Luzern

Luzern
Wappe vo Luzern
Basisdate
Staat:	Schwiiz
Kanton:	Lozärn (LU)
Wahlchreis:	Luzern-Stadtw
BFS-Nr.:	1061i1f3f4
Poschtleitzahl:	6000–6009, 6014–6015
UN/LOCODE:	CH LZN (Luzern) CH LIT (Littau) CH RBU (Reussbühl)
Koordinate:	665450 / 21135647.058.3436Koordinate: 47° 3′ 0″ N, 8° 18′ 0″ O; CH1903: 665450 / 211356
Höchi:	436 m ü. M.
Flächi:	37,4 km²
Iiwohner:	i83'840 (31. Dezämber 2022)[1]
Stadtpräsident:	Beat Züsli (SP)
Website:	www.stadtluzern.ch
Stadtzentrum Stadtzentrum
Charte
Charte vo Luzern w

s Logo vo de Stadt Lozärn

Lozärn (dt. Luzern, frz. Lucerne, it./rät. Lucerna) esch e Stadt i de Zentralschwiiz. Si esch d Hauptstadt vom glichnamige Kanton ond esch bes Endi 2012 au de Hauptort vom Amt Lozärn (Bezerk) gsii. Sed 1. Januar 2013 belded Stadt ellei de Wahlchreis Lozärn-Stadt ennerhalb vom Kanton.

Lozärn esch de wertschaftlechi ond kulturelli Mettelponkt vo de Zentralschwiiz. D Laag am Vierwaldstettersee, met Bleck i d Bärg (Pilatus, Rigi), macht en bsonders grosse Iidrock. Drom esch Lozärn scho früe (ab 1840) zonere Hochborg för de Tourismus worde.

Geografii

Lozärn liid am Nordweschtändi vom Vierwaldstettersee. Ond zwar gnau det, wo d Rüüs usem See useflüsst. D Rüüs teilt d Stadt uf: Rächts vo de Rüss liid d Altstadt ond e Teil vo de neuere Quartier (Maihof, Brambärg, Wäsmeli, Halde etc.), lenggs vom Floss esch d Chlii- ond d Neustadt. D Chliistadt esch s eltischte Quartier. Wiiteri Quartier wie Onder- ond Obergrond, Gütsch, Bruch, Trebsche ond no meh Quartier ghöred zom lengge Ufer.

D Flechi vom Lozärner Stadtgebiet betreid 37,4 km² (bis Endi 2009; 24,15 km²). Do devo send 60,4 % Sedligsflechi, 11,6 % Landwertschaftszone ond 25,9 % Wald (Stand 2009).^[2] Am 1. Januar 2010 hed d Stadt Lozärn met de Gmeind Littau zu de «noie» Stadt Lozärn fusioniert.

Lozärn gränzt im Norde a d Gmeinde Mauters, Nöiechöuch ond Ämme, im Oschte a Äbike ond Adlige, im Südoschte a Megge, im Süde a Horb ond im Weschte a Chriens. Ond wel d Stadt no Bode hed am Nordhang vom Bürgestock, gränzt si det au no a d Nidwaudner Gmeinde Stansstaad und Änetbürge.

Gschicht

Lozärn esch zom erschte Mau gnamsed worde om 750 aus Luciaria.

Bevölkerig

Quälle: Bundesamt für Statistik 2005^[3]

Iiwoner

Jahr	1850	1860	1870	1880	1888	1900	1910	1920
Iiwohner	11 382	13 166	16 450	20 419	23 607	32 954	43 611	48 394
Jahr	1930	1941	1950	1960	1970	1980	1990	2000
Iiwohner	52 102	59 847	66 170	76 148	83 374	78 274	76 466	75 425

De Osländerateil esch 2014 be 24,2 % gläge.^[2]

Sprach ond Dialäkt

Bi de Volkszellig 2000 hend vo de 57'023 Iiwohner 82,6 % Dütsch aus Hauptsproch aagää, 1,1 % Französisch, 3,5 % Italienisch ond 12,8 % anderi Sproche.

Z Lozärn redt me s hochalemannisch Lozärntütsch.

Religion

60,8 % vo de Iiwooner send im Jahr 2000 römisch-katholisch gsii, 14,4 % evangelisch-reformiert.^[2]

Politik

Bi de Nationauraatswahle 2015 heds das Ergebnis gää:^[2] BDP 1,4 %, CVP 13,6 %, FDP 14,8 %, GLP 7,6 %, GP 12,3 %, SP 22,8 %, SVP 18,6 %, Süschtigi 8,9 %.

De Stadtpresidänt vo Lozärn esch sit em 1. Settämber 2016 dr Beat Züsli (SP).

Beldig, Kultur ond Sport

Beldig

Lozärn esch de Setz vo der Universität Lozärn ond der Hoochschuel Lozärn.

Z Lozärn hets au epaar Musigschuele. Di wechtigschte send s Konservatorium (för klassischi Musig) ond d Jazzschuel (Jazz, aber au Blues).

