Sibirien

Als Sibiriè (russisch Сиби́рь/Sibir) bezeichnèt mò im witteschtè Sinn dè ganze nordasiatische Deil vo dè Russischè Föderation. S wörd im Weschtè begränzt vom Ural, im Nordè vom Arktischè Ozean, im Oschtè vom Pazifik un im Südè vo dè Volksrepublik China, dè Mongolei un Kasachschtan. Sibiriè umfasst öppè drei Vyrtel vom russischè Territorium un isch öppè 13,1 Millionè Quadratkilometer groß; dõdemit isch s um fascht 3,5 Mio. km² größer wiè d Volksrepublik China (ca. 9,6 Mio. km²), dè gröschte Staat. wo uusschlièßlich uff èm asiatischè Kontinènt lyt odder 3,1 Mio. km² größer wiè Kanada, dè zweitgröschte, souveräne Staat vo dè Wält.

Im ängerè Sinn voschtòt mò unter Sibiriè füüf vo dè acht russischè Großlandschaftè: s große Weschtsibirische Dǜèfland, s Nordsibirische Dǜèfland, diè Mitteljakutischi Nièderung, s Mittelsibirische Bärgland un diè Süèdsibirischè Gebirge.

Oschtsibiriè (zwei witteri Großlandschaftè öschtlich vo dè Lena) un dié südöschtlichschtè Gebièt vo Russland zwǜschè Amur un Pazifikküschté wörrèd dõgegè auch als Fèrnoscht (Föderationschrais Fèrnè Oschtè) benamst.

Tundra im Gebièt vo dè Nänzè

Bucht am Baikalsee

Schlucht im Putorana-Gebirge

Geografischè Übberbligg

Großlandschaftè

Großlandschaftè un wichtigschti Flüss vo Sibiriè

Im allgemeinè Sprõchgebruuch isch Sibiriè s nördliche Asiè vom Uralgebirge im Weschtè bis zuè dè Küschtè pazifischè Ozean im Oschtè, wo zuè Russland ghört. Im ängerè Sinn ghörèd diè russischi Amur-Region un dè russische Fèrne Oschtè a dè Pazifikküschtè nit zuè Sibiriè. Sibiriè isch in wescht-öschtlicher Richtung 7000 Kilometèr lang, un gòt vom Ural bis zum Bärgland vo dè pazifischè Wasserscheidè. Vo Nordè nõch Südè isch Sibiriè öppè 3500 Kilometer lang vom Arktischè Ozean (Nordbolarmeer) bis zum Kasachischè Büggeleland un dè Gränz zuè dè Mongolei un zuè China.

Sibiriè lòt sich grob in sibbè Großlandschafté ydeilè:

1. Weschtsibirisches Dǜèfland, zwǜschè Uralgebirge un èm Fluss Jenissei.
2. Nordsibirischès Dǜèfland, i dè Nôchi vom Nordbolarmeer vo dè Mündung vom Jenissei bis zuè dè Mündung vo dè Lena.
3. Mittelsibirisches Bärgland, abgsää vom Putoranabärgland unter 1000 Meter hoch, süèdlich a s Nordsibirische Dǜèfland aaschlièßend, zwǜschè Jenissei im Weschtè un Lena im Oschtè.
4. Mitteljakutischi Nidderung (mit dè Lena), zwǜschèm Mittelsibirischè Bärgland im Weschtè, Südsibirischè Bärgland im SüdÈ un Oschtsibirischem Bärgland im Oschtè.

   

   Weschtsibirisches Dǜèfland

5. Südsibirisches Bärgland, è Gruppè vo Hochgebirge südlich vom Mittelsibirischè Bärgland un Mitteljakutischer Nidderung, zwǜschè Dsungarischè Pfortè im Weschtè un Ochotskischem Meer im Oschtè, wo südlich a d Mongolei gränzt un durch s Dal vom Amur vo dè chinesischè Mandschurei drènnt un durchschnittè isch. Dört git s Höchè von bis zuè 4506 m (Belucha im Altai) bis è bitzeli übber 2000 m i dè Nôchi vo dè Pazifikküschtè.
6. Oschtsibirisches Bärgland, mit è Huufè Bärgzüüg mit übber 2000 m hochè Bärg, oone drènnendè Yschnitt a s Südsibirische Bärgland aaschlièßend, öschtlich vo dè Mitteljakutischè Nidderung un Lena, nördlich vom Ochotskischè Meer un weschtlich vom Beringmeer glägè. Als Uusläufer vo sèllèm Bärgland gòt d Halbinslè Kamtschatka öppè 1200 km wit südwärts i dè Pazifik iè un drènnt s Ochotskische Meer im Weschtè vom Beringmeer im Oschtè.
7. Oschsibirisches Dǜèfland (mit èm Jana-Indigirka-Dǜèfland un Kolyma-Dǜèfland), im Weschtè, Südè un Oschtè vom Oschtsibirischè Bärgland umgää.

Vowaltungsglyderung

Sibiriè als Föderationschrais (rot) un nõch weschtlichem Voschtändnis (dunkelrosa)

Urschprünglich hèt sich d Landesbezeichnung Sibiriè uff s Khanat Sibir im hütigè Weschtsibiriè, è Abschpaltung vom Khanat vo dè Goldenè Hordè.

Im hütigè russischè Vowaltungssischteem bildèt Weschtsibiriè zämmè mit èm Uralgebièt dè russische Förderationschrais Ural. Dõdraa schlièßt sich öschtlich dè Föderationschrais Sibiriè aa, wo dè gröschtè Deil vom mittelsibirischè Bärgland un s Südsibirische Bärgland umfasst. Öschtlich dèvò gränzt dè Föderationschrais Fèrnè Oschtè.

