Nobelpreis für Physiologie oder Medizin

Dialäkt: Züridütsch (See)

Dr Nobelpriis für Physiologie oder Medizin (schwedisch: Nobelpriset i fysiologi eller medicin) isch vom Schweed Alfred Nobel (1833-1896) gschtiftet worde, wo duh d Erfindig vom Dynamit zu grossem Riichtum choo isch. Dr Priis wird sit 1901 jährlich vo dr Nobelversammlig vom Karolinska Institutet in Schtockholm a Persone verliehe, wo dur Biiträg zur Forschig vo dr Menschheit de gröschti Nutze bracht händ.

Priisträger

De erschti Priisträger isch dr Düütschi Emil von Behring gsii, wiiteri berüehmti Priisträger: De Robert Koch, Otto Loewi und d Entdecker vo dr DNA-Schtruktur James Watson und Francis Crick.

Dr Priis isch vo 1901 bis 2005 in insgesamt 96 Jahre a 184 Priisträger verliehe worde, siebe devoo a Fraue. Er chann a bis zu 3 Persone gliichziitig vergee werde. Vo 1915 bis 1918, i de Jahre 1921 und 1925 und vo 1940 bis 1942 hät kei Verleihig schtattgfunde, s Priisgeld isch zrugg in Fundus gwanderet.

Lueg au: Lischte vo de Nobelpriisträger für Physiologie und Medizin

Verleihigskriterie

„Physiologie und Medizin“

Dr Priis wird oft abgchürzt als Medizinnobelpriis bezeichnet. Das isch nöd ganz korrekt, wil am Alfred Nobel 1895 siin niedergleite letschti Wille uusdrücklich d Physiologie iischlüüsst. D Physiologie hät damals aber en wiituus grössere Bereich als di medizinischi Physiologie umfasst, Gebiet, wo hüt vor allem dr Biologie, aber au dr Chemie oder Physik zuegrechnet würded. So häd s Karolinska Institutet, di schwedischi medizinischi Universität i dr Nächi vo Schtockholm, scho immer en grosse Schpielruum i dr Uuswahl vo de Bewerber glaa. Dr Priis 1973 für de Konrad Lorenz ghört z. B. is Gebiet vo dr Biologie (Verhaltensforschig).

„Dr gröschti Nutze für d Menschheit“

Nach em Wille vom Alfred Nobel sött de Priis a dee verliehe werde, wo im letschte Jahr mit siinere Entdeckig de gröschti Nutze für d Menschheit erbracht hät. S Wort Entdeckig bevorzugt i dr Medizin immer d Grundlagenfächer, wil i dr klinische Medizin dr Fortschritt i dr Regel nöd als plötzliche Erkenntnisschub, sondern i sehr chliine Schritte erfolgt. Und i dr Tat häts wiituus meeh Priisverleihige a Forscher i dr Immunologie, dr Genetik oder Neurobiologie geeh als a die i dr Pharmazie, dr Diagnose oder sogar dr praktische Therapie.

Weli Entdeckig de gröschti Nutze für d Menschheit erbracht hät, isch immer no Gegeschtand vo viilne Diskussione. D Entwicklig vom DDT dur de Schwiizer Chemiker und Nobelpriisträger 1948 Paul Hermann Müller wird vom hütige Schtandpunkt uus oft kritisiert. D Aawendig vo DDT isch wege siinere Giftigkeit für Mensch und Tier mittlerwiile verboten, trotzdem händ dur sii Aawendig nach Schätzige vo dr WHO ca. 25 Millione Menschelebe grettet werden chönne. S hüt bekannte Uusmass vo dr Giftigkeit isch weder em Erfinder no dr Nobelversammlig zum Ziitpunkt vo dr Preisverleihig bewusst gsii.

