Zenon van Elea

Zenon van Elea
Standbeeld van Zenon van Elea of Zeno van Citium
Gebore ca. 490 v.C.
Elea
Oorlede ca. 430 v.C. (op ca. 60)
Elea of Sirakuse
Nasionaliteit Antieke Griekeland
Vakgebied Metafisika, ontologie
Bekend vir Zenon se paradokse
Beïnvloed deur Parmenides
Invloed op Plato, Aristoteles, Protagoras, Gorgias

Zenon van Elea (Grieks: Ζήνων ὁ Ἐλεάτης) (ca. 490 v.C. – ca. 430 v.C.) was 'n Voorsokratiese Griekse filosoof van suid-Italië en 'n lid van die Eleatiese skool wat deur Parmenides gestig is. Aristoteles het hom die uitvinder van die dialektiek genoem.[1] Hy is besbekend om sy paradokse, wat deur Bertrand Russell beskryf is as "onmeetlik subtiel en diepsinnig".[2]

Lewe

[wysig | wysig bron]

Min is bo enige twyfel omtrent Zenon se lewe bekend. Alhoewel dit byna 'n eeu na Zenon se dood opgestel is, is die hoofbron vir biografiese inligting aangaande Zenon die dialoog van Plato genaamd die Parmenides.[3] In die dialoog, beskryf Plato 'n besoek aan Athene deur Zenon en Parmenides, op 'n tyd toe Parmenides "omtrent 65" was, Zenon "bykans 40" was (Parmenides 127b) en Sokrates "’n baie jong man" was (Parmenides 127c). Deur Sokrates se ouderdom op sowat 20 jaar te skat, en deur Sokrates se geboortedatum as 469 v.C. te neem, kan 490 v.C. voorgestel word as 'n benaderde geboortejaar vir Zenon.

Plato meld dat Zenon "lank en aanvallig" was, en dat hy "in die dae van sy jeug … na bewering Parmenides se beminde was" (Parmenides 127b).

Ander, miskien minder betroubare detail van Zenon se lewe word deur Diogenes Laërtios verskaf in sy Lewens en Menings van Vooraanstaande Filosowe,[4] waar dit gemeld word dat hy die seun van Teleutagoras was, maar die aangenome seun van Parmenides, wat "bedrewe was in beredenering van albei kante van enige vraagstuk, die universele kritikus," en dat hy gearresteer is en moontlik om die lewe gebring is deur die toedoen van 'n tiran van Elea.

Volgens Plutarchus, het Zenon gepoog om die tiran Demylos om die lewe te bring, en toe hy misluk, "sy eie tong deurgebyt, en dit in die tiran se gesig gespoeg."[5]

Werke

[wysig | wysig bron]

Alhoewel etlike antieke skrywers na Zenon se lektuur verwys, het geen van sy geskrifte intakt behoue gebly nie.

Plato sê dat Zenon se geskrifte "vir die eerste keer na Athene gebring is, by geleentheid van" die besoek van Zenon en Parmenides (Parmenides 127c). Zenon, soos deur Plato aangehaal, sê dat hierdie werk "bedoel is om die argumente van Parmenides te bestendig" (Parmenides 128c). Dit is in Zenon se jeug opgestel, van hom gesteel, en sonder sy toestemming gepubliseer (Parmenides 128e). In Plato word die "eerste stelling van die eerste argument" van Zenon se werk as volg deur Sokrates weergegee: "as bestaan veelvuldig is, moet dit sowel eenders as verskillend wees, en dit is onmoontlik, want nóg kan die eenderse verskil, óf die verskillende eenders wees" (Parmenides 127d,e).

Proklos meld in sy Kommentaar op Plato se Parmenides, dat Zenon "nie minder as veertig argumente wat teenstrydighede onthul" voortgebring het nie (p. 29). Tans is egter slegs nege bekend.

