Stühlingen

Basisdate
Dialekt:	Alemannisch
Hauptvariante:	Hochalemannisch
Regionalvariante:	Stüelingerdütsch
Bundesland:	Bade-Württebärg
Regierigsbezirk:	Fryburg
Landchreis:	Waldshuet
Höchi:	501 m ü. NHN
Flächi:	93,2 km²
Iiwohner:	5384 (31. Dez. 2023)
Bevölkerigsdichti:	58 Iiwohner je km²
Poschtleitzahle:	79778–79780
Vorwahle:	07703, 07709, 07743, 07744
Kfz-Chennzeiche:	WT
Gmeischlüssel:	08 3 37 106
Adress vo dr; Stadtverwaltig:	Schlossstraße 9; 79780 Stühlingen
Webpräsenz:	www.stuehlingen.de
Burgermeischter:	Joachim Burger
Lag vo dr Stadt Stüèlingè im Landchreis Waldshuet
	Karte

Dialäkt: Stüèlingerdütsch

Stüelinge (dütsch Stühlingen) isch e Stadt im Landchreis Waldshuet, Bade-Württeberg.

Geografy

Geografischi Lag

De Luftkurort Stüèlingè lit a de Wuete am Südrand vum Schwarzwald uff ere Höchi vu 449 bis 601 Meter. diräkt a de Grenz zu de Schwyz (Gmeind Schlaate). I s Wuètèdal entwässeret a dèrè Stell vo links dè Schlaatemer Dorfbach, wo vom Schlaatemer Randè hèr kunnt, wiè au vo rächts dè Wylerbach, wellè uff èm Spièßèbärg entschpringt. Durch diè beidè Böch erwytert sich dè Talbodè durch diè beidè Mündigstrichter. Ußerdem eignet sich dè Stüèlinger Dalbodè als Krüzung vo Vokeerswäg in Nord-Süd- un Oscht-Wescht-Richtig. Stüèlingè isch Teil vum Naturpark Südschwarzwald. Nochborort vu Stüèlingè sin (im Uhrzeigersinn) Wuete, Blumberg, Schlaate (CH), Oberhallau (CH), Hallau (CH), Egginge, Üehlige-Birkedorf un Boahdorf im Schwarzwald.

Städt i de Umgebig vu Stüèlingè sin Schafuse (Schwyz), Boahdorf im Schwarzwald, Blumberg, Staa am Rhy (Schwyz), Waldshuet-Düenge, Singe (Hoetwyl) un Donaueschinge.

Stadtgliderig

E Zämmeschtellig vo Präsentatione vu allne Ortsdail vo de Stadt Stüelinge

Zu de Stadt Stüèlingè mit de ehemolige Gmeinde Bettmaringè, Blommegg, Eberfinge, Grimmelzofè, Luusä, Muuche, Oberwange, Schwaninge, Sparreberg, Unterwangè und Wizä ghöre d Stadt Stüèlingè sälbr und no 32 Dörfer, Wyler, Zinke, Höf und Hüser.

Im Gebiet vu de ehemolige Gmeind Bettmaringe lige d Wüeschtige Ottwange und Tandlekofe. Im Gebiet vo de ehemolige Gmeind Blumegg lige d Burgruine Blumegg und Vorburg und d Wüeschtig Huuse. Im Gebiet vu de Gmeind Luuse lige d Rest vo-n-re Burg, wo in keinere Urkund gnännt wörd. Im Gebiet vu de ehemolige Gmeind Unterwangè lit d Wüeschtig Burgstell.^[2]

Gschicht

Stüèlingè war Sitz vu de Landgrafschaft Stüelinge un em Fürschtedum Füerschteberg.