Aktualität

Es wiiters Handicap isch dr Zuesatz im letschte Jahr im Teschtament vom Nobel. Im allgemeine duurets einigi Ziit, bis wüsseschaftlichi Erkenntnis veröffentlicht werded; es duuret e wiiteri Ziit, bis die Erkenntnis vo dr Fachwelt uufgnaah und akzeptiert werded: Mängisch betreit die Ziitschpanne mehreri Jahrzehnt. So hät de Oswald T. Avery nie en Nobelpriis überchoo, obwohl siini Erkenntnis, dass d DNA dr Träger vo dr Erbinformation isch, mit Sicherheit e Jahrhunderterkenntnis gsii isch. Es hät nur sehr viili Jahr duuret bis d Wüsseschaft die Erkenntnis akzeptiert hät. De Avery isch mittlerwiile verschtorbe und posthum dörf niemer meeh für de Nobelpriis nominiert werde.

Formells

Inschtitutione

De Alfred Nobel hät i siim letschte Wille feschtgleit ghaa, dass s Karolinska Institutet de Priis in Physiologie oder Medizin vergit. 1901 isch d Uuswahl us de Nominatione vo allne 19 Professore vo dr medizinische Fakultät besorgt worde. Sie händ us ihrer Reihe es Nobelkomitee gwählt mit em Präsident vo dr Karolinska als Vorsitzendem. 1918 isch de Professor Göran Liljestrand zum Sekretär vom Nobelkomitees gwählt worde, wo de Poschte 42 Jahr lang bhalte hät.

1977 isch d Nobelversammlig am Karolinische Inschtitut iigrichtet worde, wil d Zahl vo de Dozente inzwüsche schtarch aagschtiege isch. E Gsetzesänderig in Schwede, wo alli Papier vo schtaatliche Iirichtige öffentlich gmacht ät, hät dezue d Gheimhaltig vom Uuswahlprozess bedroht. D Nobelversammlig isch völlig unabhängig vom Schtaat, sie wird uusschliesslich vo dr Nobelschtiftig finanziert, obwohl alli 50 Mitglieder Professore an dr Karolinska sind. Mit 65 gönd si in Rueheschtand, neui Mitglieder werded vo dr Versammlig gwählt.

S Nobelkomitee wird vo dr Nobelversammlig gwählt und beschtaht us 5 Mitglieder und eim Gschäftsfüehrer. Jedes Mitglied chann zweimal für d Duur vo drei Jahre gwählt werde, dr Gschäftsfüehrer dreimal für d Duur vo 4 Jahre. Um d Kontinuität vo dr Arbet z gwährleischte, wird jede Jahr nur ein Teil vo de Mitglieder neu gwählt, eis vo de Mitglieder wird für drei Jahr Vorsitzende.

Sobald d Nominierige vom Komitee prüeft worde sind, wird es Ad-hoc-Komitee mit 10 Mitglieder beschtimmt, wo für d Duur vo 9 Monate d Nominierige bewerted. D Mitglieder vo dem Ad-hoc-Komitee müend nöd Mitglieder vo dr Nobelversammlig sii.

Ziitplan

S Komitee und d Versammlig halted mehreri Treffe im Lauf vom Jahr ab, so dass d Versammlig zum Ziitpunkt vo dr Abschtimmig über de Uuswahlprozess und di wüsseschaftliche Verdienscht vo de Kandidate guet informiert sind. D Entscheidig vo dr Nobelversammlig erfolgt i dr erschte Hälfti vom Oktober, e eifachi Mehrheit langet.

D Ziitplan isch sit 1901 dr gliichi blibe: Im September vom Vorjahr werded 2'500 bis 3'000 Wüsseschaftler vo medizinische Fakultäte usserhalb vo Skandinavie nach eme rotierende Syschtem uusgwählt und um ihr Kandidate-Vorschläg für s nächschti Jahr bete.

Vorschlagsrecht

Alli Träger vom Nobelpriis für Physiologie oder Medizin und alli Professore vo dr Medizin in skandinavische Länder händ es regelmässigs Nominierigsrecht. Di letschti Frischt für Nominierige isch dr 31. Januar. Im Früehjahr gits e gmeinsami Sitzig mit em Nobelkomitee für Chemie, um z vermiide, dass en Priisträger zwei Priise überchunnt.

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Nobelpreis_für_Physiologie_oder_Medizin“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.