Kultur

Di bekanntischte Kulturveraaschtaltige send:

• d Lozärner Fasnacht (vom Schmotzige Donnschtig bes am Güdisziischtig; d Woche vor em Äschelimettwoch)
• s Lozärner Stadtfäscht (17 Fäschtböni met Blues, Jazz, Rock, Musicals, Pop; Ändi Juni)
• s Blue-Balls-Festival (Blues, Jazz, Rock, Pop; Ändi Juli)
• d Musigfäschtwoche (Klassischi Musig)
• Woerdz (es internazionals Festival för gsprochnigs Wort)

Lozärn het mee weder eis Theater ond Kino. Em KKL, ede Schüür, em Sädel, em nöie Kulturzentrom Südpol z Chriens (sit 2008, statt de Boa) ond em Kulturpavillon am See chammer go Konzärt lose.

Sport

De bekanntischt Sportverein vo Lozärn esch de FCL (Fuessball-Club Lozärn). Är spelt i der höchschte Schwiizer Liga, de Raiffeisen Super League.

Anderi populäri Sportarte send Tennis, Ruedere, Handball, Schwemme, Volleyball ond Iishockey met etleche Klubs, wo i de oberste Lige speled. Osserdem geds au de alljörlechi Stadtlauf ond neu de "Lucerne Marathon".

Wertschaft

De Frömdevercheer (Tourismus) esch met grossem Abstand de wechtigschti Wertschaftszwiig. Vo eem läbed (diräkt oder endiräkt) rond 30'000 Lüüt. Mänge Industriibetreeb, wo e früenere Johre z Lozärn dehäi gsi esch (z. B. d Liftfirma Schindler), esch us de Stadt wägzoge. Höt schaffed d Lüüt fascht alli em Gwärb- ond Dienschtleischtigssektor. Z Lozärn hets aber sed dä Fusion met Littau au weder es paar Puurehööf, bsonders im Gebiet Littauerbärg.

D Arbetslosigkeit esch im Jahr 2011 bi 2,7 % gläge.^[2]

Partnerstedt

Lozärn hed sächs Partnerstedt:

• Bournemouth, Ängland
• Chicago, USA
• Cieszyn, Pole
• Guebwiller / Murbach, Elsass
• Olmütz, Tschechie
• Potsdam, Dütschland.

Sehenswördigkeite

de Wassertorm met em Pilatus

• d Lozärnerbocht vom Vierwaldstättersee
• d Rüüss, die chame onder anderem of de ältischte deckte Holzbrogg vo Europa öberquere (Chappelbrogg)
• d Chappelbrogg (noch emene Brand am 18. Auguscht 1993 weder nöi ufbout)
• s Leuedänkmol
• s Konscht- ond Kongrässhuus Lozärn (KKL)
• s Vercheershuus
• de Gletschergarte
• d Schpröierbrogg
• d Museggmuur
• s Bourbakipanorama
• s Rothuus
• d Hofchele
• d Jesuitechele
• s Nodelwehr i de Rüüss

Weblink

• www.stadtluzern.ch
• Ebbe Nielsen, Hermann Fetz, Konrad Wanner, Markus Trüeb, Markus Lischer: Luzern (Gemeinde). In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.

Fuessnote

1. Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, definitive Jahresergebnisse, 2022. Bei späteren Gemeindefusionen Einwohnerzahlen aufgrund Stand 2022 zusammengefasst. Abruf am 5. September 2023
2. Bundesamt für Statistik: Regionalporträts 2012: Kennzahlen aller Gemeinden (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)[1] [2] Vorlage:Toter Link/www.bfs.admin.ch, Mai 2012
3. Bundesamt für Statistik: Eidgenössische Volkszählung 2000: Bevölkerungsentwicklung der Gemeinden 1850–2000. Bern 2005 (Online uf bfs.admin.ch (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)[3] [4] Vorlage:Toter Link/www.bfs.admin.ch, Date im Aahang (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)[5] [6] Vorlage:Toter Link/www.bfs.admin.ch)

Hauptort vo de Kantön i de Schwiizerische Eidgenosseschaft (Chürzel vom Kanton) Aarau (AG) | Altdorf (UR) | Appezäll (AI) | Basel (BS) | Bellinzona (TI) | Bärn (BE) | Chur (GR) | Delsbärg (JU) | Frauefäld (TG) | Frybùrg (FR) | Gämf (GE) | Glaris (GL) | Herisau, Troge (AR) | Lausanne (VD) | Lieschtel (BL) | Lozärn (LU) | Noieburg (NE) | Sarne (OW) | Schafuuse (SH) | Schwyz (SZ) | Sitte (VS) | Solodurn (SO) | Stans (NW) | Sanggalle (SG) | Zug (ZG) | Züri (ZH)

Politischi Gmeinde im Wahlchreis Lozärn-Stadt Lozärn Ehemoligi Gmeind: Littau Kanton Luzärn | Wahlchreis vom Kanton Luzärn | Gmeinde vom Kanton Luzärn

Normdate: GND: 4036733-2 | LCCN: n50051974 | VIAF: 137855441