Der Freischütz

Wärkdaate
Originalditel:	Der Freischütz
Form:	Sengschbiil
Originalsprooch:	deitsch
Muusig:	Carl Maria von Weber
Libretto:	Friedrich Kind
Literarischi Vorlaag:	Gespensterbuch vom August Apel ond vom Friedrich Laun
Uruffüerig:	18. Juni 1821
Ort vo dr Uruffüerig:	Berlin
Lengi vo dr Opere:	3 Stond
Ort und Zit vo dr Handlig:	Behmen kurz nôch-em 30-jähriga Kriag

Dialäkt: Schwäbisch

Dr Kombonischt vom „Freischütz“ nôch-ma Stich vom Carl August Schwerdgeburth us-em Jôhr 1823

Der Freischütz ischt a Romandischa Opr en drei Uffziig vom deitscha Kombonischda Carl Maria von Weber. S Libreddo stammt vom Friedrich Kind. Als Vorlag hôt’r de erscht Erzehlong us-em Gespensterbuch vom August Apel ond vom Friedrich Laun benutzt. S erscht Môl uf d Bihne komma isch des Werk am 18. Juni 1821 em Keeniglicha Schauschbiilhaus en Berlin. A Uffihrong dauret rond drei Stond.

Orkeschtr

Firs Orkeschtr braucht ma zwoi Fleeda, genausoviil Oboa, Klarinedda ond Fagodd, viir Herner, zwoi Trombeeda, drei Posauna ond dreißg Streichr.^[1]

D Persona vo dr Handlong

• Dr Oddokar, a behmischer Firscht (Bariton)
• Dr Kuno, deam sei Erbferschtr (Bass)
• D Agade, em Kuno sei Dechterle (Sopran)
• S Ánnale, dr Agade ihr Bäsle (Sopran)
• Dr Kaschbr, dr erscht Jägrbursch (Bass)
• Dr Max, dr zwoit Jägrbursch (Tenor)
• A Eremit (Bass)
• Dr Kilian, a reicher Bauer (Bariton)
• Viir Brautjongfra (älle Sopran)
• Dr Samiel, wo-ma da schwarza Jägr hoißt (Dr sell stôht fir da Deifl ond däff en dr Opr bloß schwätza!)
• Baura, Jäger, Treiber, Gäscht, Hofleit, Paaschâ, Däaner, Landleit, Musikanda ond Erscheinonga (Chor ond Schdadischda)

Handlong

Ort ond Zeit

Dui Opr schbiilt en Behmen (a Landesdoil vom heidiga Tschechien) kurz nôch-em Dreißgjähriga Kriag. Behmen hôt dômôls zom habsburgischa Kaiserreich gheert.

Erschtr Uffzug

A Bildle vo-ra Uffihrong en Nirnberg em Jôhr 1822

Vôr-a-ma Wirtshaus em Wald

Beim Preisschiaßa hôt dr reich Bauer Kilian da erschda Platz gwonna. Eigentlich hend älle Leit da Jägrburscha Max als Siigr erwardet, weil bei sellem sonscht jeder Schuss ens Schwarze trifft, abr heit hôt’r uf dr ganza Linie vrsagt. Drom wuud’r vom Bauravolk ond vo seim Rivala nôch Strich ond Fada ghenslet. Dô druf grôdet sich dr Max ond dr Kilian en d Hôôr. Dr Erbferschtr Kuno, wo grad mit seine Jäger uf-em Weag zom firschtlicha Hoflager vorbeikommt, brengt dia zwoi Streithamml usnandr ond mondret da Max auf. Der soll nemlich am nägschda Dag vôr-em Firschda noh an Probeschuss ablega, ond wenn der drifft, kôôn’r d Stell vom Jagdaufseher ond drzua noh d Agade, s Dechterle vom Erbferschtr, zom Weib kriaga. Dr Kaschbr, em Kuno sei erschtr Jägrbursch, fihrt s Missgschick vom Max dô druf zruck, dass dr sell vo-ma beesa Goischt vrfolgt wuud, was em Max glei eileichdet. Auf d Bidda vo de Baura vrzehlt dr Kuno dui Gschicht vom Probeschuss.

