Muse (Mythologie)

Dr röömisch «Muusesarkophaag» (2. Jhd. n. d. Z), gfunde an dr Via Ostense z Room, hüte im Louvre, Bariis

D Muuse (altgriechisch Μοῦσαι Moúsai, Äizaal Μοῦσα Moúsa) si in dr griechische Müthologii Schutzgöttinne vo de Künst. D Überliiferig vo de nüün Muuse, wie mr si hüte kenne stammt vom Hesiod.

D Muuse

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

No in dr homerische Odyssee wird d Muuse im Vorgsang, em Proömium, as Naameloosi im Singular aagrüeft: „Säg mr, Muese…“[1]

Die nüün olümpische Muuse

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
S Fresko Parnass (um 1510) us de Stanze vom Raffael im Apostoolische Palast z Room: Uf bäide Site vom Apollon si die nüün klassische Muuse under em Vorsitz vo dr Kalliope (linggs) und vo dr Erato (rächts) daargstellt. D üsser Kräis bestoot us Lüüriker, Epiker und Prosaschriftsteller.

Dr Hesiod het im sibte Joorhundert v. d. Z.) in sinere Theogonii[2] nüün Muuse ufzellt, wo d Döchder vo dr Mnemosyne, dr Göttin vo dr Erinnerig, und vom Zeus si. Doorum säit men ä Mnemoniide aber au olümpischi Muuse wird brucht.[3] Bim Hesiod si si nonig spezialisiert gsi uf bestimmti Künst. Das isch erst spööter cho; aber au denn si iiri Funkzioone und Attribut lang nit in Stäi gmäisslet gsi. Das isch erst im Lauf vo dr Zit bassiert:[4]

  1. Klio (Κλειώ Kleiṓ), die, wo rüemt, isch d Muuse vo dr Gschichtsschriibig (Attribut: Babbierrolle und Schribgriffel);
  2. Euterpe (Εὐτέρπη Eutérpē), die, wo äim Fröid macht, isch d Muuse vo dr Lüürik und vom Flöötespiile (Attribut: Aulos, d Dobbelflööte);
  3. Melpomene (Μελπομένη Melpoménē), die, wo singt, isch d Muuse vo dr Dragöödie (Attribut: ärnsti Theatermaske, Rääblaubchranz, woorschinlig au e Schwärt oder e Köile);
  4. Erato (Ἐρατώ Eratṓ), die, wo liebt[5] und d Seensucht weckt, isch d Muuse vo dr Liebesdichdig (Attribut: Saiteinstrumänt);
  5. Terpsichore (Τερψιχόρη Terpsichórē), die, wo fröölig im Kräis danzt, isch d Muuse für Choorlüürik und Danz (Attribut: Laute);
  6. Urania (Οὐρανία Ouranía), die Himmlischi, isch d Muuse vo der Astronomii (Attribut: Himmelschuugele und Zäigstaab);
  7. Thalia (Θάλεια Tháleia, altgriechisch Thaleia), die Festligi, die Blüjendi, isch d Muuse vo dr Komöödie (Attribut: lachendi Theatermaske, Eföichranz und Chrummstaab, wil au die häiteri bukoolischi Poesii zu iire ghöört het);
  8. Polyhymnia (Πολύμνια Polýmnia), die wo riich an Hümne (Lieder) isch. Si isch d Muese vom Gsang mit dr Laute (käi speziifischs Attribut, mänggisch d Harfe);
  9. Kalliope (Καλλιόπη Kalliópē), die mit dr schööne Stimm, isch d Muuse vo dr eepische Dichdig, dr Rhetorik, dr Filosofii und dr Wüsseschaft (Attribut: Schribdaafele und Schribgriffel).
  • Statue vo de nüün Muuse im Muuse-Peristyl vom Achilleion, Korfu (um 1890)
  • Klio
    Klio
  • Euterpe
    Euterpe
  • Melpomene
    Melpomene
  • Erato
    Erato
  • Terpsichore
    Terpsichore
  • Urania
    Urania
  • Thalia
    Thalia
  • Polyhymnia
    Polyhymnia
  • Kalliope
    Kalliope

