Devon (Geologie)

< Silur | Devon | Karbon >
vor 416–359,2 Millione Johr
Atmosphärische O2-Aadail
(Durschnitt iber Periodeduur)
ca. 15 Vol %[1]
(71 % vum hitige Nivoo)
Atmosphärische CO2-Aadail
( Durschnitt iber Periodeduur)
ca. 2200 ppm[2]
(9-fach hitig Nivoo)
Bodetämperatur (Durschnitt iber Periodeduur)
ca. 20 °C[3]
(6 °C iber hitigem Nivoo)
Syschtem Serie Stapflfe ≈ Alter (mya)
höher hecher hecher jinger
Devon Oberdevon Famennium 374,5–359,2
Frasnium 385,3–374,5
Mitteldevon Givetium 391,8–385,3
Eifelium 397,5–391,8
Unterdevon Emsium 407–397,5
Pragium 411,2–407
Lochkovium 416–411,2
diefer diefer diefer elter

S Devon isch in dr Ärdgschicht s viert chronostratigrafisch Syschtem bzw. di viert geochronologisch Period im Paläozoikum. S het vor rund 416 Millione Johr aagfange un vor rund 359,2 Millione Johr ufghert. S Devon chunnt noch em Silur un wird vum Karbon iberlageret.

Gschicht un Name

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Syy Name laitet sich ab vu dr britische Grofschaft Devon. Dr Name isch anne 1839 vu dr änglische Geologe un Paläontologe Roderick Murchison un Adam Sedgwick in di wisseschaftlig Literatur yygfiert wore. Si hän 1839 dr Chärn vum Devon im hitige Sinn as Gstaibildige zwisch em silurische un em au nei yygfierte karbonische Syschtem uusgschide.

Si hän vum Paläontolog William Lonsdale d Interpretation ibernuu, ass dr Sandstai vum z Ängland wyt verbraitete „Old-Red-Sandstai“ un dr Chalch im Norde vu dr Grofschaft Devon Ablagerige us dr glyche Zyt sin.

Definition un GSSP

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Dr Aafang vum Syschtem Devon (un vu dr Stapfle vum Lochkovium) isch mit em Erschtyysetze vu dr Graptolithina-Art Monograptus uniformis definiert. D Obergränz bzw. d Devon-Karbon-Gränz isch dur s Yysetze vu dr Conodonta-Art Siphonodella sulcata definiert. Dr sognännt GSSP (Global Stratotype Section and Point, Globaler Aichpunkt fir Stratotype) isch am Biel Klonk bi Suchomasty im Okres Beroun sidweschtli vu Prag (Tschechie). Dert erschynt Monograptus uniformis zum erschte Mol in dr Bank 20.

Untergliiderig vum Devon

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

S Syschtem vum Devon, wu rund 57 Millione Johr umfasst, wird in drei Serie unterdailt:

  • Syschtem: Devon (416–359,2 mya)
    • Serie: Oberdevon (Obers Devon) (385,3–359,2 mya)
    • Serie: Mitteldevon (Mittlers Devon) (397,5–385,3 mya)
    • Serie: Unterdevon (Unters Devon) (416–397,5 mya)

Fir alli Stapfle un Serie vum Devon sin scho GSSP-Pinkt feschtglait un verabschidet wore.

Paläogeografi

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Old-Red-Sandstein lageret diskonform uf silurischer Grauwacke bi Jedburgh z Sidoschtschottland.

Im Verlauf vum Silur sin di beede Urkontinänt Laurentia un Baltica ändgiltig zämmegstoße, so dass dr Kontinänt Laurussia entstanden isch. Dää paläozoisch Kontinänt wird au „Old-Red-Kontinänt“ gnännt, noch em rote Old-Red-Sandstai, wu in däre Zyt abglageret woren isch.