Sèbbè russische Fèrne Oschtè (Да́льний Восто́к/Dalni Wostok) gòt vo Jakutiè bis zuè dè Pazifikküschtè un isch mit öppè 6,18 Mio. km² Flächi größer wiè dè Föderationschrais Sibiriè. Er wörd zwar ußerhalb vo Russland zmeischt als Deil vo sèllèrè Landschaft subsumyrt, gildèt abber z Russland sèlbèr als eigeni Region. Asè voschtän Ywooner vo Kamtschatka odder Sachalin unter „Sibiriè“ è Region, wo è baar dausend Kilometèr weschtlich vo irer Heimèt lyt. Für Russè fangt Sibiriè „hinter m Ural“ – in Höchi vo Tjumen – aa und hört „kurz hinter m Baikal“ – öppè 100 Kilometèr öschtlich vom Baikalsee, bi Ulan-Udee uff.

Flüss un Seè

Dè Baikalsee am Nordrand vom Südsibirischè Bärgland, un isch mit 1642 m Wasserdǜèfi dè dǜèfscht See un mit èm Volumè vo 23.615 km³ dè wasserrychschte Süèßwassersee vo dè Wält. Er enthaaltet uugfäär è Füüftel vom wältwit vorhandenè flüssigè Süèßwasser.

Flüss, wo i s Polarmeer mündè düèn

Ob z Nowosibirsk

• Dè 3650 km lange Ob hèt èn Abfluss vo durchschnittlich ca. 13.000 m³/s (1995) un entwässerèt è Flächi vo 2,43 Mio. km² vo Weschtsibiriè un vo Kasachschtan i dè Arktische Ozean. Er entschpringt als Katun im Altaigebirge. Er hèt è 1000 km langes un bis zuè 60 km breites Äschtuar, dè Obbusè. Sini wichtigschtè Näbbèflüss sin vo Südè nõch Nordè:
  • Dè Tschulym, èn 1799 km langè rächtè Näbbèfluss, chunnt mit sim rächtè Quèllfluss Wyßè Ijus uff è Längi vo 2023 km. Beidi entschpringèd im Sajangebirge.
  • Dè Irtǜsch, èn 4248 km langè linkè Näbbèfluss, entschpringt uff dè Südsitè vom Mongolischè Altai i dè Dsungarei, passyrt durch diè Dschungarischi Pfortè Kasachschtan un èrscht nõch 1500 km Sibiriè.
    • Dè 2450 km lange Ischim, èn linkè Näbbèfluss vom Irtǜsch, chunnt uss dè kasachischè Steppe un drǜfft èrscht im Unterlauf uff Sibiriè.
    • Dè wittere linke Näbbèfluss Tobol, 1591 km lang, entschpringt im südöschtlichè Vorland vom Uralgebirge z Kasachschtan. Mee wiè d Hälfte vo sim Flusslauf lyt uff russischem Gebièt.

Schiffshebbewärch am Jenissei bi Krasnojarsk

• Dè 4092 km lange Jenissei hèt èn Abfluss vo durchschnittlich ca. 20.000 m³/s (1995) un entwässerèt è Gebièt vo 2,44 Mio. km² vo Sibiriè un dè Mongolei. Sy Äschtuar isch öppè 500 km lang. Sini wichtigschtè Näbbèflüss mündè alli vo rächts. Lischtè in èrè abschtygendè Reièfolge vo dè Mündungsberych:
  • D Angara isch dè einzige Abfluss vom Baikalsee. Si volòtt dè See nit wit vom Südzipfel wäg un flǜèßt in nordweschtlicher Richtung durch dè Irkutsker Stausee durrè, a dèmm sim Staudamm lyt Irkutsk. Öppis witter nördlich vo sèllèrè Stadt, wo vo Südweschtè dè Irkut dèhèr chunnt, gòt d Angara a Angarsk vorby. È baar Kilometèr abbè zuès vo dè Stadt gòt d Angara durch dè große Bratsker Stausee durrè, woby si i dè üßerschte Südè vom Mittelsibirischè Bärgland ydrèttè duèt. Im See chunnt d Oka dezuè, wo vo Südweschtè hèr chunnt un öppè dört mündet, wo si d Stadt Bratsk erreiché duèt. Zwǜschè Irkutsk un Bratsk isch d Angara schiffbar.
    • D Selenga isch èn Zuèfluss vom Baikalsee un implizit én söttigè vo dè Angara. Diè obberè zwei Drittel vo yrèm Lauf ghörèd zuè dè Mongolei.
  • Diè Steinige Tunguska isch 1865 km lang.
  • Diè 2989 km langi Unteri Tunguska entschpringt 100 km südöschtlich vo dè Steinigè Tunguska un isch im Obberlauf nu durch èn Bärgruggè vom Dal vo dè Lena drènnt. I dè Jenissei mündet si 600 km flussabsi vo dè Steinigè Tunguska.