Die drei Muuse noch em Pausanias

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

E Muusetrias, wo vermuetlig elter isch, überliiferet dr Räiseschriftsteller Pausanias (um 115–180 n. d. Z.) under deene Nääme und Zueständigkeitsberiich:

  • Melete (Μελέτη Melétē, «Üebig, Fertigkäit»),
  • Mneme (Μνήμη Mnḗmē, «Gedächtnis»),
  • Aoide (Ἀοιδή Aoidḗ, «Gsang, Muusig»).[6]

Die vier titaanische Muuse

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Noch em Cicero het s vier titaanischi Muuse (Μοῦσαι Τιτανίδες Moúsai Titanídes)[7] gee und zwaar::

  • Thelxinoe (Θελξινόη Thelxinóē, «wo s Härz erfröit»),
  • Aoide (Ἀοιδή Aoidḗ, «Gsang»),
  • Arche (Ἀρχή Archḗ, «Aafang»),
  • Melete (Μελέτη Melétē, «Üebig, Fertigkäit»).[8]

Noch em Cicero sige s die eltiste Muuse gsi und Döchder vom Zöis as Soon vom Uranos. Dr Cicero het do vo drei verschiidene Forme vom Zöis greedet, wo alli underschiidligi Väter häi. D Mueter isch d Nümfe Plusia gsi. Die gliiche vier Muuse het au dr Aratos vo Soloi (* öbbe 310 v. d. Z., † 245 v. Chr.) kennt, wie dr Byzantiiner Johannes Tzetzes (* öbbe 1110; † um 1180) in de Scholie (öbbe Fuessnoote) zu de Wärk und Dääg vom Hesiod verzelltt; bim Aratos sis aber 0 Döchder vom olümpische Zöis und dr Plusia.[9] Dr Platon gruppiert im Hesiod sini Terpsichore, Erato, Kalliope und Urania in e Vierergrubbe.[10]

Dr Apollon as Aafüerer vo de nüün Muuse und e dionüüsische Thiasos, alexandrinische Buechiiband, 6. Joorhundert

Die drei oder vier apolloonische Muuse

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Dr Apollon het drei D[chder gha, wo män e apolloonischi Muuse (Μοῦσαι Απολλωνίδες Moúsai Apollōnídes)[3] oder au delfischi Muuse gsäit het:

  • Kephiso (Κηφισώ Kēphisṓ) oder Nete (Νήτη Nḗtē),
  • Apollonis (Ἀπολλωνίς Apollōnís) oder Mese (Μέση Mésē),
  • Borysthenis (Βορυσθενίς Borysthenís) oder Hypate (Ὑπάτη Hypátē).

Si stöön für die drei Saite vom Apollo sinere Lyra und häige uf em Helikon gwoont. Die ersti Grubbe vo iire Nääme goot uf e Eumelos vo Korinth (sibts Joorhundert v. d. Z.) zrugg,[11] die zwäiti uf e Plutarch,[12] wo dört non e vierti Muuse aagit:

  • Polymatheia (Πολυμάθεια Polymátheia, „die wo vil glääse het, Gleersamkäit“).

D Nete, d Mese und d Hypate spiile as Elimänt vo dr Tetraktys us dr Zaaleleer vo de antike Püthagoreer und in iirer Kosmologii und Muusigtheorii e zentraali Rolle im Verständnis vo dr Wältharmonii. Doo und dört isch d Paramese drzuechoo, wil d Lyra mänggisch vier Saite gha het.

Die siibe oder nüün pierische Muuse

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

In ere andere Dradizioon existiert e Grubbe vo siibe Muuse, wo noch em Johannes Tzetzes vo Epicharmos (5. Joorhundert v. d. Z.) erwäänt worde sige. Die pierische Muuse oder Pieriide häisse eso:[13]

  • Neilo (Νειλώ Neilṓ),
  • Tritone (Τριτώνη Tritṓnē),
  • Asopo (Ἀσωπώ Asōpṓ),
  • Heptapora (Ἑπτάπορα Heptápora),
  • Achelois (Ἀχελωίς Achelōís),
  • Titoplus (?) (Τιτόπλους Tiτóplūs; au Tipoplus),
  • Rhodia (Ῥοδία Rhodía).