Zenon se argumente is moontlik die eerste voorbeelde van 'n bewysmetode bekend as reductio ad absurdum, wat letterlik beteken om tot die absurde te reduseer. Hierdie argumentvorm het gou bekend geword as die epicheirema (ἐπιχείρημα). In Boek VII van sy Topika, sê Aristoteles dat 'n epicheirema ’n dialektiese sillogisme (beredeneerde sluitrede) is. Dit is 'n aaneenlopende redenasiestuk wat deur 'n teenparty as waar voorgehou word. Die betwister se oogmerk is om die beredeneerde sluitrede tot 'n val te bring. Hierdie aftakelende redenasiemetode is dermate deur hom gehandhaaf dat Seneca die jongere 'n paar eeue later sou opmerk, As ek toegee aan Parmenides bly daar niks oor as die Een nie; as ek toegee aan Zenon, bly selfs die Een nie oor nie.[6]

Zenon van Elea toon aan Jeugdiges die Deure na Waarheid en Valsheid (Veritas et Falsitas) Fresco in die El Escorial-biblioteek, Madrid
Zenon van Elea toon aan Jeugdiges die Deure na Waarheid en Valsheid (Veritas et Falsitas)
Fresco in die El Escorial-biblioteek, Madrid

Zenon se paradokse

[wysig | wysig bron]
Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Zenon se paradokse.

Zenon se paradokse het filosowe, wiskundiges, en fisici vir meer as twee millennia verwar, uitgedaag, beïnvloed, geïnspireer, gekoggel en vermaak. Die mees beroemde is die sogenaamde "argument teen beweging" wat deur Aristoteles in sy Fisika beskryf word.[7]

Notas

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Gesiteer in Diogenes Laërtios 8.57 en 9.25.
  2. ↑ Russell, bl. 347: In hierdie eiesinnige wêreld is niks meer wispelturig as postume roem nie. Een van die mees merkwaardige slagoffers van die nageslag se gebrek aan oordeel is die Eleatiese Zenon. As uitvinder van vier argumente, elkeen onmeetlik subtiel en diepsinnig, is hy weens die baarheid van daaropvolgende filosowe verklaar as 'n blote vindingryke woordspeler, en sy argumente as synde een en almal sofismes. Na twee duisend jaar van volgehoue weerlegging, is hierdie sofismes in ere herstel om die uitgangspunt van 'n wiskundige herlewing te word...
  3. ↑ Plato (370 v.C.). Parmenides, in Engels vertaal deur Benjamin Jowett. Internet Classics Archive.
  4. ↑ Diogenes Laërtios. The Lives and Opinions of Eminent Philosophers, letterlik vertaal deur C.D. Yonge. Londen: Henry G. Bohn, 1853. Geskandeer met redaksie vir Peithô se Web. Geargiveer 12 Desember 2010 op Wayback Machine
  5. ↑ Plutarchus, Teen Kolotes
  6. ↑ Zeno in The Presocratics, Philip Wheelwright red., The Odyssey Press, 1966, bladsye 106-107.
  7. ↑ Aristoteles (350 v.C.). Physics, in Engels vertaal deur R.P. Hardie en R.K. Gaye. Internet Classics Archive.

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  • Plato; Fowler, Harold North (1925) [1914]. Plato in twelve volumes. 8, The Statesman.(Philebus).(Ion). Loeb Classical Library. vertaal deur W.R.M. Lamb. Cambridge, Mass.: Harvard U.P. ISBN 9780434991648. OCLC 222336129.
  • Proclus; Morrow, Glenn R.; Dillon, John M. (1992) [1987]. Proclus' Commentary on Plato's Parmenides. Princeton, N.J.: Princeton University Press. ISBN 9780691020891. OCLC 27251522.
  • Russell, Bertrand (1996) [1903]. The Principles of Mathematics. New York, NY: Norton. ISBN 9780393314045. OCLC 247299160.
  • Hornschemeier, Paul (2007). The Three Paradoxes. Seattle, WA: Fantagraphics Books.

Verdere leesstof

[wysig | wysig bron]

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]