D Lenafelsè südlich vom Jakutsk

Aldan bi Tommot

• Dè Olenjok isch èn 2292 km langè Stròm i dè Region Krasnojarsk un z Jakutiè, wo im Mittelsibirischè Bärgland entschpringt.
• Diè 4400 km langi Lena entschpringt nu öppè 5 km vom mittleré Weschtufer vom Baikalsee entfèrnt im Bogè zwǜschè m See un dè Angara. Si entwässerèt 2,46 Mio. km² un beförderèt durchschnittlich 16.400 m³/s (1994) in irèm 200 km breitè Delta i dè Arktische Ozean, dõ Laptewsee dauft. Iri gröschtè Näbbèflüss sin i dè abschtygendè Reièfolg vo irè Ymündungè:
  • Dè Witim, wo sich stark schlänglè duèt, entschpringt öschtlich vom Baikalsee im Bärgland zwǜschè m See un dè Ingoda. Er isch 1968 km lang.
  • Diè 1436 km langi Oljokma entschpringt zwǜschè Witim un Schilka un isch èbbèfalls i dè ganzè Längi èn Gebirgsfluss.
  • Dè 2273 km lange Aldan entschpringt uff dè Nordsitè vom Stanowoigebirge, beschriibt én wittè Bogè um Jakutsk un vohürõtet sich mit dè Lena i dè Mitteljakutischè Nidderung.
  • Dè Wiljui chunnt us èm Mittelsibirischè Bärgland un isch mit 2650 km Längi dÈ einzigschte linke Näbbèfluss vo dè Lena, wo auch für sibirischi Vohältniss als groß aagluègt wörd.
• Diè 872 km langi Jana flǜèßt öschtlich vo dè Lena zwǜschè m Werchojansker Gebirge un im Tscherskigebirge. Si entschtòt us dé Hürõt vom Dulgalach un Sartang un isch mit sèllèrè zämmè 1492 km lang. S Janagebièt mit dè Stadt Werchojansk gildèt (näbbè Oimjakon a dè Indigirka) als Kältepol vo Russland un kälteschti bewoonti Region vo dè Érde.
• Diè nördlich vom Ochotskischè Meeres entschpringendi Indigirka isch 1726 km lang, mit irèm Quällfluss Chaschtach 1977 km lang. Übber d Hälfti dèvò gòt durch s ostsibirische Hochgebirge, bevor si s Dǜèfland erreichè duèt un denn mit èm 100 km breitè Delta i diè Oschtsibirschi See mündet.
• Diè bekannteri Kolyma, 2129 km lang, entschpringt im glychè Bärgland un mündet 400 km öschtlich vo dè Indigirka mit èm deltaartig deiltè Äschtuar. Sie entwässerèt 526.000 km² un irè Abfluss bedrait im Johresmittel öppè 2728 m³/s.

Flüss, wo i dè Pazifik mündè düèn

Amur z Chabarowsk

• Dè Amur bildet sit 1858/1860 zämmè mit sim Quällfluss Argun (1620 km) un sim Näbbèfluss Ussuri dè gröschte Deil vo dè (oschtasiatischè^[1]) Gränz zwǜschè Russland un China. Unterhalb vo dè Ussurimündung flǜèßt er nordlich nu nò durch russisches Territorium. Dè Amur isch sèlber 2824 km lang, mit sim Quällfluss Schilka (555 km) un dèrrè irèm längerè Quällfluss Onon (1032 km) hǜdrologisch gsää sogar 4411 km. Sini wichtigschtÈ Näbbèflüss sind vo Weschtè nõch Oschtè:
  • Dè 1208 odder 1242 km lange Seja chunnt uss èm Stanowoigebirge im Nordè.
  • Dè 1927 km lange Songhua Jiang, russisch Sungari, lyt mit sim Yzugsgebièt vollschtändig ußerhalb vo Russland un entwässerèt d Nordhälfti vo dè Mandschurei un dè üßerschte Oschtè vo dè Innerè Mongolei
  • Dè 588 km lange Ussuri entschpringt öschtlich vo Wladiwoschtok im Südè vom Sichote-Alin-Bärgland nu è baar Kilometèr vo dè Küschtè èwäg un gòt bi Chabarowsk i dè Amur iè.
• Diè 1146 km langi Anadǜr isch dè öschtlichschte Stròm vo dè Altè Wält un glychzitig ein vo dè nördlichschtè. Irè Yzugsgebièt isch 191.000 km² groß. Si fangt 50 km nördlich vom Polarchrais aa un mündet nõch gschlängeltem Volauf 400 km Luftlinniè südöschtlich vo dè Quällè èwäg mit èm Äschtuar i s Beringmeer.

Klima

Waldtundra bim Jack London Lake Oblascht Magadan

I dè meischtè Regionè vo Sibiriè hèrrscht è uusbrägtes Kontinentalklima: Vohältnismäßig heißi Summer (bis +40 °C) wörrèd vo extreem kaaltè Winter (bis −72 °C) abglöst. Dè Winter isch bis zuè nüü Mönèt lang, s Land dèby mit Schnee übberzogè. D Landschaft wörd großdeils vo borealè Wälder (Taiga) dominyrt, i dè arktischè Regionè hèrrscht baumlosi Tundra vor. Dezwǜschè exischtyrt mit dè Waldtundra-Zonè è Übbergangszonè. Im Südé gòt d Taiga i d Steppè übber.

Witti Deil vo Sibiriè wörrèd vo Permafroschtbödé (duèrrhaft gfrorènè Boddè) bedeggt, wo i dè warmé Johreszit nu obberflächlich aatauèd. Tau- un Règèwasser chönnèd dört nit vosickèrè. D Stauässi füürt im churzé Sommer zuè nèm extreem vill Muggè. Well dè Boddè unter Gebäude un Vokeerswäg stärker taut als normal, erzüügt schwèri Probleem bi m Bau un Wartung vo Strõßè un Baanlinniè. S Dauerfroschtgebièt umfasst ußer dè Tundra au großi Deil vo dè Taiga un gòt öschtlich vom Baikalsee bis a dè Südrand – un d Südgränz vom russischè Staatsgebièt. Öppè ei Drittel vo Sibiriè hèt luggèlosè Duèrfroschtboddè, vor allem d Republik Sacha (Jakutiè) un iri nordweschtlichi un nordöschtlichi Nõchbòrgebièt. Öppè d Hälfti vo Sibiriè hèt Permafroschtböddè näbbè völlig ufftauendè Areal. Nu dè ußerschte Südweschtè un schmali Gebiètsschtreifè am mittlerè Amur un a dè Pazifikküschtè hèn gar kein Duèrfroschtboddè.

