Rimella
| Remmalju | ||
|---|---|---|
|
| |
| Staat: | Italie | |
| Region: | Piemont | |
| Provinz: | Vercelli (VC) | |
| Koordinate: | 45° 54′ N, 8° 11′ O | |
| Hechi: | 1.182 m s.l.m. | |
| Flechi: | 29 km² | |
| Yywohner: | 133 (31. Dez. 2022)[1] | |
| Bevelkerigsdichti: | 5 Yyw./km² | |
| Poschtleitzahl: | 13020 | |
| Vorwahl: | 0163 | |
| ISTAT-Nummer: | 002113 | |
| Demonym: | Walserisch: Remmaljurolit, Ital.: rimellesi | |
| Schutzpatron: | San Michele | |
Remmalju, au Remmaljo gschriibe (idalieenisch: Rimella, uf piemonteesisch: Rimèla) isch e Walserdoorf im Landwassertal (ital. Val Mastallone), eme Sydedaal vùm Tseschrutol in dr idalieenische Provinz Vercelli (VC), Region Piemont.
Noochbergmaine vù Remmalju sin Bannio Anzino (i dr Provinz Verbano-Cusio-Ossola (VB)), Calasca-Castiglione (VB), Cravagliana, Fobello un Valstrona (VB).
Wyyler
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Wie vyyli Gmaine in dr Alpe bschdood Remmalju us vyyle chlaine Wyyler (remmaljertitschu: Kantung): zar Chiljchu (ital. Chiesa) ùf 1176 m, Eebe (ital. Ebe) ùf 1194 m, Grund (ital. Grondo) ùf 961 m, Mànjerung (ital Magnoronco), en d Äku (ital. Pianello) ùf 1085 m, en Matte (ital. Prati) 1218 m, en du Niidru (ital. Roncaccio Inferiore) ùf 1124 m, en dun Oobru (ital. Roncaccio Superiore) ùf 1179 m, zum Trog/Erörtu (ital. Sant’Anna) ùf 1321 m, zum Summerziànu (ital. Sant'Antonio) ùf 1151 m, ä Runt (ital. San Gottardo) ùf 1329 m, d Schàttàl (ital. Sella) ùf 1287 m, Nìderdörf (ital. Villa Inferiore) ùf 1100 m, ds Döörf / Oberdörf (ital. Villa Superiore) ùf 1333 m, Riiwu (ital. Riva) ùf 1161 m.
Die Wyyler zien sich vù Grund ùf 961 Meter Hèèchi bis zem Kupschu (Monte Capezzone) ùf 2441 m Hèèchi.
Natur
[ändere | Quälltäxt bearbeite]E grosse Dail vù dr Gmai ligd im Naturpark Parco naturale dell’Alta Val Sesia e dell’Alta Val Strona.
Yywooner
[ändere | Quälltäxt bearbeite]D Yywoonerzaal isch z Remmalju syder em 19. Joorhùndert al mee zrùg gange. In e Dail Wyyler woond midlerwyyli nieme me, z. B. en du Niidru, en dun Oobru, Eebe, zum Trog, Riiwu, zum Summerziànu.
| Joor | 1631 | 1783 | 1801 | 1831 | 1861 | 1871 | 1881 | 1901 | 1911 | 1921 | 1931 | 1936 | 1951 | 1961 | 1971 | 1981 | 1991 | 2001 | 2011 | 2021 |
| Yywooner z Remmalju | 64 | 1062 | 1175 | 1381 | 1255 | 1327 | 1232 | 1007 | 963 | 900 | 754 | 656 | 565 | 432 | 315 | 269 | 195 | 142 | 137 | 133 |
Wel s z Remmalju al weeniger Yywooner hed, sin au d Schuele gschlose woore: die vù zum Summerziànu ane 1959, die z ä Runt ane 1975. D ledschd Schuel zar Chiljchu isch ane 1993 zueggange.
