Endingen am Kaiserstuhl

Basisdate
Dialekt:	Alemannisch
Hauptvariante:	Nideralemannisch
Regionalvariante:	Oberrhialemannisch
Lokalvariante:	nördl. Kaiserstüehlerisch
Bundesland:	Bade-Wirttebärg
Regierungsbezirk:	Friburg
Landkrais:	Emmedinge
Heh:	186 m i. NHN
Flech:	26,7 km²
Iiwohner:	10.532 (31. Dez. 2022)
Bevelkerungsdicht:	394 Iiwohner je km²
Boschtlaitzahl:	79346
Vorwahl:	07642
Kfz-Kennzaiche:	EM
Gmeischlissel:	08 3 16 012
Stadtgliderung:	Kernstadt un ; 3 Ortschafte
Adress vun dr; Stadtverwaltung:	Marktplatz 6; 79346 Ändinge am Kaiserstuehl
Webpräsenz:	www.endingen.de
Burgermaischter:	Hans-Joachim Schwarz
Lag vu dr Stadt im Landkreis Emmedinge
	Karte

Ändinge am Kaiserstuehl isch e Kleistadt im Landkreis Emmedinge im Südweschte vu Bade-Württeberg.

Alemannisch

Dr ursprünglich örtlich alemannisch Dialekt ghört zum Oberrhinalemannisch, wo zum Nideralemannische zellt. In dr Stadtmiddi vu Ändinge sin einigi Gässli un Strosse uf alemannisch gschriibe. Uffällig isch debi d'Verwendung vum korrekte Diminutiv -li statt wie suscht in dr Gegend iblich (un falsch) -le.

Ändingerisch isch au d'Grundlag vum alemannische Dialekt vu dr Colonia Tovar in Venezuela. Anno 1842 sind 389 Iwohner vun Wyhl und Ändinge ibber Strossburg und Le Havre uf Venezuela usgwanderet und hän dert d Colonia Tovar gründet. S Alemannisch isch vun Generation zue Generation witer gäbbe worre und heisst dert Alemán Coloniero; hüt isch es aber am Ussterbe.

Geographi

Geographischi Lag

S'Städtli Ändinge mit dr Widörfer Amoltere, Kiechlischberge un Kinnigschaffhüse lit im Norde vum Kaiserstüehl.

Noochbergmeinde

Noochbergmeinde sin Forche, Riegel, Bahlinge, Vogtsburg, Saschbe un Wyhl.

Klima

D'Stadt lit in ere vu dr wärmschte Gegende vu Ditschland: bim Kaiserstuehl. S'submediterran Klima zeigt sich in dr Qualität vum abaute Wi.

Gschicht

Ändinge wird erschtmols 862 urkundlich erwähnt. S het e baar Johrhundert zum Besitz vu dr Herre vu Ändinge ghört, bis es an d'Herre vu Üseberg ibergange isch, wo Andinge 1290 d'Stadtrecht verlihe hän. Wo d'Üseberger 1379 usgstorbe sin, isch d'Stadt in habsburgische Besitz kumme un Vörderöstriich zuegordnet worre, wobi si am Afang vum 15. Johrhundert kurzzittig dr Status vu ere frieje Riichsstadt gha het.

1751 findet in Ändinge ein vu dr ledschde Hexeprozesse in Europa statt, am 24. April wird d Anna Schnidenwind uf em Schitterhüffe verbrennt. Weg em Riichsdeputationshauptschluss isch d'Stadt 1806 an s'Grossherzogtum Bade kumme.

Mit Usnahm vu Kiechlinsberge, wo vor dr Igmeindung zum ehemolige Landkreis Friburg ghört het, isch d'Stadt sit dr Zueghörigkeit zum Land Bade Deil vum Landkreis Emmedinge.

Stadtdeile

Zue dr Stadt Ändinge ghöre d'Stadtdeil Amoltere, Kiechlischberge un Kinnigschaffhüse.

Igmeindunge

1973: Kiechlinsberge

Amoldere
Ändinge
Kiechlinsbärge
Kinnigschaffhüse

Politik

Wahle

Ergebnis vo dr Landdagswahle sit 2006:^[2]

Johr	CDU	SPD	FDP	Grieni	Linki¹	AfD	Suschtigi
2016	30,5 %	10,3 %	8,8 %	33 %	2,2 %	10,4 %	4,9 %
2011	39,1 %	21 %	5,5 %	26,7 %	1,7 %		6 %
2006	43,6 %	22,7 %	19 %	9,2 %	1,6 %		3,8 %

¹ 2006: WASG, sit 2011: Die Linke

Städtpartnerschafte

Erstein (Frankriich, Elsiss)

Wirtschaft un Infrastruktur

Verchehr

Ändinge isch dur d'Kaiserstuehlbahn (Riegel – Brisach) an s iberregionale Schinenetz abunde.

Entfernige:

Friburg (ICE-Hald): 25 km
Basel: 80 km
Mulhouse (int. Flughafen): 70 km
Autobahn: 5 km

Asässigi Undernämme

Die Südwestdytsch Verchehrs AG betribt z'Ändinge e gross Betribszentrum fir Schinefahrziig un Bus.

Bildig

S'Ändinger Schuelzentrum umfasst d'Grundschuel am Erle, d'Engelsberg-Hauptschuel un d'Stefan-Zweig-Realschuel. Dodriber nus git's noch d'Albert-Schweizer-Schuel, wo sich um lernschwachi Schüeler kimmeret. Ire Bildigsagebot isch sit em Johr 2005 zue dr Ganzdagsschuel usbaut worre.