A dè Küschtè vo Südoscht-Kamtschatka wörd d Birchè-Waldtundra zum Birchèwaald; mit Vulkan Korjakskaja Sopka

Dè Kältepol vo dè bewoontè Wält lyt im oschtsibirischè Oimjakon (südlich vo Werchojansk).

Flora

Sibiriè glidert sich vo Nordè nõch Südè i d Tundra, Taiga, Waldschteppè un Steppé. D Tundra isch meischtens flach. Dört wachsèd vor allem chlyni Stuudè, Gräser, Polschter- un Moospflanzè sowiè Flechtè. D Taiga isch witgehend flach. Dört git s Nòdelwälder, Sümpf un Torfmoor. Im Weschtè dominyrèd Fichtè un Kyfèrè, im Oschtè ehnder Lärchè. D Waldschteppè isch ebbè bis flachwellig. Dõ git es oft Erosionè un d Schneedeggi isch zimli dünn. I dè Steppè git s èn Huufè Gräser un Chrütli, i dè Waldschteppè chömmèd vor allem Birchè vor. I dè Nidderungè vo Sibiriè git s zum Deil flächendeggendi Seèblattè un umfangrychi Flussauè sowiè Sümpf. Bi sèllè boddèfüüchtè Bedingungè fülèd sich hauptsächlich Pionyrpflanzè wool, so-z-sägè Bäum, wo bi permanènt nassè Füèß (= Wurzlè) kei "Lungèentzündung" chriègèd. È söttigi Baumart isch d Birchè, sèllèwäg isch d Birchè stylbrägend für diè südlichi Hälfte vo Sibiriè worrè.

Topografischi Übbersicht Sibiriè, dezuè dè gröschte Deil vom europäischè Russland

Fauna

Zuè dè Säugedyr vo Sibiriè zellèd i dè nördlichè Tundra Rendyr, Iisbärè, Walrösser, Robbè, Lämming un Polarfüchs.

I dè Taiga drǜfft mò uff Bruubärè, Schwarzbärè, Wölf, Zobel, Eichhörnle, Illtiss, Hèrmelin, Füchs, Otter, Luchs, Elch, Hasè, Wildsauè, Dachs, Vylfraß un vill Vogelartè.

Leopardè un Tiger sin vo allem im Amurgebièt aazdrèffè.^[2]

Gschichte

Bevölkerung, Besidlung

Diè russischi Yfluss uff Sibiriè bis zum Dot vom Zar Peter dè Große 1725

Mit 38 Millionè Ywoener isch Sibiriè nu schwach besidlèt, d Bevölkerungsdichte lyt im Mittel bi nu 2,9 Menschè pro km². D Bevölkerung konzentryrt sich in èm relatyv schmalè Streifè im Südè un Südweschtè, wo d Transsib wichtigi Großschtädt vobindèt un Ackerbau möglich isch.

Nowosibirsk, Omsk, Krasnojarsk, Tjumen, Tomsk, Irkutsk, Chabarowsk, Tschita, Ulan-Udee un diè fèrnöschtlichi Pazifik-Metropolè Wladiwoschtok (Hèrrscher vom Oschtè) ghörèd zuè dè gröschtè Städt in sèllèm Streifè. Wichtigi Induschtryzentrè, i dènnè witteri Großschtädt liegèd, sin dè Autonome Chrais vo dè Chantè un Mansè un dè Autonome Chrais vo dè Jamal-Nenzè, wo dè Schwèrpungt vo dè Öl- un Gasinduschtry darschtellèd, sowiè s südsibirische Kusnezker Kollèbeggi (Kusbass) mit dè Induschtrystädt Nowokusnezk un Kemerowo.

Kolonisyrung

Oschtrogs un Städt im Uralgebièt un Sibiriè D Johreszaal i dè linkè Spaltè bezeichnèt i dè Regel d Gründung vom Oschtrog.
1574	Ufa (weschtlich vom Ural; nõch Eroberung Baschkiriè)
1586	Tobolsk (1621 Bischofssitz) am Irtysch
	Tjumen (1782 Stadt)
1604	Tomsk am Tom, nòch a dè Mündung i dè Ob
1618	Kusnezk, hüt Nowokusnezk, am Ob
1619	Jenisseisk, Stadträcht 1635
1621	Krasnojarsk am Jenissei
1632	Jakutsk a dè Lena
1636	Bratsk a dè Angara
1644	Jarmanka a dè Kolyma, 1755 Stadt Srednekolymsk
1647	Ochotsk a dè Pazifikküschtè
um 1650	Anadyr wit flussabsi vom hütigè Pazifikhaffè Anadyr
1653	Neljudski, spôter Nertschinsk, Stadt 1689
	Tschita (Winterlager, Feschtung èrscht sit 1690)
1661	Irkutsk, obberi Angara, i dè Nôchi vom Baikalsee
1666	Ulan-Udee (1775 Stadt)
1716	Omsk am Irtysch
1723	Jekaterinburg (Ural, Gegènd schu sit èm 11. Johrhundert vo Nowgorod erschlossè)
	Perm (weschtlich vom Ural, Stadt 1780)
1730	Barnaul (1771 Stadt) a dè Lena
1735	Orsk (Uralfluss, Sicherung vo dè Südgränzè)
1736	Tscheljabinsk (1781 Stadt)
1740	Petropawlowsk-Kamtschatski
1743	Orèburg (Uralfluss, Sicherung vo dè Südgränzè)
1754	Slatoust (Uralgebirge; Stadt 1865)
1850	Nikolajewsk-na-Amure
1858	Chabarowsk am Amur
1860	Wladiwoschtok a dè Pazifikküschtè
1893	Nowosibirsk am Ob
1935	Norilsk i dè Nôchi vom Äschtuar vom Jenissei

