As Chalte Chrieg wird dr Komflikt zwüsche de Westmächt under dr Füerig vo de Veräinigte Staate vo Amerika und em Ostblock under dr Füerig vo dr Sowjetunion bezäichnet, wo öppe vo 1947 bis 1989 duuret het.
Die bäide Supermächt hai dä Komflikt mit fast alle Middel usser ere diräkte militäärische Usenandersetzig usdräit. Dr Chalti Chrieg isch e Konfrontazioon gsi zwüsche de Süsteem vo der kapitalistisch-demokratische Wält und em kommunistische, vo Moskau dominerte Machtberiich. Uf bäide Site het mä wääred Joorzäät politischi, wirtschaftligi, technischi und milidäärischi Aasträngige gmacht, zum dr Iifluss vom andere Laager uf dr Wält iizdämme oder zruggzdränge. As Synonym für die Eera im 20. Joorhundert wird au d Bezäichnig Ost-West-Komflikt verwändet.
Dr Komflikt het dreimol en üsserst bedroolige Charakter aagnoo, sodass d Möögligkäit vom ene „häisse“ Chrieg bestande het: in dr Berlin-Blockade 1948/49, in dr Kubakrise 1962 und im Strit um d Middelstreckeraggeete vo 1979 bis 1982/83. Zwüsche dene Faase het s Periode gee, wo d Intensidäät vom Komflikt chliiner gsi isch oder sogar Entspannig gherrscht het.
As Usgangspunkt vom Chalte Chrieg gältet d Verkündigung vo dr sogenannte Truman-Doktrin dur e amerikanisch Bresidänt Harry S. Truman am 12. März 1947. Dr Hindergrund isch d Irankrise gsi: In de Joor 1945 und 1946 het d Sowjetunion brobiert, die iranische Browinze im Norde vom Land, wo Kurde und Aseris gläbt häi, abzspalte, zum dört prosowjetischi Staate iizrichde. Dr Josef Stalin het au vorghaa, z Teheran e kommunistischi Regierig z installiere. Dr Bresidänt vo de Veräinigte Staate, dr Harry S. Truman, het im Früelig 1946 im Stalin mit ärnsthafte Konsekwänze droot, bis zum Iisatz vo Atomwaffe, wenn er sini Drubbe nit us em Iran wurd abzie.[1] Dr Truman het dänggt, ass sich s Machtgliichgwicht uf dr Wält zu Ungunste vom Weste wurd verschiebe, wenn d Sowjetunion d Kontrolle über s iranische Öl bechiem und dass die westligi Wirtschaft massiv chönnt gschäädigt wärde.[2]
Mit äigene Drubbe häi d USA 1950 und 1965 in „häissi“ Chrieg iigriffe, wo s um d Zuekumft vo de Länder Korea und Vietnam gange isch, wo noch em Zwäite Wältchrieg gspalte gsi si. Wääred in Korea dr Weste wenigstens s Überlääbe vo Südkorea het chönne sichere, isch in Vietnam s ganze Land under d Herrschaft vo de Kommuniste choo.
Uf dr andere Site het d Sowjetunion zwüsche 1979 und 1989 mit äigene Drubbe in Afghanistan interweniert, zum d Regierig z understütze und eso iiri Macht in de islamische Sowjetrepublike z sterke und eme Zuegang zum Indische Ozean nööcherzchoo, was e wichdigs strategischs Ziil für e groossi Landmacht wie d Sowjetunion gsi isch. In dr Usenandersetzig mit de Mudschaheddin, wo vo dr NATO understützt worde si, het d Sowjetunion dr chürzer zooge.
In dr Dritte Wält si sich d Gegner in Stellverdräterchrieg indiräkt gegenübergstande, wie zum Bischbil 1973 im Jom-Kippur-Chrieg, wo Israel vo sine arabische Noochberstaate agriffe worde isch, die aber noch herte Kämpf het chönne zrugggschloo, im Bürgerchrieg in Angola vo 1975 aa, wo sich Kuba und Südafrika iigmischt häi, oder im Ogadenchrieg in Ethiopie, wo vo 1977 bis 1978 duurt het und wo die kommunistischi Regierig vo Ethiopie d Aagriff vo Somalie het chönne abweere.
Wenn d USA und iiri Verbündete Angst ghaa häi, ass e Land in s andere Laager chönnt wäggsle, häi iiri Ghäimdienst in verdeckte Operazione Milidäärpütsch organisiert oder understützt, wie im Iran und in Chile. D Sowjetunion het iiri Armee diräkt iigsetzt und am 17. Juni 1953 dr Volksufstand in dr DDR zämmegschlaage, 1956 Ungarn psetzt und 1968 in dr Tschechoslowakei d Regierig gstürzt. Mit dr Breschnew-Doktrin, wo 1968 entwigglet worde isch, het d Sowjetunion sonigi Akzioone im „sozialistische Laager“ grächtfertigt.[3]
Dr Konkurränzkampf vo de bäide Süsteem het sich au in dr Entwiggligg von ere massyve ideologische Propaganda dur d Supermächt und iiri Verbündete zäigt, und au am Wettrüste, wo alli Arte vo de militärische Mittel betroffe het. Die beide Lager häi au in dr Wirtschaft und und in de Beriich Kultur, Sport, Wüsseschaft und Technologii algemein en Konkurränzkampf uustreit. Bsundrige Ufwand häi bäidi Site mit em Wettlauf ins All gmacht.
Wie lang dr Chalt Chrieg duurt het, isch früener andersch definiert worde. Hüte verstoot mä drunder mäistens braktisch die ganzi Noochchriegszit vo 1945 aa oder e chli spööter bis zum Zämmebruch vo dr Sowjetunion 1991; vor 1989 isch s hingääge üüblig gsi, nume d Zit vo öbbe 1947 bis 1972 as d Periode vom Chalte Chrieg aazluege.
Z Russland gseet mä dr 5. Merz 1946 as dr Daag, wo dr Chalti Chrieg „usbroche“ isch. Das isch dr Daag gsi, wo dr Winston Churchill si Fulton-Reed ghalte het und din dr Usdruck «Iisige Vorhang» verwändet het.
D Froog, wär ass tschuld isch am Chalte Chrieg, isch bis hüte nid glööst. Uf dr äinte Site si die, wo dr Sowjetunion d Schuld gääbe, wil si ideologisch uf d Verbräitig vom Kommunismus mit alle Middel aanegschafft häig, uf dr andere Site luege Kritiker vom kapitalistische Süsteem dr Expansionsdrang vo de USA, wo sich nöiji Määrt het welle verschaffe, as Hauptgrund aa.
Wikibooks: Der Wettlauf zum Mond – Die Rolle der Raumfahrt im Kalten Krieg — Lern- und Lehrmaterialie