Rüüss | ||
d Ryss i de Schellene | ||
Date | ||
---|---|---|
Gwässerkennzaal | CH: 38 | |
Laag | Schwiz | |
Flusssystem | Rhii | |
Abfluss über | Aare → Rhii → Nordsee | |
Quelle | Furkarüüs, Gotthardrüüs z Hoschpetal 46° 37′ 16″ N, 8° 34′ 8″ O | |
Quellhöchi | 2'431 m ü. M. (Furkarüüs) | |
Mündig | id Aare bi WindischKoordinate: 47° 29′ 32″ N, 8° 14′ 14″ O; CH1903: 660171 / 260455 47° 29′ 32″ N, 8° 14′ 14″ O | |
Mündigshöchi | 330 m ü. M. | |
Höchiunterschiid | 2101 m | |
Lengi | 164,4 km | |
Iizugsgebiet | 3425 km²
|
|
Abfluss | MNQ MQ MHQ |
10 m³/s 140 m³/s 450 m³/s |
Rächti Nääbeflüss | Unteralprüüs, Schäche, Lorze | |
Linggi Nääbeflüss | Göschener Rüüs, Meierüüs, Chlyni Ämme | |
See won er / sii duure fliesst | Vierwaldstettersee | |
Stausee | Flachsee | |
Mittelgroossi Stedt | Luzärn | |
Chliistedt | Ämme, Brämgarte | |
d Rüüss under de Schpröierbrogg z Lözärn |
D Rüüss isch en Fluss i de Schwiiz. Si isch öppe 158 Kilometer lang und het es Yzugsgebiet vo 3425 Kwadratkilometer. Nach em Rhy, de Aare un de Rhone isch si de viertgröscht Fluss i de Schwiiz.
Dr hütig Name isch s erschte Mol imene Dokumänt vo ane 1296 in dr latynische Form Rusa erwäänt, und es git au jüngeri Kwele, wo dr Name drin deils als Ursa gschriben isch.
D Ryss (wie me im Kanton Üüri seid) foht bi-n es baar Kwele im Gebiet vom Gottert, vom Oberalppass und vom Furkapass uf öppe 2'431 Meter überm Meer a. Die grössere Kwellbech heisse Gotthardryss, Oberalpryss, Underalpryss, Witewassereryss, Mutteryss ond Furkaryss, und die chömed ali im Urscheletaal zäme. D Hauptkwele isch s Obere Schwärziseeli es baar Kilometer südöschtlech vom Furkapass under de ”Stotzige Firschtä“.
Vo Andermatt us flüsst d Ryss nach Norde dur d Schelleneschlucht, wo d ”Dyfelsbrügg“ isch; hütt gits da die alt und di nöi Stroossebrügg und au no en Ysebaanviadukt vo dr Schellenebaan; bi de Brugge isch s Suworowdänkmol, wo ane 1889 gmacht worden isch. Bi Geschenä und bi Wassä verby und wyter dur ne Reje vo tüüfe Tobel chunt dr Fluss uf Amstäg und uf Eerschtfält abbe und lauft denn dur die breiti Ebeni vom Ürner Rysstal und bi Alteref verby. Bi Flielä mündet si im ene grosse Delta i de Vierwaldstettersee.
Z Lozärn lauft d Rüüss bi dr Seebrugg us em See und flüsst dur s Taal bi dr Zimmeregg uf Rüüsbüel. Bid dr Rüssegg chunt di chly Ämme id Rüss, wo den als breite Fluss mit viile Schlaufe zerscht nach Oschte und dann gäge Norde zue goot. Si chunt under Brugge vo de Autobaan und vo de Ysebaan dure, zum Flachsee[1] bi Roddeschwyl und under em Chlooschter Hermetschwyl dure, und derno flüsst si a de alte Stedtli Brämgarte und Melige verby, bis si zletscht im Schwiizer Wasserschloss bim Gäbischtorfer Ortsteil Vogelsang i d Aare mündet.
Underwegs lauft s Wasser vo dr Rüss dur vil Wasserchraftwärch.