Tomsk isch è Großschtadt im Oblascht Tomsk im Weschtdeil vo Sibiriè

Im Uralgebirge hèt s schu sit èm 11. Johrhundert Handels- un Bärgbaunidderlassungè vo dè Republik Nowgorod gää. Öschtlich vom russischè Sidlungsgebièt bis i dè Ural hèt s spôter s halbautonome Hèrrschaftsgebièt vo dè Kaufmannsfamilliè Stroganow gää. S hèt d Uusgangsbasis für d Eroberung un Erschlièßung vo Sibiriè bildèt. Sèlli hèt um 1580 mit dè Expedition vom Kosakè Jermak aagfangè. 1582 hèn d Kosakè s Khanat Sibir eroberèt, wo bis dörthy Weschtsibiriè vom Uralgebirge bis zum Jenissei behèrrscht ghaa hèt.

Dènõch isch diè russischi Macht zügig nõch Oschtè uusbreitet worrè, woby mò sich znägscht relatyv wit nördlich ghaaltè hèt, um Konflikt mit dè mittelasiatischè Staatè un èm Mandschurych z vomydè, sèll hèt glychzitig China eroberèt. Anno 1639 hèn d Russè zum èrschtè Mòl diè pazifischi Küschtè erreicht. Èrscht 1858 bis 1860 isch durch Annexion vo dè Üßerè Mandschurei s vom Amurgebièt Deil vom russischè Rych worrè, wellès sich abschnittswys bis zum nördlichè, linkè Ufer vom Amur vorgschobbè hèt. Zyl bi dèrrè Expansion sin nit so mildè Klima gsi, vill mee isch s Zarèrych an èrè guèt z übberwachendè Gränz un vo allèm an èm ganzjöhrig iisfreiè Pazifikhaffè intressyrt gsi. Èrschteres isch durch dè Amur begünschtigt worrè, well dè im russischè Fèrnè Oschtè èn breitè Stròm isch, wo nèn unkontrollyrtè Gränzübberdritt bis hüt nò mächtig erschwèrt. S zweite Intresse isch durch dè Pazifikhaffè Wladiwoschtok befrydigt worrè.

Früèzitig isch è witmaschigs Netz uss hölzernè Feschtungè baut worrè, sognanntè Oschtrogs. Diè intensyveri Erschlièßung hèt sich bis is 20. Johrhundert iè hyzogè. Wichtigi Maaßnammè isch d Schaffung vom Sibirischè Trakt im 18. Johrhundert un dè Bau vo dè Transsibirischè Ysèbaa 1891 bis 1916 gsi, woby d Transsib vo allèm uss milidärstrategischè Gründ bis i s Amurgebièt baut worrè isch, um dè suscht vyli Wochè langè Nōchschub uff è baar Dääg z reduzyrè. S Nõchschubprobleem hèt nämlich im Russisch-Japanischè Chrièg zuè nèrè bitterè Nidderlaag vom Zarèrych i dè Mandschurei gfüürt, well s zum Übberquèrè vom Baikalsee im Summer è Fäärè bruucht hèt. Ußerdèmm hèn d Russè Angscht haa müèsè, dass d Japaner inè s Amurgebièt wègnämmèd, wa bi dè Südhälfti vo dè Inslè Sachalin un dè Mandschurei schu 1905 bassyrt isch.

Schu unter dè Zarè sin è Huufè bolitisch Misslièbigi nõch Sibiriè i d Vobannung gschickt worrè. È Erschlièßung durch unabhängigi Sydler hèt s nu in vill gringerem Maaß wiè i dè änglischè Koloniè z Nordamerika gää, well én großè Deil vo dè Bevölkerung vo Russland Leibeigeni gsi sin un dè russische Adel sèlli nit durch Abwanderung hèn volyrè wellè.

È Vorschtellung vo dè Erschlièßung vomittlèd d Gründungsdatè vo dè sibirischè Städt, wo i dè rächts stehendè Lischtè widdergää sin.

Hischtorischi demografischi Entwicklung

Dè Großdeil vo dè Bevölkerung stellèd d Russè, wo i dè letschte Johrhundert zuègwandert sin. Si hèn schu im 18. Johrhundert d Urbevölkerung übberwogè. Schu zuè dè Zarèzitè hèn dié abglegenè un unwǜrtlichè Gebièt vo Sibiriè un Mittelasiè für d Vobannung vo bolitischè Gegner un Strõftäter hèrrè haaltè müèsè. Gruusigi Berüèmtheit hèt s Archipel GULAG chriègt, wo unter dè Hèrrschaft vom Stalin als Deil von èm Sischteem vo Gfängnis un Strõflager aaglait worrè isch. Érscht mit èm Usènandkeiè vo dè Sowjetunion hèn d Deportationè i sèlli Gebiète uffghört. Ab dè 1920er Johr isch d Induschtry vo Sibiriè forcyrt worrè, dõdemit hèt sich d Bevölkerungsschtruktur zgunschtè vo dè Ywanderer gänderèt.