Daas sige d Döchder vom Pieros gsi, em Stammvater vom thrakische Volk vo de Píeres oder Piereíes (Πίερες Θράκες, Πιερείες Píeres Thrákes, Piereíes). Spööter si si vo de Makedoone ins nördlige Küstegebiet ääne vom Strymon verdriibe worde[14]. D Mueter sig die pimpleischi Nümfe Antiope gsi (Cicero, de natura deorum 3,54). Mä vermuetet ass s antike Stedtli Pimpleia am Blatz vom hütige Litochoro gsi sig und de Muuse au dr Binaame vo de Pimpleide gee het.[15]

Dr Ovid het nüün pierischi Muuse kennt. Iiri Mueter sig d Frau vom Pieros Euippe gsi. Si sige us Egüpte cho und häige die „jüngere“ olümpische Muuse uusegforderet, was as Wettstrit vo de Mnemoniiden und Pieriide bekannt worde isch. Dä häi si verloore und si zur Stroof in Elstere verwandlet worde.[16] Mänggisch häi si au Colymbas, Lyngx, Cenchris, Cissa, Chloris, Acalanthis, Nessa, Pipo und Dracontis ghäisse.

D Entwicklig und Rezepzioon vom Muusebegriff

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Dr Apollo und d Muuse uf em Helikon (oder Parnass), Ölgmäld vom Claude Lorrain, 1680

Bim Hesiod si d Nääme vo de Muuse nume Aspäkt vo dr Danz- und Dichtkunst gsi, in dr spöötere Antik si si denn uf underschidligi Muusiginstrumänt und Gattige bezooge worde, und vo doo isch die kanoonischi Zueordnig vo de „Ufgoobegebiet“ vo de Muese cho.

D Muuse häi zum Apollo siner Umgääbig ghöört und häige am böotische Bärg Helikon bi dr Kwelle Hippokrene gläbt. Wäge däm het men e au d Helikoniades gsäit. Noch andere Gschichte häige d Muuse uf em Parnass gwoont oobe vo dr kastaalische Kwelle, wo im Apollon geweit gsi isch und s Wasser von ere Begäisterig gweckt häig.

D Häiligdümer vo de Muuse häisse Museion, wo die hütige Wörter Museum und Musik drus entstande si, μουσικὴ τέχνη mousikḕ téchnē, dr Kunst vo de Muuse. Für d Röömer si d Muuse idäntisch mit de Camenae gsi.[17]

Liddratuur

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
  • Oskar Bie: Musen. In: Wilhelm Heinrich Roscher (Hrsg.): Ausführliches Lexikon der griechischen und römischen Mythologie. Band 2,2, Leipzig 1897, Sp. 3238–3295 (Digitalisat).
  • Maximilian Mayer: Musai. In: Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft (RE). Band XVI,1, Stuttgart 1933, Sp. 680–757.
  • Walter Pötscher: Musai. In: Der Kleine Pauly (KlP). Band 3, Deutscher Taschenbuch Verlag, München 1979, DNB 790321327, Sp. 1475–1479.
  • Anne Queyrel: Mousa, Mousai. In: Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae (LIMC). Band VI, Zürich/München 1992, S. 657–681.
  • Jan Söffner: Musen. In: Der Neue Pauly (DNP). Band Suppl. 5, Metzler, Stuttgart 1996–2003, ISBN 3-476-01470-3, Sp. 441–457.
  • Claudia Schindler u. a.: Musen. In: Reallexikon für Antike und Christentum. Band 25, Hiersemann, Stuttgart 2013, ISBN 978-3-7772-1318-7, Sp. 184–220.