Dr Erbferschtr, d Jäger ond d Baura brechet auf. Dr Max bleibt alloi zruck, hadret mit seim Schicksal ond sehnt sich nôch seira Braut. Bald druf gsellt sich dr Kaschbr zo-nem. Dr sell abr ischt a falscher Fuffzger. Nôch ussa geit’r sich gern hilfsbereit, em Ennra abr isch’r a Sauhond. Sei Leaba hôt’r em Samiel, em schwarza Jäger, vrschriiba. Dr Kaschbr woiß, dass bald sei ledschts Stendle gschlaga hôt. Er kennt abr sei Leaba om drei Jôhr vrlengra, wenn’r deam Samiel-Deifel a nuis Opfr zuafihra dät. Ond dô drzua kommt-em dr Max grad reacht. Zamma mit deam soll au glei d Agade ens Gras beißa. Schliaßlich hôt dui ehm an Korb gäa, wia-nr om-se gfreit hôt.

Dr Kaschbr brengt’s ferdich, mit seim Gschwätz da Max zo betaiba. Nô geit’r em sei Gwehr ond fordret-en auf, uf-an Adler zo schiaßa, wo eigentlich außerhalb dr Schussweide seine Kreis ziaht. Was dr Max et fir meglich helt, drifft ei: D Freikugl drifft dean Vogl. Jetzt isch dr Max vom Samiel seira Macht ibrzeigt. Drom isch’r au bereit, om Middrnacht en d Wolfsschlucht zo komma, om deet mit-em Kaschbr Freikugla zo giaßa.

Zwoidr Uffzug

A Zemmer em Forschthaus

Em Forschthaus wardet d Agade uf da Max. Se macht sich Sorga, weil der so lang et kommt. Bange Âhnonga laschdet uf ihrer Sääl. Sogar s Ánnale, wo emmr so a heidrs Gmiat hôt, schafft’s kaum, ihr Bäsle ufzmondret.

Wia nô dr Max dô ischt ond sei Trofäe zeigt, merkt’r uf oimôl, dass d Agade an dr Stirn bluadet. Jetzt erfehrt’r, dass Schlag Siibene s grauß Wandbild vo ihrem Urgroßvaddr raaghaglet ond seira Braut uf da Däz gfalla ischt, also genau om dui Zeit, wo-nr da Adler gschossa hôt. Dr Max abr hôt’s arg eilich. Er geit vor, noh an Hirsch hola zo miaßa, wo-nr gschossa häb. Wia nô dia Mädla erfahret, dass des en dr furchtbara Wolfsschlucht passiirt ischt, vorschrecket-se ond vrsuchet, ehn vo seim Vorhaba abzbrenget. Da Max abr zuit’s schnell us-em Haus.

Dr Kaschbr ond dr Max beim Giaßa vo de Freikugla en dr Wolfsschlucht

Vrwandlong: En dr furchtbara Wolfsschlucht

Dr Kaschber ischt grad drbei, älles fir sein Seelafang vorzobereida. Us dr Hell beschweert’r da Samiel rauf ond vrschbricht-em glei zwoi nuie Opfr: da Max ond deam sei Agade.

Wia dr Max en dui Schlucht naasteigt, siht’r en seira Fandasii sei doda Muadr ond sei Braut. Boide probiiret, ehn vo seim Gang abzhaldet, hend dô drmit abr koin Erfolg. Onda en dr Schlucht drifft’r uf da Kaschbr. Der fangt jetzt ôô, d Freikugla zo giaßa. Bei seine Beschweeronga erscheinet ällerhand Goischtr ond Dämoona. Die zwoi Gwiddr, wo vôrher gega anandr ôôkempft hend, dreffet jetzt zamma ond entladet sich mit furchtbare Blitz ond a-ma gheeriga Donnra. Nôch-am Giaßa vo dr sibda Kugl daucht wiidr dr Samiel auf. Wia der da Max an dr Hand packa will, schlegt dr sell schnell a Kreiz. Dô druf vrschwendet dr schwarze Jäger ond dr Max stirzt uf da Boda.

