Aristomenes (Messenien)
De Aristomenes (altgriech. Ἀριστομένης) isch e messenische Fraihaitschämpfer gsii und isch noch de Bifraiig vo Messenie ane 369 v. Chr. as Held vereert wore, wo Heroeopfer öberchoo hett. Sini Historizität cha nöd biwise were.
Öberliferig
[ändere | Quälltäxt bearbeite]De Pausanias hett i sim vierte Buech vom Werch Raise z Griecheland öber Messenie gschribe und d Gschicht vom Aristomenes i drizee Kapitel ussergwöönlich uusfüerlich uufgschribe (Paus. 4.14-27).[1]. Denebet werd er ono e paar Mool a anderne Stelle im Werch gnennt (Paus. 4.6.1; 4.32; 6.7; 8.52; 9.39). As sini Quelle het de Pausanias in erster Lini s Werch vom Rhianos vo Kreta bruucht, aber o da vom Myron vo Priene. Baidi hend d Gschicht vom Aristomenes as e Heldeepos literarisch uusgschmückt, doch sind die Werch nöme erhalte. De Aristomenes isch i de Antiki guet bikannt gsii und er werd vo villne Autore gnennt, di wichtigste sind de Plutarch, de Polyainos, de Polybios und de Diodor Siculus.[2]. Di ältisti ganz sicheri Nennig vom Aristomenes i de antike Literatur findet sich bim Kallisthenes vo Olynth (um 336 v. Chr.).[3]
Zittlichi Iiornnig
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Di zittlichi Iiornnig und d Gschichtlichkait vom Aristomenes isch umstritte. Nochem Myron hett er im Erste Messenische Chrieg (Endi 8. Jh. v. Chr.) agiert, nochem Rhianos hett er zu de Zitt vom spartanische König Latychidas II. (491-476 v. Chr.) glebt, de Pausanias aber macht en zomene Held vom Zweete Messenische Chrieg (Mitti 8. Jh. v. Chr.).
Lebe
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Juged
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
De Aristomenes stammt us Andania. Siin Vatter isch de Nikomedes, doch isch sini Muetter vonere Schlange gschwängeret wore. Er hett as junge gege d Spartaner, wo Messenie bsetzt ghaa hend, rebelliert zäme mit achtzg Gliichaltrige. Sii Schild isch miteme Adler gschmüggt gsii, wo d Flögel bis an Rand uusbraitet hett. Die Art Schild isch im sechste Joorhundert v. Chr. uufchoo und werd uf Amphore abbildet.
Ersti Chriegsjoor
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Im erste Joor isch zo de Schlacht vo Derai (Δέραι) choo und drufabe hend d Messenier en wöle zom König weele, do er usem Gschlecht vo de Aipytide gsii isch. De isch aber degege gsii, hett sich aber zom Feldherr ernenne loo. Er isch drufabe z nacht haimlich i d Stadt Sparta gschliche und hett im Tempel vo de Athene Chalkoikos e Schild mit siim Name gstiftet. D Spartaner sind verchlöpft und hend s Orakel agfrööget und da hett ene empfole, si söled en Athener as Birooter nee und d Athener hend ene de laami Tyrtaios gschickt.
Im zwaite Joor hend d Messenier z Spartaner i de Schlacht bim Ebermool (κάπρου σῆμα, kaprou sema) i d Flucht gschlage. Obwoll de Woorseger Theoklos de Aristomenes gwarnt hett, isch de am Berebomm vorbiigrennt, wo d Dioskure drinn ghogget sind und er hett dai sin Schild verloore. S Orakel vo Delphi het en uf Lebadeia z Boiotie gschigggt, woner im Hailigtum vom Trophonios sii Schild gfunde hett.
Imene nächtliche Öberfall hend d Messenier di spartanischi Stadt Pherai öberfalle und Veech graubt. De spartanisch König Anaxandros hett ene de Weeg versperrt und de Arisotmenes mit sim Speer am Füdlibagge verletzt. Imene andere Öberfall uf d Karyai hend d Messenier spartanischi Jungfraue entfüert, wo im Artemistempel am Tanze gsii sind und denn för tüürs Geld fraigee. E paar psoffni Messenier, wo die Maitli hend wöle schände, sind vom Aristomenes töödt wore. Weniger rüemlich isch de Öberfall uf s Hailigtum vo de Demeter z Aigila usgfalle. D Fraue, wo dai e Fest gfiiret hend, hend sich mit Opfermesser und Brootspiess gweert und de Aristomenes mit Faggle gschlage und si hendne sogär chöne festnee. Aber d Priesteri Archidameia, wonen scho vorene biwunderet hett, hetten frai loo und gsait, er hebi sini Fessle mitere Faggle dörebrennt.
