Lingua franca

As Lingua Franca (ital. für „fränkischi Schbrooch“) bezeichnet män ä Schbrooch, wo vo Lüt us verschiidene Schbrochgebiet as gmeinsami Verkehrsschbroch brucht wird.

Urschbrung

In der ursprünglige und engere Bedütig isch d lingua franca ä beschdimmti Pidgin-Schbroch mit erä romanische Basis, wo im Middelalter dur dr Schbrochkontakt zwüsche Romane und Lüt, wo nitromanischi Schbroche, vor allem Arabisch, gschwätzt hai, entschdanden isch und as Handels- und Verkehrsschbroch bis ins 19. Johrhundert vor allem an der Süd- und Oschdküschte vom Middelmeer verbreitet gsi isch.

Begriff

S italienische Wort „franco, franchi“, isch urschbrünglig d Bezeichnig für d (Nord-)Italiener und d Franzose gsi. Währed de Chrüzzüg isch si Bedütig im latiinisch-fränkische Riich z Byzanz erwiiteret worde und anschdatt vo „Weschteuropäer, Obeländer, Katholik(e)“ bruucht worde. In dere Bedütig isch s vo den Araber, Türke, Grieche, Perser, Slawe und Rumäne übernoh worde. Dr Begriff „lingua franca“ isch wohrschiinlig noch em Arabische z Andalusie brägt worde, wo dr Geograph Ibn Khurradadbih d Lingua Franca (al lugha al-ifranjiyya) gege Spanisch (andalusiyya) und Griechisch (rumiyya) abgränzt het. As alternativi Bezeichnig isch sit em 19. Johrhundert dr Uusdruck „(langue) sabir“ verbreitet, wo vermuetlig under französischem Iifluss z Algerien entschdanden isch (zum erschde mol 1859 beleit, abwiichend schon bim Molière) und au sältener, „petit mauresque“ (1830 zum erschde mol beleit). Bi de Uusdrück „lingua franca“, „parlare franco“, „sapere franco“ und ihre Entschbrächig bsundrigs in griechische Quelle cha mä au, je noch em Abgränzigskontext und in Analogii zur allgemeine Bedütigsentwicklig vo „franco, franchi“, mit abwiichende Bedütige wie „Französisch“, „Italienisch“ oder „weschtligi Schbroch“ rächne.

D Schbroch

D Lingua Franca isch nit ä Mischschbroch gsi sondern än ächts Pidgin uf romanischer Basis mit arabische, türkische, persische, griechische und slawische Iiflüss, wo sich in siim Grundwortschatz und sinere grammatische Schdruktur nume wenig veränderet het, au wenn s wiit verbreitet und johrhundertlange bruucht worden isch. Es wird in dr Literatur mänggisch behauptet, ass si Basis s Provenzalisch, wo mä zwüsche Genua und Marseille gschwätzt het, gsi siig, aber das isch linguistisch falsch und au us gschichtlig-geographische Gründ nit haltbar. D Lingua Franca isch immer ä Sekundärschbroch bliibe und isch niene as Mueterschbroch gschwätzt worde, es het sich aso nid zun erä Kreolschbroch wiiterentwicklet. Es isch bruucht worde in Handelskontakt, militärische Kontakt, vermischte Siedlige und — was nid söt underschetzt wärde — vo de Seeräuber und de romanische Sklave in arabisch/türkische und griechische Schbrochgebiet. Öb Romane d Lingua Franca au unterenander as Verkehrschbroch bruucht hai, cha mä uf dr Grundlag vo de Quelle, wo mä het, nit sicher entscheide.

D Lingua Franca isch in de Quelle dur metaschbrochligi Beschriibige z. B. in Reisebrichte, dur Zitat und dur fachschbrochligi Termini z. B. in dr Seemassproch bezügt. Si isch au in literarische Teggschd (dr anonym Contrasto della Zerbitana vo 1284/1305, im Gigio Artemio Giancarli si La Zigana, druckt 1548, in chliinerem Umfang u. a. au bi Fazio degli Uberti, Goldoni, Molière, Calderón und em Lope de Vega) bruucht worde, het sich aber nit as Schriftschbroch etabliert. Entschbrächend schwiirig si d Bedingige für d Untersuechig vo ihrer genauere gschichtlige Entwicklig und geographische Differenzierig, aber es schiint, ass im weschtlige Nordafrika d Basis schbanisch und im öschdlige italienisch gsi isch und bi Algier si die beide Variante zsämmendroffe. Wo d Franzose Algier eroberet hai, isch d Lingua Franca dört under em Iifluss vo de verschderkte französische Schbrochkontakt und vo Handbüecher wie em Dictionnaire de la langue franque ou petit mauresque (Marseille 1830) französisiert worde, isch aber no bis zum Ändi vom 19. Johrhunderto bruucht worde.

D Lingua Franca allgemein

In der erwiiterete Bedütig isch ä lingua franca jedi Schbrooch, wo vo Lüt us verschiidene Schbroochgmeinschafte as Verkehrsschbrooch bruucht wird, und wo, wil si für die meischde as Zweitschbrooch glehrt worden isch und bruucht wird, hüfig veränderet und vereifacht, aber nit umbedingt ä Pidgin-schbroch drus gmacht worden isch.

Bischbil vo linguae francae:^[1]

• Akkadisch und vo dr Mitti vom erste Johrduusig vor dr Ziitwändi aa immer meh Aramäisch im alte Middleren Oschde,
• Griechisch im öschdlige Middelmeerrum in dr Antike,
• Latiinisch im Römische Riich und in Weschdeuropa under em Klerus und de Glehrte währed em Middelalter und em Afang vo dr Neuziit,
• Französisch as Umgangsschbrooch in de französische Kolonie und as Kultur- und Diplomateschbrooch in dr Neuziit im kontinentale Europa,
• Hindustani im indische Subkontinänt näbem Änglische
• Tucano in dr Río Vaupés Region in Südamerika^[2]
• Ketschua in Peru und Bolivie^[2]
• d língua geral, abgleitet vo dr Indianerschbrooch Tupinamba, under de brasilianische Indianer^[2]
• Swahili in Oschdafrika
• d Pidgin-Schbrooche
• Änglisch in de britische Kolonie und im zwanzigschde Johrhundert as die internationali Schbrooch par excellence.^[3]

Fuessnote

1. D Mehrzahl vo lingua franca cha noch em Latiinische bildet wärde: linguae francae, odr noch em Schbanische: linguas francas (lueg Robert B. Kaplan, The Oxford Handbook of Applied Linguistics, OUP 2002, S.327 und 401)
2. Dr Ardikel "South American Indian languages" in Encyclopædia Britannica. Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2008.
3. Lueg Joachim Grzega: "Latein - Französisch - Englisch: Drei Epochen europäischer Sprach- und Wortschatzgeschichte", in: Grzega, Joachim, EuroLinguistischer Parcours: Kernwissen zur europäischen Sprachkultur, Frankfurt: IKO, S. 73-114. ISBN 3-88939-796-4.

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Lingua_franca“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.