Brusio

Brusio
	Wappe vo Brusio
Basisdate
Staat:	Schwiiz
Kanton:	Graubünde (GR)
Region:	Bernina
BFS-Nr.:	3551
Poschtleitzahl:	7743 Brusio; 7744 Campocologno; 7747 Viano; 7748 Campascio
Koordinate:	807075 / 126601Koordinate: 46° 15′ 32″ N, 10° 7′ 29″ O; CH1903: 807075 / 126601
Höchi:	780 m ü. M.
Flächi:	46,29 km²
Iiwohner:	1124 (31. Dezämber 2022)
Website:	www.brusio.ch
Charte
	Charte vo Brusio

dä artikel isch vom autor absichtlig i de chliischriibig ghalte worde.

Brusio (dytsch veraltet Brüs, rätoromanisch Brüsch) isch en gmeind im südliche Bündnerland und dodämit i dä Schwiiz. S'gmeindsgebiet deckt sech mit em gliichnamige chreis. Zämä mit dä nochbergmeind Poschiavo bildet Brusio d'talschaft Val Poschiavo (dt. Puschlav) ond dä Bezirk Bernina.

Wappe

Blasonierig: In rot es durchgehends silbrigs chrüüz.

S'chrüüz wird als sigelbild sit em aafang vom 17. johrhundert bruucht, zämä mit dä devisä sub hoc signo vinces. Es send d'farbe vo dä ehemolige grichtsgmeind Puschlav.

Geografii

S'gmeindsgebiet isch eigetlech s'undere Puschlav ond goht vom südlechen ändi vom Lago di Poschiavo bis zo dä italiänische gränzä bi Piattamala, wo met 517 m ü. M. dä tüüfschti punkt vo dä gmeind isch. Dä höchschti isch dä 2901 m hochi Piz Combul.

Im tal unde ligged dä hauptort Brusio (780 m) ond, wiiter unde, d'dörfer Campascio (637 m) ond Campocologno (553 m) aber au dä wiiler Zalende. Uf schmale terrasse, oberhalb vo dä vo gröllhalde ond typische chäschteneselve prägte häng, findet me d'dörfli Viano (1281 m) ond – extrem schteil zwüsched 1300 bis 1550 m verstreut – Cavaione. Zo dä gmeind Brusio ghört au no en teil vo Miralago und vili chliini maiesäss ond alpe.

Im johr 1997 sind 16,6 % vo dä gmeindsflächi landwirtschaftlech gnutzt worde, wald häts 54,1 % kha, hüser schtönd uf 2,3 % vo dä flächi. Unproduktiv send ungfähr 27,0 %.

D gemeind isch uf drüü site vo italiänischem gebiet umgää. Nochbergmeinde send näbä Poschiavo diä italiänische gmeinde Grosotto, Vervio, Tirano, Villa di Tirano, Bianzone, Teglio und Chiuro, wo alli zu dä provinz Sondrio ghörid.

Gschicht

Brusio wird im johr 1106 s'erschti mol inere urkund erwähnt, im 1222 dänn als eigeschtändigi gmeind. Sit em 14. johrhundert hät dä ort zämä mit Poschiavo diä grossi talgmeind (Cumün) bildet, wo 1408 im Gotteshuusbund biträtten isch.

En eigeti pfarrei beschtoht sit 1501. Noch dä reformation send d'katholike ond die reformierte ungfähr gliich vill gsi. Bedi konfessione händ im 17. johrhundert dänn eigeti chilene gha. Bi dä gägereformation häts dänn vili toti bi dä reformierte ggä, au send vili usgwanderet. Eso isch dänn de aateil vo de reformierte uf ungfähr 10% gsunke.

Erscht im johr 1851 hät sech Brusio usem verbund met Poschiavo glöst.

Cavaione

S'dörfli Cavaione isch erscht im johr 1867 duren schtaatsvertrag mit Italie zu dä Schwiiz cho. Es isch dänn dä gmeind Brusio zueteilt worde. D landesgrenze im "Val dal Saent" isch erscht im johr 1876 ändgültig feschtgleit worde.

