Alveolarer Vibrant

Stimmhafte alveolare Vibrant
IPA-Nummere 122
IPA-Zeiche r
IPA-Bildli
Teuthonista r
X-SAMPA 4
Kirshenbaum r<trl>
Hörbiispiilⓘ/?

De (stimmhaft) alveolar Vibrant isch e Konsonant vo dr mänschliche Sprooch, wommer au „Zùngespitze-R“ oder „grollts R“ sait. Im internatíonale phonetische Alphabet wird er dur s Zeiche [r] dargstellt. Des Zeiche wird aber in viilene Transkriptione für jede R-artige (rhotische Konsonant) bruucht, au wenn die Sprooche en andre Konsonant für s R hen. Des hängt demit zämme dass s Zeiche <r> eifacher zum ytippe isch.

Vo de zirka 75 % Sprooche vo dr Wält, wo en R-artige Luut hen, het d Mehrzaal en alveolare Vibrant.[1]

In dänne Sprooche, wo de Luut hen, hen hängt di gnaui Ussprooch vùm Sprecher, vùm Wort ùn andre Faktore ab.[2] De Grùnd isch d Präzision, wo für d Zùngeschleg nöötig isch, vorallem d Aazaal vo Zùngeschleg isch verschiide. So wird dr Vibrant oft zumene alveolare Tap [ɾ], oder de Artikulationsort isch statt alveolar änder dental oder postalveolar.

Artikulation

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Verbreitig

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Sprooch Wort IPA Bedütig Bemerkig
Alemannisch Joutütsch bǜre Gsw-jounertütsch-female-bǜre.ogg [ˈb̥ʏrə](info) ‚lùpfe‘ in dänne Dialäkt, wo e Zùngespitze-r hen; in viile Dialäkt in freier Variation mit eme Zäpfli-r.
Liachtaschtänerisch (Unterland) Reema Mauren 4 - Reema.ogg [ˈreːmɐ](info) ‚Rieme‘
Solothurnisch Rǜgge Gsw-solothurnisch-wasseramt-Rügge.ogg [ˈrʏkə](info) ‚Rùgge‘
Züritüütsch Brugg Gsw-züritüütsch-Brugg.ogg [bruk](info) ‚Brùgg‘
Dütsch Schmarren, Haar Schmarrn.ogg [ʃmaːrn](info), Haar.ogg [haːr](info) ‚Schmarre‘, ‚Hoor‘ in freier Variation mit [ʁ] un [ʀ].
Rätoromanisch Putèr cour Roh-putèr-cour.ogg [kɔːr](info) ‚Härz‘
Vallader bavronda Roh-vallader-bavronda.ogg [bɐvˈrɔndɐ](info) ‚Getränk‘
Afrikaans[3] rooi [rɔɪ] ‚root‘
Albanisch rrush [ruʃ] ‚Truube‘
Änglisch Schottisch curd [kʌrd] ‚Chääsbruch‘ nùmme in einzelne Dialäkt, sùnscht en [ɹ].
Arabisch رأس [rɑʔs] ‚Chopf‘
Armenisch Ostarmenisch[4] ռումբ rumb.ogg [rumb](info) ‚Kanonechugel‘
Baskisch errota [eˈrota] ‚Mühli‘
Bengalisch রাত [rat] ‚Nacht‘
Bretonisch roue [ruːe] ‚Chönig‘ vorallem in de Gegend vo Léon ùn Morbihan; in viile andre Dialäkt isch es dergäge en Zäpfli-r.
Estnisch narr [nɑrː] ‚Dubel‘
Finnisch purra [purːɑ] ‚bysse‘
Französisch Français régional vo Südfrankrych ùn Korsika rouge [ruʒ] ‚root‘ in freier Variation mit [ʁ] ùn [ʀ].
Québec
Afrika
Neugriechisch Standardgriechisch[5] άρτος [ˈartos] ‚Hostie‘ Allophon vo /r/, meischt in Konsonantehuufe, sùnscht en alveolare Tap oder en alveolare Approximant[5]
Zypriotisch[6][7] βορράς [voˈrːas] ‚Norde‘ Wird vo eme /ɾ/ ùnterschide.
Hindustani पत्थर / پتھر [pət̪t̪ʰər] ‚Stai‘
Italienisch[8] terra [ˈtɛrra] ‚Erd‘
Katalanisch[9] esborrar [əzβuˈra] ‚lösche‘
Kele[10] [ⁿrikei] ‚Bai‘
Kirgisisch[11] ыр [ɯr] ‚Lied‘
Lettisch[12] rags [räks̪] ‚Horn‘
Niiderländisch rood Nl-rood-alvtril.ogg [roːt](info) ‚root‘ regional arg verschide.
Malaiisch kurang [kuräŋ] ‚weeniger‘
Polnisch[13] krok Pl-krok.ogg [ˈkrɔk](info) ‚Schritt‘
Portugiesisch carro [ˈkäru] ‚Auto‘
Rumänisch măr [mər] ‚Öpfel‘
Russisch[14] играть [ɪˈɡr̠atʲ] ‚spiile‘
Scots bricht [brɪçt] ‚hell‘
Schottisch-gälisch ceart [kʲarˠʃd] ‚woor‘ wird es am Wortaafang, oder vor d, t, l, n, s ussgsproche, sùnscht als [ɾ]. Wird vo /ɾʲ/ ùn /ɾ/ am Wortänd ùn zwüsche Vokal ùnterschide.
Slowenisch[15] riž [ríːʃ] ‚Rys‘ Cha au en [ɾ] sy,[16]
Serbokroatisch[17] рт / rt [r̩t] ‚Ùmhang‘
Slowakisch ryba [riba] ‚Fisch‘
Spanisch[18] perro [ˈpe̞ro̞] ‚Hùnd‘ wird vo eme /ɾ/ ùnterschide
Tadschikisch арра [ʌrrʌ] ‚gsänne‘
Tagalog rambutan [rɐmbuˈtan] ‚Rambutan‘ Allophon vùm hüüfigere [ɾ].[19]
Tschechisch chlor [xlɔ̝ːr] ‚Chlor‘ wird vo eme frikatisierte Vibrant /r̝/ ùnterschide.
Ungarisch[20] arra [ɒr̪ːɒ] ‚eso‘ isch dental.
Walisisch Rhagfyr [ˈr̥aɡvɨr] ‚Dezämber‘