Kultur un Aluegenswürdigkeite

Musee

Kaiserstüehler Heimetmuseum
Vorderöstriich Museum im Üseberger Hof Andinge
Historischi Zumftstube mit Fasnetsmuseum im Kiinigschaffhusener Dor
Chäsereimuseum Andinge
Chriesemuseum im Winzerdorf Kinnigschaffhuse
Heimetmuseum im Winzerdorf Kiechlinsberge

Ändinge isch e Haldestelle vu dr Museumsbahn Räbebummler.

Müsik

Stadtmüsik Ändinge

D'Stadtmüsik Ändinge isch e Symphonischs Blosorcheschter vu dr Oberstufe. Si het anno 1982 d'Colonia Tovar in Venezuela besuecht. D'Stadtmüsik git's sit mindischtens 1753. Meh dezue im Hauptartikel.

Nid nur im Schdädli gits Müsiverein. Äu z' Amoldere, Kiechlischbärge un Kinigschaffhüse hets göedi Blosorcheschder.

Regelmässigi Verastaltige

Ändinger Fasnet

In dr ehemols vorderöstriichische Stadt het sich alds Fasnetbruuchtum erhalde, wo sich dur d'Johrhundert zruck verfolge losst. An dr närrische Däg goht alles um dr Jokili, die zentral Gstalt vu dr historische Fasnetsfir. Dr Ändinger Jokili zellt zue dr äldischte Narrefigure am Oberrhin. Scho fir s'Johr 1782 isch d'Bruuchfigur un mit ihre e Fasnetszumft belegt.

In schir grenzeloser Vorfraid uf die höchschte Fasnetsdäg wird dr Jokili am Schmutzige Dunnschdig us sinem eijährige Schlof im Rothusbrunne ufgweckt un dert nooch sinere kurze aber intensive Regentschaft am Fasnetzischdig under grossem Wähklage wiider versenkt. In dr Däg dezwische stehe fier d'Narre insgsamt acht Umzüg uf em Programm.

Stadtspil

Under em Namme „Sag, wem ghört die schön Stadt“ fiehre Ändinger Bürger under dr Leitig vum Georg A. Weth (Künstlerischer Leiter vu dr Dytsche Kammerschauspile) un vu dr Annette Greve (Gschäftsfüehrendi Direktori vu dr Dytsche Kammerschauspile) e gspilti Stadtgschicht uf markante Plätz, in historische Hüser un in dr Strosse vu Ändinge uf.

Bäuwärk

1973 sin z Amoltere Fundamänträscht vun ere ehmolige Burg us em 13. Johrhundert gfunde wore.

Verein

Alemannische Larvenfreunde – Verein zur Förderung der europäischen Maskenkultur e. V.
Ändinger Narrezumft vu 1782 i.V.
Biehli-Dorf Musik i.V.
BUND Bezirksg. Nördl. Kaiserstuehl
Chorvereinigung 'Amicitia Kaiserstuehl'
DPSG Pfadfinder St. Franziskus i.V.
DRK
Förderchreis fer Bewohner vum Aldepflägeheim 'St. Katharina', Ändinge i.V.
Förderverein 'Pro Kindergarten St. Elisabeth'
Förderverein Kinderschuel Rägeboge
Freiwillige Feuerwehr
Fründeschreis vu dr Colonia Tovar i.V.
Gewerbe- und Handelsvereinigung
Kolpingsfamilie
MGV-Singgmeinschaft Ändinge i.V.
Müsigkabälle Amoldere
Müsigverein Kiechlischbärge
Müsigverein Kinigschaffhüse
Naturheilverein-Kaiserstuehl i.V.
Obst- un Gardebauverein
Open-Ähr-Verein i.V.
Schwarzwaldverein
Skat-Club 'Karo 7' i.V.
Stadtmüsik Ändinge
Tennisclub Ändinge i.V.
Tischtennisclub Ändinge i.V.
VdK

Lit

Karl Kurrus (1911-1993), alemannische Dialäktdichter
Wolfgang Miessmer (* 1936 z Ändinge), alemannische Sänger un Liedinterpret
Axel Mayer (* 1955 z Dänginge), alemannischer Dialäktdichter, Umweltschitzer un Kreisrat

Fueßnote

↑ Statistisches Landesamt Baden-Württemberg – Bevölkerung nach Nationalität und Geschlecht am 31. Dezember 2022 (CSV-Datei).
↑ Statistisches Landesamt Baden-Württemberg: Landtagswahl (Memento vom 7. Juli 2019 im Internet Archive)

Weblink

Commons: Ändige am Kaiserstuel – Sammlig vo Multimediadateie

Verein

Des isch e Artikel oder e Absatz über e regionali Bsunderheit. Er dät no besser wirke, wänn er in dr Dialäktspiilart vu sälere Region gschriibe wär. Ich, dr erscht oder dr Hauptautor vu däm Artikel oder däm Absatz, dät mi freie, wänn eber esach in s lokal Alemannisch ibersetze dät. Schryb bitte i dr Zämmefassig dass du de Artikel i de lokale Dialäkt umänderesch.

Lueg dezue au Froge un Antworte zum Dialäkt.

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Endingen_am_Kaiserstuhl“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.

[Metadaten_Einwohnerzahl_DE-BW-1] Statistisches Landesamt Baden-Württemberg – Bevölkerung nach Nationalität und Geschlecht am 31. Dezember 2022 (CSV-Datei).

[2] Statistisches Landesamt Baden-Württemberg: Landtagswahl (Memento vom 7. Juli 2019 im Internet Archive)

[1]

[2]