Weblingg

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
 Commons: Musen – Sammlig vo Multimediadateie

Fuessnoote

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
  1. ↑ Lueg die underschiidlige Übersetzigen aa. http://www.klassikerforum.de/index.php?topic=2681.40;wap2
  2. ↑ Hesiod, Theogonie 76–80; 917
  3. ↑ 3,0 3,1 Mousai Apollonides, theoi.com
  4. ↑ Oskar Bie: Musen. In: Wilhelm Heinrich Roscher (Uusegääber): Ausführliches Lexikon der griechischen und römischen Mythologie. Band 2,2, Leipzig 1897, Sp. 3238–3295. – en Eeselsbrugg, für die wo d Nämme wäi uswändig leere isch (Kliometerthal, euer Urpokal!) für Klio, Me, Ter, Thal, Eu, Er, Ur, Po, Kal
  5. ↑ Neobaaseldütsch für «gärn haa», mä muess woorschinlig mit de Zite goo, au wenn s wee duet
  6. ↑ Pausanias 9,29,2
  7. ↑ Mousai Titanides, theoi.com
  8. ↑ Cicero, De natura deorum 3,21,54.
  9. ↑ Tzetzes, Scholia in Hesiodum, Opera et dies 1 (= Thomas Gaisford: Poëtae Graeci minores. Kühn, Leipzig 1823, S. 25,16–18; Digitalisat); zur Stelle siehe Marta Cardin, Olga Tribulato: Enumerating the Muses: Tzetzes in Hes. Op. 1 and the Parody of Catalogic Poetry in Epicharmus. In: Marco Ercoles, Lara Pagani, Filippomaria Pontani, Giuseppe Ucciardello (Uusegääber): Approaches to Greek Poetry: Homer, Hesiod, Pindar, and Aeschylus in Ancient Exegesis (= Trends in Classics. Supplementary Volumes 73). De Gruyter, Berlin/Boston 2019, S. 161–192, hier S. 169–170.
  10. ↑ Plato, Phaedrus 259
  11. ↑ Eumelos Frag. 35 West = Tzetzes, Scholia in Hesiodum, Opera et dies 1 (= Thomas Gaisford: Poëtae Graeci minores. Kühn, Leipzig 1823, S. 25,13–15); lueg au Marta Cardin, Olga Tribulato: Enumerating the Muses: Tzetzes in Hes. Op. 1 and the Parody of Catalogic Poetry in Epicharmus. In: Marco Ercoles, Lara Pagani, Filippomaria Pontani, Giuseppe Ucciardello (Uusegääber): Approaches to Greek Poetry: Homer, Hesiod, Pindar, and Aeschylus in Ancient Exegesis (= Trends in Classics. Supplementary Volumes 73). De Gruyter, Berlin/Boston 2019, S. 161–192, hier S. 169–170 mit Anm. 19.
  12. ↑ Plutarch, Symposium 9,14
  13. ↑ Tzetzes, Scholia in Hesiodum, Opera et dies 1 (= Thomas Gaisford: Poëtae Graeci minores. Kühn, Leipzig 1823, S. 25,19–22); lueg Marta Cardin, Olga Tribulato: Enumerating the Muses: Tzetzes in Hes. Op. 1 and the Parody of Catalogic Poetry in Epicharmus. In: Marco Ercoles, Lara Pagani, Filippomaria Pontani, Giuseppe Ucciardello (Uusegääber): Approaches to Greek Poetry: Homer, Hesiod, Pindar, and Aeschylus in Ancient Exegesis (= Trends in Classics. Supplementary Volumes 73). De Gruyter, Berlin/Boston 2019, S. 161–192.
  14. ↑ Pieriden (Memento vom 16. Dezämber 2010 im Internet Archive). Myth Index.
  15. ↑ Eintrag Pimpleia. In: William Smith: Dictionary of Greek and Roman Geography, illustrated by numerous engravings on wood. Walton and Maberly, London 1854.
  16. ↑ Ovid, Metamorfoose 5,294–678.
  17. ↑ Berüemt isch dr Aafang vom Horaz sim Epistelbuech (Epist. 1,1,1): Prima dicte mihi, summa dicende Camena; lueg doodrzue Oskar Bie: Musen. In: Wilhelm Heinrich Roscher (Uusegääber): Ausführliches Lexikon der griechischen und römischen Mythologie. Band 2,2, Leipzig 1897, Sp. 3238–3295.