Driddr Uffzug

Em Wald

Nôch dera schlemma Nacht ischt a heller, sonniger Dag ôôbrocha. Bis jetzt hôt dr Max an Mords-Dusel ghet: Dreimôl hôt’r ens Ziil droffa. Vo selle viir Freikugla, wo-nr vom Kaschbr kriagt hôt, ischt grad noh oina ibrig. Drei vo deane siiba hôt dr Kaschbr selber bhalda ond zwoi drvoo vorschossa. Mit dr dridda macht’r ama Fuchs da Garaus. So bleibt em Max en a baar Stond nix andrs ibrig, wia sein Probeschuss mit dr sibda, dr Schicksalskugl, zo waga.

Vrwandlong: En dr Agathe ihrer Stub em Forschthaus

Em Brautschmuck knialet d Agade vôr-em Hausaltar ond sendet a kendlichs Fleha zom Hemml: En dr Nacht ischt-se vo beese Draim hoimgsuacht wôrra, ond s Ánnale kommt grad zor reachda Zeit, om-se uf andre Gedanka zo brenga. Kaum ischt-ra dees glonga, dô bassiirt scho wiidr a Oglick, ond zwar nôch-em Rengl-Roiha vo de Brautjongfra: Schdadd ama Brautkranz fendet d Agade en dr Schachtl an silbrna Dodakranz! – Abr au jetzt fendet s Ánnale wiidr an Ausweag: Em Nu bäschdlet-se vo selle weiße Rosa, wo ihr Bäsle kirzlich vom Eremidda als Aldarschmuck kriagt hôt, an wondrscheena Brautkranz.

Vrwandlong: En-ra romandisch scheena Waldgegend

Vôr-em Firschda Oddokar seim Jagdzelt send älle Leit gschbannt uf-em Max sein Probeschuss. Zom Ziil erklärt dr Oddokar a weiß Deible, wo grad uf-ma Boom Halt gmacht hôt, wo kurz drvôr dr Kaschbr nufkleddret ischt. Wia nôh dr Max sei Gwehr ôôlegt, lôôt d Agade an Mords-Schroi los, er soll jô et schiaßa, sui selbr wär dui Daub. Dô drmit abr kommt-se zschbät, dr Schuss ischt scho losganga. Uf oimôl plombst dr Kaschbr vom Boom raa. Vôr’r sein ledschda Schnaufer doa kô, vorfluacht’r zerscht noh da Hemml ond nô noh da Samiel. Älle send entsetzt, ond dr Firscht geit da Befehl, dean elenda Siach vo-ma Jäger en d Wolfsschlucht zo schmeißa. Vom Max abr will’r wissa, wia des Ganze bassiira hôt kenna. Der ruckt jetzt mit dr Wôhret raus ond sait, dass’r mit-ra Freikugl gschossa häb, wo-nr vom Kaschbr kriagt hett. Dô druf will dr Oddokar da Max fir emmr us-em Land vorbanna. Au dr Kuno ond sei Dechderle, wo a guads Werdle fir da Max eileget, kennet-en et omstemma.

An dera Stell hôt dr Eremit sein graußa Ufdridd. Dr sell fendet de reachde Werdr, om beim Firschda d Eisicht reifa zo lau, dass dui ganza Sach mit deam Probeschuss a aldr Zopf ischt, wo endlich abgschnidda gheert. Em Max wuud a Probejôhr zuabillicht. Wenn’r sich nô bewährt, soll’r dui freia Stell kriaga ond d Agade zom Aldar fihra däffa.

Mit-ma frehlicha Dankliad an Godd heert dui Opr auf.

D Roihafolg vo de Musiknommra

Uvertiire em Virvirtltakt en C-Dur

Erschtr Uffzug

Nr. 1. Introdukzioo: Chor, Marsch ond Liad: Viktoria, der Meister soll leben!
Nr. 2. Terzett mit Chor (Max, Kuno, Kaschbr): Oh, diese Sonne!
Nr. 3. Walzer, Rezitativ ond Arie (Max): Nein, länger trag ich nicht die Qualen ... Durch die Wälder, durch die Auen
Nr. 4. Liad (Kaschbr): Hier im ird’schen Jammertal
Nr. 5. Arie (Kaschbr): Schweig, schweig, damit dich niemand warnt

Zwoidr Uffzug

Nr. 6. Duett (Agade ond Ánnala): Schelm! Halt fest!
Nr. 7. Arie (Ánnale): Kommt ein schlanker Bursch gegangen
Nr. 8. Szene ond Arie (Agade): Wie nahte mir der Schlummer ... Leise, leise, fromme Weise
Nr. 9. Terzett (Agade, Ánnale, Max): Wie? Was? Entsetzen!
Nr. 10. Finale (Kaschbr, Max, Chor): Milch des Mondes fiel aufs Kraut.