Bevölkerig

Bevölkerigsentwicklig
Jahr	Iiwohner
1850	1000
1880	1158
1900	1199
1910	1320
1941	1470
1950	1528
1980	1258
2005	1198
2010	1123
2020	1120

I dä hundert johr zwüsched 1850 ond 1950 isch d bevölkerig schtarch gwachse (um 528 lüüt = 52,8 %). Aber diä nochschte 30 johr händ dänn e grossi abwanderig brocht ond bis 1980 send 17,67 % weniger lüüt i dä gmeind gsi. Ond es werdet immer wenier, im johr 2005 hät Brusio gliichfill iiwohner gha wie im johr 1900.

Sproche

Alltagssproch isch in Brusio dä alpinlombardischi dialäkt Pus'ciavin. Er isch im johr 1900 vo 96,16 % vo dä lüüt gredt worde. Sit däm hät sech chum öppis dra ggänderet:

Sproche z Brusio
Sproche	Volkszählig 1980		Volkszählig 1990		Volkszählig 2000
Sproche	Aazahl	Aateil	Aazahl	Aateil	Aazahl	Aateil
tüütsch	43	3,42 %	45	3,69 %	64	5,32 %
Rätoromanisch	15	1,19 %	12	0,98 %	8	0,67 %
Italiänisch	1'191	94,67 %	1'150	94,26 %	1'111	92,43 %
Iiwohner	1'258	100 %	1'220	100 %	1'202	100 %

Einzigi amtssprooch isch Italiänisch.

Härkunft ond nationalität

Ändi 2005 send vo dä 1198 bewohner 1108 (= 92,49 %) Schwiizer gsi.

Wirtschaft

Es paar wiichällereie sind präsent, wo im nöchä italiänische Veltlin – zom teil us eigete wiibärgä – rotwii abfüllid ond i dä Schwiiz verteilet. Au gits en grosse frücht- ond gmüesimporteur. Ond imene schteibroch wärdit granit ond metabasit abbaut.

Wiiteri wichtigi arbetgäber send s chraftwärch vo de repower, die Rhätischi Bahn ond d Zollverwaltig. Dänn häts no es paar chliini gwärb- ond handwärksbetriib ond tankschtelle. Dä tourismus schpelt in Brusio kei grossi rolle ond an schmuggel vo früener (Kafi ond Zigarette) erinneret numeno s'dorfmuseum.

I dä Landwirtschaft send 166 lüüt beschäftiget, im produzierende gwärb 178 ond bi dä dienschtleischtige sends 333 (schtand 2000–2001).

Verchehr

Dur Brusio, Campascio ond Campocologno füert d' hauptschtrooss 29 vom Berninapass is Veltlin. Schmali kurveriichi schtrosse füehred uf die hochglägene dörfli Viano ond Cavaione.

Uf gmeindsgebiet ligged zwöi bahnhöf (Brusio ond Campocologno) ond ei halteschtell (Campascio) vo dä 1908 iigweihte Berninabahn. Campocologno hät en relativ grossi bedütig im güeterverchehr als gränzbahnhof. Sit 1998 betriibt die Rhätischi Bahn oberhalb vom bahnhof Campocologno en separate güeterbahnhof. Döt wärdit vor allem holz (baumschtämm) ond mineralölprodukt verlade.

Weblink

Commons: Brusio – Sammlig vo Multimediadateie

offizielli websiite vo dä gmeind Brusio (italienisch)
Fernando Iseppi: Brusio. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
Adolf Collenberg: Cavajone. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.

Einzelnochwiis

↑ Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, definitive Jahresergebnisse, 2022. Bei späteren Gemeindefusionen Einwohnerzahlen aufgrund Stand 2022 zusammengefasst. Abruf am 5. September 2023

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Brusio“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.

[1] Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, definitive Jahresergebnisse, 2022. Bei späteren Gemeindefusionen Einwohnerzahlen aufgrund Stand 2022 zusammengefasst. Abruf am 5. September 2023

[1]