Im dritte Joor isch s zo de Schlacht am Groosse Grabe (μεγάλη τάφρος, megale taphros) choo. Well de arkadischi König Aristokrates d Messenier verroote hett, sind die vo de Spartaner bisigt worde und de Aristomenes und sini Gnosse hend sich uf de Festig Eira i de Berge verschanzt.
Eira
[ändere | Quälltäxt bearbeite].jpg)
Eira (Εἴρα) oder Hira, isch e Bergfestig, wo i de Berge vo Nordmessenie glegen isch öberem Taal vo de Neda. D Laag vo Eira isch nöd bikannt, wobii d Ruine vo Kalaketri passe chönted, aber e spartanische Vorposte a dem Ort isch grad so guet mögli.[4] D Messenier hend sich elf Joor lang i de Festig verschanzt und debii Öberfäll is Piet vo de Spartaner undernoo, obscho si vo de Spartaner bilageret wore sind.
Bimene nächtliche Öberfall uf s spartanische Hopthailigtum Amyklai isch de Aristomenes vomene Stai am Chopf troffe und biwusstlos wore. D Spartaner hend en festgnoo und zäme mit föfzg Messenier i d Schlucht Keadas grüert, wo Schwerverbrecher und Chriegsgegner abegstürtzt wore sind. Di blutte Messenier sind ufem Bode zerschellt. Nume de Aristomenes hends mit de Rüstig abegschupft und do hett en en Adler mit de Flögel uufgfange und en hail ufem Bode abgsetzt. Nochem Polyainos het siin Schild, wo jo en Adler druff abbildet gsii isch, fallschirmartig de Sturz uufgfange.[5] De Aristomenes hett noch drai Taag e Fuchs gsie, wo vo de Tote gfresse hett. Und mit Hilf vo dem Fuchs hett er en Uusgang us em Keadas gfunde. Wo d Spartaner een spööter wider grüstet gsiee hend, sind si no mee verschrogge.
En anders Mool hend en kretischi Bogeschütze festgnoo und ines Buurehuus broocht. D Töchter vom Huus het d Kreter psoffe gmacht und de Aristomenes bifrait. Und as Danggeschöö hett si siin achtzeejöörig Soo Gorgos as Maa öberchoo.
De Aristomenes hett znacht e Hilfsheer us Korinth öberfalle und hundert Chrieger töödt.
s letscht Joor
[ändere | Quälltäxt bearbeite]En Orakel vo Delphi hett de Fall vo Eira voruusgsait. Drum hett de Aristomenes uf em Berg Ithome z nacht e hailigs Objekt mit Schutzchreft vergrabe. Dozmool hett sich e spartanische Chuehert in e Messenieri verliebt und di beede hend sich immer denn troffe, wenn ere siin Maa Wach gschobe hett. Wos ainisch mol dereweeg gstürmt und ghudlet, isch d Wach abzoge wore und de Maa isch zo sinnere Frau choo. De Chuehert, wo grad binnere glegen isch, hett sich versteggt und ghört, as ali Wache abzoge wore sind. Er isch denn zo de Spartaner ggange und hett da em Emperamos verzellt, wo drufabe de Aagriff uf Eira gstartet hett. Well d Laag uusichtsloos gsii isch, hett de Aristomenes verhandlet und d Frauen und Chind und die, wo nöd hend wöle chempfe hend tööre abzüche. Im letschte Champf um Eira isch de Euergetides gfalle, de Maa vo de Hagnagora, de Schwöster vom Aristomenes.
D Messenier sind uf Arkadie gfloche und hend dai sich mit de Arkader zämetue um Sparta z öberfalle. Aber de König Aristokrates het d Spartaner unterrichtet und wo da uufgfloge sind, hend si uf de Agriff verzichtet, de Aristokrates isch aber vo de aigne Lütt gstainigt wore.