Dur d Kollision isch s kaledonisch Gebirg gwagse, wu d Bildig dervu scho im Silur aagfange ghaa het. Zwische Laurussia un em dailwyys iber em Sidpol glägene Superkontinänt Gondwana isch dr Rheisch Ozean gläge.

Im Obersilur isch s Hun-Superterran vum Nordrand vu Gondwana abbroche isch no Norde driftet uf Laurussia zue. Zwisch em Hun-Superterran (bzw. Armorica) un Gondwana isch doderdur e nei Meer ufgange, d Paläotethys. Scho im Lauf vum Unterdevon sin Dail vum Hun-Superterran, d Armorica-Gruppe unter Subduzierig vum Rheische Ozean mit erschte Kruschtescholle vu Laurussia kollidiert, wu vu Laurussia abbroche sin. Do het sich im Lauf vum Devon e Meer bildet (bzw. e ozeanisierti kontinentali Kruschte), dr Rhenoherzynisch Ozean. Dää Beryych isch im Lauf vum Devon dur d Kollision vu Gondwana mit Laurussia langsam wider zuegange.

Klima

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

S Klima isch im Devon wältwyt ender warm un drucke gsii. D Tämperaturunterschid zwische dr Polarbiet un dr Äquatorregione sin gringer gsii wie hite. Dr Meeresspiegel isch wäg dr gringe Mängi an Inlandyys rächt hoch gläge. Uf em hitige Sidpol isch Sidamerika gläge mit em hitige Amazonasbecki. Do hän sich in hechere Gebirgslage wäg dr nidere Tämperature Glätscher chenne bilde. D Polarbiet sin aber drotz ass si chieli Tämperature ufgwise hän, nit vu Yys deckt gsii. Z Gondwana uf dr sidlige Ärdhalbchugle in sidlige Braitine het e warm gmäßigt Klima gherrscht.

Entwicklig vu dr Dierwält

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Fisch vum Devon. Rekonstruktion vu 1905.
Bfanzewält im Devon, Rekonstruktion vu 1872.

D Fisch hän sich im Devon in ere große Vilfalt entwicklet, vor allem Panzerfisch] (Placodermi). Wäge däm wird s Devon au as „Zytalter vu dr Fisch“ karakterisiert. Dr grescht Fisch un glychzytig au s grescht bekannt Dier in däre Zyt isch Dunkleosteus, e Panzerfisch us em spote Devon, wu zue dr Arthrodira zellt un uf e Lengi vu bis zue nyyn Meter chuu isch. Derzue sin d Stachelhai (Aconthodii) zum Hegschtpunkt vu ihre Artevilfalt chuu. Erschti gsichereti Fund vu däne Fisch us dr Iberklasse vu dr Chiifelmyyler stamme us em Silur, im Perm sin si uusgstorbe. D Quaschteflosser un de Lungefisch erschyyne zum erschte Mol im Devon.

Gege Änd vum Devon drätte di erschte Landwirbeldier (Tetrapoda) uf. Gattige wie Ichthyostega (vor rund 370 Millione Johr) un Acanthostega hän e amphibischi Lääbeswyys ghaa. Si ghere zue dr friejer as „Labyrinthodontia“ zue dr Amphibie gstellte Vierfießer, wu sich no Fossilfund vu Grenland im Devon us dr Quaschteflosser entwicklet hän.

Im Oberdevon sin wahrschyns di erschte gfliglete Insekte entstande. In dr Gruppe vu dr Chopffießer sin ab em Emsium d Ammonite entstande, wu fir di stratigrafisch Gliderig vum Mittel- un Oberdevon scho ne wichtigi Roll gspiilt hän.