Gschiichd
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
vùm Bied
[ändere | Quälltäxt bearbeite]S Bied vùm Landwassertal isch e Lèèche vù dr Groofe vù Biandrate gsii. Wù dr Chaiser Friedrich I. Barbarossa d Schlachd bi Legnano ane 1176 verloore ghaa hed, hän di lombaardische Schded d Bùùrg Biandrate niiderbränd. D Groofe hän si drno mid dr Schdad Vercelli verbinded. Ane 1305 isch s Landwassertal vù dr Groofe vù Biandrate ùùabhängig woore ùn d Gmaine sin as „ryychsùùmidelbaari Bied“ im e Ryychsvikar ùnderschdeld woore. Wù dr Ryychsvikar Gian Galeazzo Visconti ane 1305 Herzog vù Mailand wooren isch, isch s Landwassertal derno zem Herzogtum Mailand chùù.
Kampel (idalieenisch Campello Monti) isch ane 1814 e aigeschdändigi Gmai woore. 1929 isch des Doorf zue dr gressere Gmai Valstrona chùù.
Ane 1861 isch Remmalju zùm neie Cheenigryych Idalie chùù.
Im Zwaide Waldchrieg isch Remmalju zwai Mool vù dydsche Flùùgzyyg bombardierd woore.
vù dr Walsersiidlig
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
D Kapitel vù dr Chleeschder San Giuliano vù Gozzano ùn San Giulio vù Orta, baidi am Ortasee, hän scho vor em Joor 1000 groosi Alpflèchine im ooberschde Mastallonedaal ùn em Stronadaal ghaa. D Alp Remmalju wird ane 1011 s èèrschd Mool in ere Uurkùnd gnänd. 1228 schdood si im Verzaichnis vum Chlooschder San Giulio. Ane 1255 hed s Kapitel d Alpe Rimella ùn Rotunda an drèi Mane us em schwyzerische Wallis verpaachded: an dr Johannes vu Tärbinnu, dr Ancelmus, Sùùn vùm Johannis de Monte ùn dr Guillelmus vù Saas-Bale. Ai Joor schbeeder sin zue dääne drèi Päächder no nyyn anderi Familieooberhaibder derzue chùù, wù di maischde dervù au us em Wallis chùù sin.
Kampel isch s èèrschd Mool im Joor 1432 gnänd.
Am 15./16. Sebdämber 1964 hed s International Walserdräfe z Remmalju ùn z Im Land schdad gfùnde mid Delegatione vù dr Schwyz, vù Voradelbeärg, vù Liechtestaa ùn vù Italie. Dr èèrschd Daag isch z Remmalju gsii, dr zweed z Im Land.
Chilche
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Di èèrschd Chilche isch z Remmalju ane 1512 böue woore, e aigeni Bfaargmai (parrochia) isch Remmalju derno 1528 woore.
Kampel isch ane 1597 vù dr Bfaargmai Remmalju gleesd ùn an d Bfaargmai Forno (Valstrona) aagschlose woore.
Di hidig Chilche isch in dr Joor 1781–1788 böue woore.
Verwaldig
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Dr Schindeg (ital. sindaco, dr Bùùrgemaischder) vù Remmalju isch syder 2015 dr Riccardo Peco.
Museum
[ändere | Quälltäxt bearbeite]S Museum Giovanni Battista Filippa isch e Samlig, wù dr Remmaljer Giovanni Battista Filippa (1778–1838) im Lauf vù syym Lääbe ùn syyne Raise zämedraid hed: Biecher, Minze, Waffe, uusgschdobfdi Dierer, Fossilie, Mineralie usw. Är isch Soldaad gsii in dr Napoleonische Chrieg ùn hed dooderbyy „Kuriositäte“ vù alem Meeglige zämegsamled. Ane 1834 hed er syyni Samlig dr Gmai Remmalju gschänggd. Zèèrschd ùnder em Name Gabinetto di curiosità e cose rare, schbeeder as Museo Giovanni Battista Filippa isch die Samlig z Remmalju zar Chiljchu uusgschdeld.