1926 bis 1927 hèt dè junge Sowjetschtaat dè Vosuèch unternõ, èn gnauerè Übberbligg übber d Völker un Kulturè vo dè Polarregion z chriègè.^[3]

Wôrend èm Zweitè Wältchrièg sin ganzi Induschtrywärch vor èm dütschè Vormarsch nõch Sibiriè dislozyrt worrè un im Zämmèhang dõdemit au Hundertdausende vo Mènschè dorthy umgsidlèt worrè. Umkeert hèn sogenannti Skijäger, also sibirischi Infantrischtè uff Skièr, diè russischè Truppè im europäischè Deil im Winter 1941/1942 entscheidèt voschtärkt.

Indigeni Völker vo Sibiriè

Diè indigenè Völker vo Sibiriè setzèd sich us Völker vo dè altaischè un dè uralischè Sprõchfamilliè sowiè dè paläoasiatischè Sprõch un no mee zämmè. Diè größerè sin d Tuwiner, Burjatè, Chakassè, Jakutè un Altaier. Zué dè chlynerè Ethniè ooni eigeni Deilrepublik ghörèd u. a. Tschuktschè, Ewenkè, Ewenè, Korjakè, Nänzè, Chantè un Mansè sowiè dè Jukagirè. I dè Sowjetunion sin diè meischtè Urywooner vo Sibiriè vo-n-èrè zwangswysè Aasidlung un Kollektivyrung in Sowchosè bedroffè gsi.

Diè stärkscht Bedrohung für diè indigenè Völker gòt vo dè induschtrièllè Erschlièßung vo Boddèschätz wiè Öl, Gas, Kollè, Diamantè un Gold im asiatischè Deil vo Russland uus. Denäbbè isch dè Alkoholismus è gwaltigs Probleem. D Sprõchè von èm Huufè chlynerè Völker sin am Uusschterbè, bsunders dört, wo uffgrund vo dè induschtrièllè Erschlièßung s Umfäld volorè gòt, in wellèm sèbbi vowendèt wörrèd.

Aktuèlli demografischi Entwicklungè

Russland lydet, wiè villi Induschtrynationè, unter èm Rügggang vo dè eigenè Bevölkerung. Zwar wachsèd Ballungsgebièt wiè Moskau odder Sankt Petersburg au hüt witter, d Regionè wiè Sibiriè odder dè Fèrne Oschtè hèn èn Bevölkerungsschwund, wo immer stärker wörd, und durch d Abwanderung (in größerè Städt odder gar is Uusland), stagnyrendi Läbbenserwartung un wènnigi Geburtè voursacht wörd. D Bevölkerungskurvè wysèd tǜpischerwys èn Aaschtyg vo dè 1940er Johr bis 1990 un èm Abfall vo 1990 bis i d Gegèwart uff. In subpolarè Gegendè isch d Schwankung umso stärker, je größer dé Bevölkerungsaadeil vo dè europäischè Zuèwanderer isch. Deilwys chunnt uff è Vovylfachung um mee wiè s Dreifache èn Rügggang uff è wèng mee wiè dè Uusgangswärt.

Im Gränzgebièt zuè dè Volksrepublik China chunnt s sit dè früè 1990er Johr zuè nèrè voschtärktè Handelsdätigkeit, wo s jetzt für chinesischi Händler lychter macht, zwǜschè beidè Länder z pendlè. Schätzungè gän von è baar hundertdausend chinesischè Ywanderer uus, wo sich oft temporär, abber mèngmòl au für unbeschtimmti Zit uff dè russischè Sitè nidderlôn.^[4] Immer mee vo dè neuè Zuèwanderer zièt s dõdeby i diè größerè Städt z Sibiriè, wié z. B. nõch Irkutsk.^[5] Diè yheimischi russischi Bevölkerung stòt sèllèrè Entwicklung mit Skepsis gegèübber, welli au vo dè offizièllè Sitè vo dè russischè Bolitik propagyrt wörd. S hèrrschèd Befürchtungè übber è expansivi Sidlungsbolitik vo dè chinesischè Sitè sowiè è Gfôrdung vo dè Sicherheit a dè bis zuè 3000 km langè gmeinsamè Gränz nõch, z. B. durch Schmuggel vo Rohschtoff, Drogè, Waffè, durch Kriminalidät un illegali Ywanderung.^[6][7]

„Föderalisyrung vo Sibiriè“

Im Zämmèhang mit dè Krimkrisè 2014 isch vor dè Gfòòr von èrè Förderung vom Separatismus z Russland gwarnt worrè. Asè isch in Nowosibirsk im Auguscht 2014 èn blaantè „Marsch für è Föderalisyrung vo Sibiriè“ vobotè worrè, um „diè territoriali Integridät un Souveränidät vo Russland z garantyrè“.^[8]

Wǜrtschaft

Rooschtoff

S Diamantbärgwärch z Jakutiè

Näbbè dè Gwinnung vo Erdgas un Erdöl^[9] stellèd Holzwǜrtschaft, Kollè-, Uran-, Diamant- un Goldbärgbau diè wichtigschtè Nutzungè vo natürlichÈ Rooschtoff z Sibiriè dar.^[10] Sibiriè hét sèllèwäg èn großè Yfluss uff diè russischi Energywǜrtschaft sowiè uff diè allgemeini russischi Wǜrtschaftsbolitik.

Pelzdyr

Diè Bedütung vo dè Pelzdyrjagd isch hüt hauptsächlich historisch aazluègè, au d Pelzdyrzucht isch uss wǜrtschaftlichè Gründ a villnè Ortè widder uffgää worrè, zum Byschpill z Uscht-Port.