Entwicklig vu dr Bflanzewält

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

D Landbflanze, wu sich wahrschyns scho im Ordovizium entwicklet ghaa hän, hän sich im Devon wyter uusbraitet. Au do isch s zuen ere Radiation chuu. Wichtigi Bflanze vum Devon sin Rhynia (Urfarn), Baragwanathia (Bärlappgwegs), Zosterophyllum (Urfarn), Taeniocrada (Urfarn), Asteroxylon (Bärlappgwegs). In dr fossilierte Wurzle vu Asteroxylon un au in Rhynia sin di erschte gsicherete Bewyys fir e Mykorrhiza gfunde wore. D Mykorrhiza isch e Symbios vu Pilz mit Bflanze, wu dr Bflanze derdur d Wasserufnahm dur d Wurzle lychter gmacht wird. In dr fossilierte Wurzle vu Asteroxylon finde sich Pilzhyphe un Pilzspore. No dr Uffassig vu vil Botaniker un Ekologe isch dr Landgang erscht mit Hilf vu dr Pilz megli wore.

D Mieschart Pallaviciniites devonicus us em Oberdevon isch ain vu dr erschte gsicherete Fund vu dr Miesch. Die Art wird dr Läbermiesch zuegrächnet, gnauer dr Unterklasse Metzgeriidae (au as Ornig Metzgeriales ufgfasst). D Misch mien sich scho friejer entwicklet haa, aber fossilierti Fund sin arg sälte.

In dr sumpfige, tropische Biet vum Oberdevon sin di erschte Wälder entstande. Uus ihne sin di eltschte Chohlevorchuu entstande.

Dur d Uusbraitig vu dr Landbflanze un di dodermit verbunde Staigerig vu dr Photosyntheseaktivitet isch dr Suurstoffghalt vu dr Luft stark aagstiige. Im Karbon isch er uf e Wärt vu rund 35 Brozänt chuu.

Literatur

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
  • Ivo Chlupac: The Bohemian Lower Devonian stages. Courier Forschungsinstitut Senckenberg, 55: 345-400, Frankfurt am Main 1982 ISSN 0341-4116.
  • F.A. Roemer: Beiträge zur geologischen Kenntnis des nordwestlichen Harzgebirges. Palaeontographica, 3(1): 1-67, Kassel 1850 .
  • Peter Rothe: Quastenflosser und Nacktpflanzen: Das Devon. Biologie in unserer Zeit, 33(2): 107-115, Weinheim 2003, ISSN 0045-205X
  • M. J. S. Rudwick: The Devonian: A system born from conflict. In: M. R. House & C. T. Scrutton & M. G. Basset [Hrsg.], The Devonian System. Special Papers in Palaeontology, Bd. 23: 9-21, 3 Abb.; London 1979 ZDB-ID 962621-9.
  • Ch.A. Sandberg, W. Ziegler, R. Dreesen & J.L. Butler: Late Frasnian mass extinction: conodont event stratigraphy, global changes and possible causes. Courier Forschungsinstitut Senckenberg, Bd. 102: 267-307, 15 Abb.m, 6 Tab.; Taf. 1-2; Frankfurt am Main 1988 ISSN 0341-4116.
  • J.J. Veevers & C. McA. Powell: Late Paleozoic glacial episodes in Gondwanaland reflected in transgressive-regressive depositional sequences in Euramerica. Geological Society of America, Bulletin, 98: 475-487, Boulder/Colorado 1987 ISSN 0016-7606.
  • Deutsche Stratigraphische Kommission (Hrsg.): Stratigraphische Tabelle von Deutschland 2002. Potsdam 2002 ISBN 3-00-010197-7 (PDF; 6,57 MB)
  • Kommission für die paläontologische und stratigraphische Erforschung Österreichs der Österreichischen Akademie der Wissenschaften (Hrsg.): Die Stratigraphische Tabelle von Österreich (sedimentäre Schichtfolgen). Wien 2004 (PDF; 376 KB).
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
 Commons: Devon – Sammlig vo Multimediadateie

Fueßnote

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
  1. ↑ Datei:Sauerstoffgehalt-1000mj.svg
  2. ↑ Datei:Phanerozoic_Carbon_Dioxide.png
  3. ↑ Datei:All_palaeotemps.png
Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Devon_(Geologie)“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.