Driddr Uffzug

Nr. 11. Zwischa-Akt-Musik (Entre-Akt)
Nr. 12. Kavatine (Agade): Und ob die Wolke sie verhülle
Nr. 13. Romanze, Rezitativ ond Arie (Ánnale): Einst träumte meiner sel’gen Base
Nr. 14. Volksliad, Solo ond Chor (Brautjongfrâ): Wir winden dir den Jungfernkranz
Nr. 15. Jägerchor: Was gleicht wohl auf Erden dem Jägervergnügen?
Nr. 16. Finale (Ottokar, Kuno, Max, Kaschbr, Agade, Ánnale, Eremit, Chor): Schaut, o schaut! Er traf die eigne Braut!

Wia dui Opr entstanda ischt

Dr Johann Friedrich Kind, wo s Libreddo gschriiba hôt

Em Jôhr 1730 isch z Leipzig a Buach mit-em Titl Unterredungen von dem Reiche der Geister zwischen Andrenio und Pneumatophilo rauskomma. Dô dren enthalda ischt an Bericht ibr-en Schneider aus Behma, wo bei-ra peinlicha Befrôgong gschdanda hôt, dass’r bei dr Jagd Freikugla vrwendet häb. Dô draus hend dr August Apel ond dr Friedrich Laun ihr Erzehlong vom Freischütz gmacht ond en ihr Novellasammlong Gespensterbuch eigfiagt. De sell wiiderom ischt 1810 uf da Markt komma ond zo-ma Beschtseller wôrra. Aus deam Gespensterbuch schliaßlich hôt dr Franz Xaver von Caspar a Libreddo fir a Opr gschriiba, wo dr Kombonischt Carl B. Neuner vortont ond wo 1813 z Mincha s erscht Môl ibr d Bihne ganga ischt. (Heit kennt mr koin meh vo deane zwoi!)

Em Weber selbr ischt s Gespensterbuch zom erschda Môl 1810 ondr d Fenger komma, wia-nr oina vo seine romandische Wandronga durch deitsche Landschafda gmacht hôt ond em Schloss Neiburg bei Heidlberg eikehrt ischt. Scho dômôls hôt-en dr Freischitz-Stoff arg en sein Bann zoga. Drom hôt’r sich vorgnomma, dui Gschicht irgendwann amôl zo-ra Opr zo macha. Omgsetzt hôt’r sein Plôô abr erscht viil schbätr, wia-nr 1816 zom Hofkabellmoischtr en Dresden ernannt wôrra ischt ond deet em Jôhr druf da Schriftsteller Johann Friedrich Kind kennaglernt hôt ond mit-em einich wôrra ischt, dô draus a Libreddo zo zemmra. Solang dr Friedrich Kind am Libreddo gschriiba hôt, isch’r emmr môl wiidr vom Weber – ond manchmôl au vo deam seira Frau – kontrollirt ond zo Endronga ufgfordret wôrra. Des abr isch-em Kind mit dr Zeit arg uf da Wecker ganga. Drom hôt’r nôch dr Ferdigstellong vo seim Werk vo-ra weidra Zammaarbet mit em Weber nix mei wissa wella. Em Sommer 1817 hôt dr Weber mit seira Kombosizioo ôgfanga. Em Mai 1820 ischt’r drmit ferdich gwäa.

Dr Uruffihrong hôt sich abr d Hofopr z Dresden entganga lau. Dui hôt am 18. Juni 1821 en Berlin staddgfonda. Dr Ôlass drzua ischt d Eiweihong vom nuia keeniglicha Schauschbiilhaus gwäa. Dr Weber hôt sei Werk selbr dirigiirt ond ischt vom Publikom wia a Held gfeiret wôrra.