Holz

Lessosibirsk isch diè russischi „Hauptschtadt vo dè Holzinduschtry“ am Jenissei nit witt vo dè Mündung von èm Näbbèfluss, dè Angara, öppè 300 Kilometèr nördlich vo Krasnojarsk i dè Wälder vo dè sibirischè Taiga.

Erdgas

Kartè mit dè großè russischè Erdöl- un Erdgaslagerschtättè

Erdgas us Sibiriè isch èn übber Russland drübber usè begeertè Rooschtoff, woby im allgemeinè dõdevò uusgangè wörd, dass es Land übber diè wältweit gröschtè Erdgasresèrvè vofüègt^[11]. Sit Èndi vo dè 1970er Johr wörd Erdgas au uff Dütschland (dõmòls: a d DDR im Raamè vom RGW un a Weschtdütschland) gliferèt un stellt hüt èn wichtigè Bydraag für d Energyvosorgung vo Mitteleuropa dar. Bis zuè 90 % vom russischè Erdgas stammèd us Weschtsibiriè. Diè wichtigschtè Gasfälder z Sibiriè sin:

• Juschno Russkoje (Abkommè Wintershall un Gazprom uff dè Hannover Messe, April 2005)
• Nowy Urengoi odder au Gasfäld Urengoi
• Jamburg, Tas-Halbinslè
• Witteri Gasfälder vo dè Jamal-Halbinslè: Bovanenkowskoje un anderi (no nit vollschtändig erschlossè)
• Gasfäld Shrokman i dè Barentssee^[12].
• Gasfeld Kowykta, ca. 450 Kilometèr nördlich vo Irkutsk^[13].
• Wankor i dè Region Krasnojarsk isch 1988 entdeggt un isch 2009 in Broduktion gangè.

Hüt liferèt Russland bis zuè 37 % vom Erdgas, wo z Dütschland bruucht wörd^[14]. Dõdeby schaffèd dütschi (z. B. E.ON un Wintershall) un diè russischi Firma (Gazprom) bi dè Erschlièßung un Nutzung äng zämmè. S Erdgas wörd übber langi Leitungè durch Wyßrussland un d Ukraine nõch Dütschland gliferèt^[15]. Im Johr 2005 isch bschlossè worrè, dè Bau vo-n-èrè wittèrè Pipeline durch d Oschtsee z unternää, diè sognannti NEGP, welli au im Zämmèhang mit èm russisch-ukrainischè Gasschtritt un èm russisch-wyßrussischè Energyschtritt z sää isch. Diè Nord-Stream-Pipeline (ehemòls North European Gas Pipeline, NEGP) isch am 8. Novembèr 2011 ygweiht un dransportyrt russisches Erdgas u. a. vom Erdgasfäld Juschno-Russkoje durch d Oschtsee nõch Dütschland.

Èrdöl

Sibiriè vofüègt übber großi Ölvorchò. Näbbè Èrdgas isch sèll gförderts un exportyrts Öl è wichtigi Devisèynaamequällè für Russland^[16]. Firmè wiè Gazprom Neft, Lukoil, Rosneft, Surgutneftegaz un Yukos spillèd è zentrali Rollè bi dè Ölförderung. Wichtigi Pipelines füürèd unter andrem gu Europa (hauptsächlich d Èrdölleitung Fründschaft, au Druschba-Pipeline dauft), Japan un i d Volgsrepublik China. Kritiker vowysèd allerdings au uff diè zuènämmendi Umwältvoschmutzung bi dè Förderung vom Erdöl durch marodi Leitungè^[17].

Wichtigi Erdölfälder in Sibiriè sin:

• Werchnetschonskoje z Oschtsibiriè^[18]
• Samotlor
• Mamontowo
• Fedorowo
• Priob
• Krasnoleninsk
• Priobskoje
• Yarainerskoje
• Talina

Gold

D Goldförderung z Russland isch èn wichtigè Wǜrtschaftszweig. Diè wichtigschtè Goldbärgwärch ligéd z Sibiriè un im Fèrnè Oschtè (z. B. im Amurgebièt) sowiè i dè Polarregion. Russland broduzyrt gegèwärtig öppè 168 Tonnè Gold pro Johr un nimmt dõdemit wältwit dè füüfte Rang y. Zyl isch es, d Broduktion uff 250 Tonnè pro Johr i dè nägschtè füüf bis zee Johr uuszwittè. Russland vofüègt übber diè zweitgröschtè Goldresèrvè wältwitt.^[19]

Metall

S russische Bärgbau- un Hüttèunternämmè Norilsk Nickel fördert u. a. Iisèèrz im Bärgwärch Komsomolski i dè Nôchi vo Norilsk im Nordè vo Sibiriè. D Broduktion wörd uff 3,45 Millionè Tonnè Èrz im Johr gschätzt, genaui Zaalè git s dõdrüber abber nit.

Infraschtruktur

Vokeer

Well diè großè Strööm vo Sibiriè, dè Ob, dè Jenissei un d Lena vo Südè nõch Nordè is Polarmeer entwässerè düèn un è baar Mönet im Johr zuègfrorè sin, hèn si nur è bschränkti Bedütung zuè dè wǜrtschaftlichè Erschlièßung. Èrscht durch dè Bau vo dè Transsibirischè Ysèbaa^[20][21] hèn Güèter in größerem Umfang dransportyrt wörrè chönnè.

Wasserchraftwärch

D Chraft vo dè gwaltigè Strööm wörd in è Huufè Wasserchraftwärch bruucht. Luèg dezuè d Artikel übber diè bedrèffèndè Flüss.