Dialekt
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Lueg dr Haubdartikel Remmaljertittschu
Remmaljertittschu isch dr hegschdalemanisch Dialäkt vù Remmalju. Au im Remmaljertittschu finded mer d Mèèrgmool vù dr Walserdialäkt:
- Di ahd. vole Vokal sin au in ùùbetoonde Silbe no erhalde: Beero (dt. Bär), getragut (dt. getragen)
- Endrùndig vù mhd. ü, ö, üe usw.: mied (dt. müde), beesch (dt. böse)
- Mhd. û, ou sin palatalisierd: Hüt (dt. Haut), Löib (dt. Laub)
- Mhd. –nk isch verschoobe zue –nch: trengchu (dt. trinken)
- Mhd. –rn erschyynd as –ru, z. B. gèèru (dt. gern)
- Mhd. –hs erschyynd as –ks, z. B. Wuksch (dt. Fuchs)
- German. s isch in vyyle Wèèrder palatalisierd zue sch, z. B. in ṣche (dt. sie), ènsch (dt. uns), Cheesch (dt. Käse)
- S ùn sch sin vor Vokal ùn vor w imer schdimhafd: baṣur (dt. besser), ṣchèège (dt. sagen)
- In dr Diphtheng mhd. ie, üe, uo isch dr Toon ùf dr zwaid Dail verschoobe: wljeegu (dt. fliegen), gjööd (dt. gut), Mjööme (dt. Tante)
Syder em 17. Jh. gid s kaini dydsche Näme me in Urkùnde vù Remmalju. Ane 1829 isch di dydsch Schbrooch in dr Schuel verbode woore.
Wievyyl vù dr Remmaljer chene no Remmaljertittschu?
D Remmaljer hän lang ùnderenand dr Dialäkt bruuchd, aber wel al mee Lyd fùùrd zooge sin, gid s al weeniger Lyd, wù no Remmaljertittschu chene schwäze. Am Aafang vùm 20. Jh. hän vù 1000 Yywooner no 998 Remmaljertittschu gschwäzd. Aafangs 70er Joor, wù dr Marco Bauen syyni Ùndersuechig gmachd hed, hän au no faschd ali Yywooner dr Walserdialäkt gschwäzd.
D Maria Concetta Di Paolo hed ane 1999 e Schtudie verefendligd, wù si d Dialäktkompetänz vù dr Siidwalser Gmaine din ùndersuechd hed. D Daate fir Remmalju sin ùfgnùù woore vùm Angelo Dago.
| Joor | Yywooner | Dialäkt aktiv | Dialäkt passiv |
| 1971 | 320 | 319 (99,7 %) | 1 (0,3 %) |
| 1993 | 152 | 102 (67,1 %) | 34 (22,4 %) |
| 1996 | 159 | 90 (56,6 %) | 33 (20,8 %) |
Vù dääne 90 aktive Dialäktschprächer ane 1996 sin 34 iiber 65 gsii, 27 zwische 51 ùn 65, 18 zwische 36 ùn 50, 7 zwische 26 ùn 35 ùn 4 ùnder 26.
Vù dääne 33 passive Dialäktschprächer ane 1996 sin 3 iiber 65 gsii, 4 zwische 51 ùn 65, 5 zwische 36 ùn 50, 14 zwische 26 ùn 35 ùn 7 ùnder 26.
S Centro Studi Walser Rimella hed syd dr 1990er-Joor e Zyylede Biecher uusegee, wù s ùm d Walserkultuur vù Remmalju good.[2]
Literatur
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Atlante Toponomastico del Piemonte Montano Nr. 31: Rimella. Hg. von der Università degli Studi di Torino und der Region Piemont. Turin 2007 [Flurnamensammlung, -erklärung und -karte].
- Marco Bauen: Sprachgemischter Mundartausdruck in Rimella Valsesia (Piemont). Verlag Paul Haupt, Bern und Stuttgart 1978 (Sprache und Dichtung 28).
- Centro Studi Walser (Hg.): Ts Remmaljertittschu. Vocabolario Italiano–Tittschu. Koordination: Dino Vasina. Tipografia di Borgosesia s.a.s, Borgosesia 1995.