Fuessnote

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
  1. ↑ Ladefoged, P., Meddieson, I.: The Sounds of the World’s Languages. Blackwell Publishing. Malden, MA (USA). 1996.
  2. ↑ Ladefoged, P., Meddieson, I.: The Sounds of the World’s Languages. Blackwell Publishing. Malden, MA (USA). 1996.
  3. ↑ Lass (1987:117)
  4. ↑ Dum-Tragut (2009:19)
  5. ↑ 5,0 5,1 Arvaniti (2007:14–18)
  6. ↑ Arvaniti (2010:3–4)
  7. ↑ Vorlage:Citation
  8. ↑ Rogers, Derek; d'Arcangeli, Luciana (2004): Italian. Journal of the International Phonetic Association 34 (1): 117–121
  9. ↑ Carbonell, Joan F.; Llisterri, Joaquim (1992): Catalan. Journal of the International Phonetic Association 22 (1-2): 53–56
  10. ↑ Ladefoged, Peter (2005): Vowels and Consonants (Second ed.), Blackwell pp.165
  11. ↑ Kara (2003:11)
  12. ↑ Nau (1998:6)
  13. ↑ Jassem, Wiktor (2003): Polish. Journal of the International Phonetic Association 33 (1): 103–107
  14. ↑ Skalozub, Larisa (1963): Palatogrammy i Rentgenogrammy Soglasnyx Fonem Russkogo Literaturnogo Jazyka, Izdatelstvo Kievskogo Universiteta. Zitiert in Ladefoged, Peter; Maddieson, Ian (1996), The Sounds of the World’s Languages. Blackwell Publishing, ISBN ISBN 0-631-19815-6
  15. ↑ Pretnar & Tokarz (1980:21)
  16. ↑ Šuštaršič, Komar & Petek (1999:135)
  17. ↑ Kordić (2006:5), Landau et al. (1999:66)
  18. ↑ Martínez-Celdrán, Eugenio; Fernández-Planas, Ana Ma.; Carrera-Sabaté, Josefina (2003): Castilian Spanish. Journal of the International Phonetic Association 33 (2): 255–259
  19. ↑ Schachter and Reid (2008)
  20. ↑ Siptár & Törkenczy (2000:75–76), Szende (1999:104)
  Konsonante Lueg au: IPA, Vokale  
Bilabial Labiodental Dental Alveolar Postalv. Retroflex Alveolopalatal Palatal Velar Uvular Pharyngal Epiglottal Glottal
Nasal m ɱ n̪ n ɳ ɲ ŋ ɴ
Plosive p b t̪ d̪ t d ʈ ɖ c ɟ k ɡ q ɢ ʡ ʔ  Schnalzluut  ʘ ǀ ǃ ǂ ǁ ǃ˞
Affrikat pɸ bβ p̪f b̪v tθ dð ts dz tʃ dʒ ʈʂ ɖʐ tɕ dʑ cç ɟʝ kx ɡɣ qχ ɢʁ  Implo­siv  ɓ ɗ ᶑ ʄ ɠ ʛ
Frikativ ɸ β f v θ ð s z ʃ ʒ ʂ ʐ ɕ ʑ ç ʝ x ɣ χ ʁ ħ ʕ ʜ ʢ h ɦ  Ejektiv  pʼ tʼ ʈʼ cʼ kʼ qʼ ʂʼ q͡χʼ
   Approximante    ʋ ɹ ɻ j ɰ fʼ θʼ sʼ ɬ’ ʃʼ ɕʼ xʼ χ’
Vibrante ʙ r ɽr ʀ t͡θʼ t͡sʼ t͡ɬʼ t͡ʃʼ ʈ͡ʂʼ c͡ʎ̝̥ʼ k͡xʼ k͡ʟ̝̊ʼ
Flap/Tap ѵ ɾ ɽ co-artikulierti Frikativ  ʍ w ɥ ɫ
lat. Frikativ ɬ ɮ co-artikulierti Plosiv  k͡p ɡ͡b ŋ͡m
lat. Approximante l ɭ ʎ ʟ
Bi de Spalte wo grau sin, goot mer devo uss, dass si nit artikuliert werde chönne; wysi Spalte, ùn Zeiche, wo nit verlinkt sin, hen kei offiziels IPA-Zeiche un/oder sin uss keinere Sprooch bekannt.