Literadur

• Jacek Hugo-Bader: Ins eisige Herz Sibiriens. Eine Reise von Moskau nach Wladiwostok. Piper, Münchè 2014, ISBN 978-3-492-40459-4.
• Klaus Bednarz: Östlich der Sonne. Rowohlt, Reinbek 2002, ISBN 3-498-00629-0.
• Dittmar Dahlmann: Sibirien. Vom 16. Jahrhundert bis zur Gegenwart, Schöningh, Paderborn 2009, ISBN 978-3-506-71361-2.
• George Kennan: Sibirien. Schilderungen (des Verbannungssystems). Reclam, Leepzisch 1890–1891 (Digitalisat als PDF).
• George Kennan: Zeltleben in Sibirien. Reclam, Leepzisch 1891 (Digitalisat als PDF).
• Gerd Ruge: Sibirisches Tagebuch. Bèrlin Volaag, Bèrlin 1998/1999, ISBN 3-426-61162-7.
• Elmar Schenkel: Das sibirische Pendel. Reisen in Russland. Edition Isele, Eggingè 2005, ISBN 3-86142-365-0.
• Georg Adam Schleusing: Neu-entdecktes Sieweria, worinnen die Zobeln gefangen werden, wie es anietzo angebauet und bewohnet ist…. Zittau 1693 (Digitalisat (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)[1] [2] Vorlage:Toter Link/www-gdz.sub.uni-goettingen.de).
• Norbert Wein: Sibirien. Klett-Perthes, Gotha 1999. ISBN 3-623-00693-9.
• Gudrun Ziegler: Der achte Kontinent. Die Eroberung Sibiriens. Ullschtei, Bèrlin 2005. ISBN 3-550-07612-6.

Weblinggs

• Informationè zuè dè indigenè Völker vo Sibiriè
• Partnerschaft mit Sibiriè (indigeni Völker)
• Sibiriè
• Wirtschaftsportal un Kommunikationsblattform zuè dè sibirischè Unternämmè

Einzelnõchwys

1. È witteres, nur öppè 70 km langes Stugg vo dè russisch-chinesischè Gränz git es im Altaigebirge. Vor dè Gründung vo dè Sowjetunion un dè Unabhängigkeit vo dè (üßerè) Mongolei vo China hèt sich diè russisch-chinesischi Gränz zitèwys übber öppè 7000 km vom Pamirgebirge bis zuè dè Amurmündung.
2. Thomas Bertow: Die Flora und Fauna Sibiriens.
3. Polar Census
4. Berlin-Institut für Weltbevölkerung und globale Entwicklung Chinesen auf dem Weg nach Sibirien Archivlink (Memento vom 27. Septämber 2007 im Internet Archive) In: Newsletter Demos, 8. Uusgaab, 14. Mai 2004
5. Europäischs Migrationszèntrum Bèrlin Viktor I. Dyatlov u. a.: Die neue chinesische Diaspora und ihre Aufnahme in Irkutsk (Memento vom 4. Jänner 2008 im Internet Archive) In: Migration, No. 29/30/31
6. The Carnegie Moscow Institut Galina Vitkovskaya: Does Chinese Migration Endanger Russian Security? In: Briefing Papers, Vol. 1, Issue 08, Auguscht 1999
7. Paul Goble, Tallinn, Estonia (UPI) Feb 10, 2006 Chinese Come To Russia
8. Friedrich Schmidt: Sibirien ist nicht die Krim, vom 6. Auguscht 2014, uff faz.net
9. US Department of Energy – Energy Information Administration: Russia. Archivlink (Memento vom 16. Februar 2011 im Internet Archive), 7. Mai 2006
10. Russlands Zukunft liegt in Ostsibirien und Fernen Osten RIA Novosti, 7. Februar 2006
11. Worldenergy.com (with Gazprom) on Russian gas markets: Worldenergy.com. Archiviert vom Original am 16. November 2005; abgruefen am 22. Juli 2017. , 8. Auguscht 2006
12. Shtokman-Fäld i dè Barentssee: Offshore-technology.com, 16. Mai 2006
13. Kovykta-Project by TNK and BP: tnk-bp.com. Archiviert vom Original am 27. Juni 2007; abgruefen am 29. Juni 2007. , 26. Juni 2006
14. Eon – Sibirisches Erdgas: Eon-Ruhrgas.com Archivlink (Memento vom 13. Juni 2006 im Internet Archive), 7. Mai 2006
15. Centrex-Gruppè: Sibirischi Pipelines nõch Europa: Centrex.com. Archiviert vom Original am 23. Januar 2017; abgruefen am 22. Juli 2017. , 7. Mai 2006
16. History of oil in Russia Sibneft: History of oil in Russia Archivlink (Memento vom 26. Novämber 2005 im Internet Archive), 20. Mai 2006
17. Ölmulti total: Greenpeace: Ölpest in Sibirien Archivlink (Memento vom 13. Novämber 2013 im Internet Archive), 20. Mai 2006
18. Russlands Zukunft in Ostsibirien: AG Friddensforschung a dè Uni Kassel, 20. Mai 2006
19. Russischi Goldinduschtry: people.com.cn. Archiviert vom Original am 12. Mai 2013; abgruefen am 22. Juli 2017. , 23. Novembèr 2005
20. SIBIRISCHE EISENBAHNEN
21. Transsib railway lines. Cargo around lines. (Memento vom 31. März 2016 im Internet Archive)

6590Koordinate: 65° 0′ 0″ N, 90° 0′ 0″ O

Normdate: GND: 4054780-2 | LCCN: nb2018020107 | SUDOC/IdRef: 027333752 | VIAF: 316732881

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Sibirien“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.