- Centro Studi Walser (Hg.): Ts Remmaljertittschu. Vocabolario Tittschu–Italiano. Koordination: Dino Vasina. Tipografia di Borgosesia s.a.s, Borgosesia 2005.
- Centro Studi Walser (Hg.): Il popolo di migranti a sud delle Alpi. I Walser a Rimella e in Valsesia. 2009.
- Maria Concetta Di Paolo: Inchiesta demografica e sociolinguistica. In: Studi alemannici I. Edizioni dell’Orso, Alessandria 1999, S. 175–222.
- Maria Concetta Di Paolo: Il tittschu di Rimella. L’evoluzione di un dialetto alemannico in Italia. Edizioni dell’Orso, Alessandria 2018 (Dissertation Univ. Zürich 2017) (Alemannica. Studi linguistici, filologici e dialettologici 8).
- Elisabetta Fazzini Giovannucci: Die alemannischen Dialekte im westlichen Norditalien. Ein Forschungsbericht. Franz Steiner Verlag, Wiesbaden 1978 (ZDL Beihefte 28).
- Hans Kreis: Die Walser. Ein Stück Besiedlungsgeschichte der Zentralalpen. Francke Verlag, Bern 1958.
- Luigi Rinoldi: La storia di Rimella – Sua origine – Usi – Costumi e sviluppo demografico. 2005.
- Silke La Rose: Walser Recht ennetbirgen – Ein Beitrag zu Ursprung und Verlaufsbedingungen der Walserwanderung – Teil II: Rimella und Alagna. In: Wir Walser 1 (2006) 7–17.
- Julius Maximilian Schottky: Das Thal von Rimella und seine deutschen Bewohner. In: Das Ausland. Ein Tagblatt für Kunde des geistigen und sittlichen Lebens der Völker. 1. April 1836. – Wider abdruggt (faksimilierd, mid ere idaliäänischen Ibersetzig) in: Come un visitatore tedesco nell’anno 1834 descriveva la valle di Rimella. In: Remmalju 1998, Syte 10–15.
- Paolo Sibilla: Una comunità Walser delle Alpi: Strutture tradizionali e processi culturali. Leo S. Olschki Editore, Firenze 1980 (Biblioteca di Lares 46).
- Augusto Vasina (Koordination): Storia di Rimella in Valsesia. “Alpes ville comune parochia.” Hg. vom Centro Studi Walser – Rimella. Tipolitografia di Borgosesia s.a.s, Borgosesia 2004.
- Augusto Vasina: I Walser di Rimella. Scritti 1990–2016. Hg. von Massimo Bonola und vom Centro Studi Walser – Rimella. Centro Libri, Varallo 2022.
- Pier Giorgio Vasina (Koordination): Rimella e i suoi Walser. La storia, le testimonianze e la cultura della popolazione Walser di Rimella. Hg. vom Centro Studi Walser – Rimella. Tipolitografia di Borgosesia s.a.s, Borgosesia 2008 (Text italienisch, deutsch und englisch, Bildlegenden zusätzlich rimelladeutsch).
- Paul Zinsli: Walser Volkstum in der Schweiz, in Vorarlberg, Liechtenstein und Italien. Verlag Huber, Frauenfeld 1968.
- Paul Zinsli: Südwalser Namengut. Die deutschen Orts- und Flurnamen der ennetbirgischen Walsersiedlungen in Bosco-Gurin und im Piemont. Verlag Stämpfli & Cie AG, Bern 1984.
Zydschrifd:
- Remmalju. Hg. vom Centro Studi Walser di Rimella. Torino 1990 ff.
Weblink
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Commons: Rimella – Sammlig vo Multimediadateie- Website vù dr Gmai Remmalju
- Centro Studi Walser Rimella
- Initiativ Pro Rimella
- En churze Film über Rimella, uusgstraalet am 28. Dezämber 2016 uf Fernsee SRF
Fueßnote
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- ↑ Demographic Balance and resident population by sex on 31st december 2022. Italian National Institute of Statistics, abgruefen am 14. Mai 2023.
- ↑ Centro Studi Walser Rimella