Exil
[ändere | Quälltäxt bearbeite]D Messenier sind under de Füerig vom Gorgos, de Soo vom Aristomenes, und em Mantiklos, de Soo vom Woorseger Theoklos, uf Süditaalie uusgwanderet. De Aristomenes hett sini Töchtere verhüürootet. Mit de jüngste Töchter isch er uf Rhodos uusgwanderet und isch bom König Dorieus vo Ialysos uufgnoo wore. Er isch im Exil gstorbe und z Ialysos bierdigt wore.
Famili
[ändere | Quälltäxt bearbeite]De Pausanias meriri di Verwandti vom Aristomenes uufglistet. Demnoo hend sini Eltere de Nikomedes und d Nikoteleia ghaisse. De Maa vo sinnere Schwöster Hagnagora het Euergitas ghaisse, de zweet, noch de Iinaam vo Eira, isch de Tharyx vo Phigaleia gsii. De Aristomenos het e Soo ghaa, de Gorgos und drai Töchtere, wo de Name aber nöd öberliferet isch. Di annt isch mit dem Damothoidas von Lepreos verhürootet gsii, di ander mitem Theropompos von Heraia. Die driit söll de Damagetos ghüroote haa, de Soo vom rhodische König Dorieus vo Ialysos. De Soo us der Verbindig isch de Diagoras gsii, wo ane 464 v. Chr. de olympischi Siig im Fuustchampf gwune hett.
Di eheliche Verbindige mit Familine, wo usem Piet nördlich vo Messenie chömed, passet guet is historischi Bild, womer erwartet, wenn de Aristomenes wörkli glebt hett. D Verschwöögerig mit de rhodische Diagoride degege dörst erst er spöötere Zuesatz sii.
Heroekult
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Noch dem ane 369 v. Chr. de messenisch Staat gründet woren isch, sind d Tootebai vom Aristomenos uf Ghaiss vom delphische Orakel uf Messenie broocht wore. Siis Graabmool isch östlich vom Stadion vo de noigründete Stadt Messene uufgstellt wore. Uf dem Graab isch e Süüle gstande, wo mer de Muni abunde hett, wo as Opfer usglese woren isch. Het sich d Süüle wegem Wüete vom Muni biwegt, hatt da as e guets Zaiche ggolte.
Forschig und Biwertig
[ändere | Quälltäxt bearbeite]D Forschig vom 19. Joorhundert het no agnno, as de Aristomenes und sini Taate historisch gsii sind, wenn au literarisch veränderet. Nodisnoo isch mer dodevoo eweggchoo und het en und sini Taate as raini Saag ooni historische Hindergrund aaglueget.
Nolebe vom Aristomenosmythos
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Di antiiki Saag vom Aristomenes isch i drai Werch vo de Noizitt verarbaitet wore:
- Anne Kingsmill Finch: Aristomenes. The Royal Shepherd, 1713
- Lord Byron: Aristomenes, 1823
- William Morris: The Story of Aristomenes, 1876
Quelle
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Pausanias, Raise z Griecheland 4,14 – 4,24.
- Myron vo Priene: Messeniaka (nöd erhalte)
- Rhianos vo Kreta: Messeniaka (nöd erhalte)
Anzelnoowiis
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- ↑ Ogden: Aristomenes of Messene, S. 3.
- ↑ E Liste vo de Quelle findet sich bi Ogden: Aristomenes of Messene, S. 235f.
- ↑ Ogden: Aristomenes of Messene, S. 21.
- ↑ Gerd Sachs: Die Siedlungsgeschichte der Messenier. Kovač, Hamburg 2006, ISBN 3-8300-2396-0, S. 71.
- ↑ Polyainos: Strategmata 2.31.2
Literatur
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Mischa Meier: Aristomenes 1. In: Der Neue Pauly (DNP). Band 1, Metzler, Stuttgart 1996, ISBN 3-476-01471-1, Sp. 1115.
- Daniel Ogden: Aristomenes of Messene; The Classical Press of Wales (2004). ISBN 0-9543845-4-7
- Nino Luraghi: The Ancient Messenians: Constructions of Ethnicity and Memory. Cambridge University Press, Cambridge/ New York 2008, ISBN 978-0-521-85587-7. S. 88-92.