Vorfilmonga

• 1968: Dr Regisseur Joachim Hess hôt da Freischitz ondr seim Originaltitl vrfilmt. D Hauptrolla send mit de Opernsenger Ernst Kozub (Max), Arlene Saunders (Agade), Toni Blankenheim (Kuno), Edith Mathis (Ánnale) ond-em Gottlob Frick (Kaschbr) bsetzt wôrra. Produzent isch dr Schweizer Kombonischt Rolf Liebermann gwäa. S erscht Môl ens Kino komma isch der Film am 22. Dezembr 1968. Em englisch-schbrôchiga Ausland isch’r ondrem Titl The Freeshooter gloffa.^[2]
• 2004: A Uffihrong beim Opernhaus Zirich ischt firs Fernseha ufzeichnet wôrra. Regie hôt dr Alf Bernhard-Leonardi ghet. Ondr dr Leidong vom Nikolaus Harnoncourt hend dr Peter Seiffert, d Malin Hartelius, dr Matti Salminen ond dr Werner Groschel d Hauptrolla gsonga.^[3]
• 2010: Ondrem Titl Hunter’s Bride ischt a deitsch-schweizerischa Produgzioo uf da indrnazionala Markt komma. Dr Regisseur Jens Neubert hôt d Hauptrolla mit-em Michael König, dr Juliane Banse, em Benno Schollum, dr Regula Mühlemann ond em Michael Volle besetzt ghet. D Ussaufnahma send z Dresden ond en dr Säxischa Schweiz dreht wôrra.^[4]

A Musical ibr da gleicha Stoff

Am 31. Merz 1990 ischt em Thalia-Theatr z Hamburg s Musical The Black Rider (schwäbisch: Dr schwaarz Reider) mit-em Ondr-Titl The Casting Of The Magic Bullets (schwäbisch: Dr Guss vo de magische Kugla) vom Tom Waits (Musik ond Gsangstekscht) ond-em William Burroughs (Dialog) urufgfihrt wôrra. Des beruat abr et – wia mr manchmôl leasa kô – uf-em Weber seim Freischitz, sondern hôt, wia dr sell au, de gleichnamig Erzehlong us-em Gespensterbuch als Grondlag. Dr Deifl hoißt em Musical Stelzfuaß, ond dr Schluss vo deam Werk hôt – em Gegasatz zor Opr – koi Happy End.^[5]

Litradur ond Quella

• C. M. v. Weber : Der Freischütz, s ganz Libreddo vom Friedrich Kind mit-ra Eileidong vom Wilhelm Zentner, Philipp Reclam jun. Stuttgart (1966), Universal-Bibliothek Nr. 2530
• Rolf Fath: Reclams Opernführer, Philipp Reclam jun. GmbH & Co., Stuttgart, 2002, ISBN 3-15-010511-0

Oinzlne Nôchweis

1. Hellmuth Steger / Karl Howe: Opernführer, Fischer Biacherei Frankfurt am Main, 8. Uflag 1961, Daschabuach Nr. 49
2. Der Freischütz (1968)
3. Der Freischütz (1999)
4. Hunter's Bride (2010). Abgruefen am 27. Oktober 2011. 
5. Charles B. Axton + Otto Zehnder: Reclams Musicalführer, Philipp Reclam jun. Stuttgart, 2009, S. 552 bis 553, ISBN 978-3-15-010697-6

Weblink

• A kompledda Ufnâhm vo dr Opr us-em Jôhr 1951 mit de Wiiner Philharmoniker ondr dr Leidong vom Otto Ackermann] (DECCA LXT 2598)
• Carl Maria von Weber: Der Freischütz. Dokumente und Illustrationen beim Goethezeit-Portal, München
• Diskographie zom „Freischütz“ beim Stanford Opera Project

Dr Artikel „Der Freischütz“ isch einer vo de läsige Artikel. Churz zämmegfasst, isch de Artikel sproochlig un stilistisch guet gschriibe, bhandlet die wichtigscht Aspekt vum Thema, isch sachlig korrekt un neutral un wenn mögli bebilderet. Alli sin härzlich yglade wyter aa däm Artikel z schaffe, z erwiitre un z verbessre!