Wie Fünd us de römische Zit uss de unmittelbare Noochberschaft vu Stüèlingè zeigè, isch de Dalbode bi Stüèlingè schu lang bsidelet gsy. Diä Grundfescht vum Schloss Hohelupfe söllet zue sellere Zyt als Fundament für en römische Signaldurm dient ha. Wyterhin sin by de Ziegelhütte Münze us römischer Zyt gfunde worre, wo mit de Insignie vu de XI. un XXI. Legion vum römischen Heer voseh sin. Im Oberdorf, am Fueß vum Galgebuck, isch e Mosaikfueßbode vo römischer Herchunft entdeckt worre. Zämme mit de Uusgrabunge by Juliomagus (Schlaate) im benochborte Schlaate ergit sich s Bild vu nem römische Lager, wo sich zu jenere Zyt bi Schlaatè a de Stroß vu Schaffhuuse noch Fryburg bfunde hèt.^[3]

Verleihung vu de Stadt- un Märkträcht

En markante Zytpunkt isch s Johr 1262 gsy, wo de oval, befeschtigte Ort uff eme Bergschporn hoch überm Wuetedal vum Graf Eberhard I. vo Lupfe (Grafe zu Lupfe) d Stadträcht griègt hät, un syther darf si sich (au hütt no) Stadt Stüelinge nänne. D'Stadt hät dodenoch au s Märkträcht griègt un isch de Sitz vom Gricht gsy. D Märkt hai innerhalb vo de ovale Stadtmuure stattgfunde, vor allem aber uff em Blatz bim Obere Dor, wo hütt no Marktblatz heiße duet.

Schwizerchrieg

Im Schwizerchrieg isch au d'Statthalterschaft vu de Lupfener Grõfè vo uffständische eidgnössische Buurè nit verschont blibè; si hän s'Städtle im Johr 1499 brandschatzt un d Burg, d Vorgängerin vum Schloss, schwèr beschädigt. I dè Folg vo sèllèm Ereignis hèn d Lupfener Grõfè, wo i sèllèrè Ära wèg irem luxuriösè Läbbendswandel chronisch pleite gsi sin, un d Bürger vum Städtle nu mit vill Müè un ubber èn längèrè Zitraum d Hüser im Städtle widder uffbauè chönnè, D Johreszaal 1524 taucht gli zweimõl uff, eimõl stõt si übber m Ygang vum sognannte Losner-Huus im weschtliche Eggè vum Städtle un zweitens isch si uff dè Gloggè im Obberè Dòr gschtandè. Mò darf also devò uusgõ, dass sich dè Widderuffbau vum Städtle übber circa 25 Johr hyzogè hèt. Dè Turm vo dè Burg isch ebbèfalls schwèr beschädigt gsi un sèll au blibbè bis zum Komplèttumbau zum Schloss 1620-1624. Durch iri Brutalidät bsunders hervorduè hèn sich uff Schwizer Sitè dè Hallauer Huufè, wo mit bsunderèm Fliis Füèr im Städtle glait hèn. Sèll isch durch è chlyneri Usènandersetzung im Johr 1498 gschürt worrè, durch welli s Hallauer Obberdorf vo bewaffnètè Truppè vum Schwôbischè Bund abgfacklèt worrè isch. Allerdings hèt dè dòmòligè Obbervogt vo dè Lupfener Hèrrschaft, d Burg un s Städtle kampflos a dè Schwizer Huufè übbergää, nòchdèmm ym s Voschonè vo beidèm, zuègsicherèt worrè isch.

Buerechrieg

D'Stüèlingor Buurè hän im Johr 1524 èn Uffschtand des gemeinen Mannes gege d'Herrschaft uff em Hochelupfe voaaschtaltet. Es git d'Legènde vom sognanntè Schneggeschtritt, wo Aalass botè ha söll für dè Uffschtand. Dõby handlet s sich um d Landgräfin Clementia vo Lupfè, weilli iri Untertanè zum Sammlè vo Schneggèhüsli vodunderet hèt, un zwar ymitts i d Èrntezit. È gsichereti Aanaam isch, dass sälle Uffschtand e Initialzündig für de Dütsche Buèrèchrièg gsy isch. Gründ für dè Uffschtand sin vo sozialer Nadur, è witeri Ursach bsunders für d Stadt Stüèlingè sin d Zerschtörigè wärend èm Schwizerchrièg un dè dõmit vobundenè müèselige Widderuffbau gsi. Zuèdem sin d Landgrafè vo Stüèlingè bekannt defür gsi, è verschwenderisches Hoflebbè z füürè, wa im Endeffekt immer in Form vo Abgaabè un Frondiènscht zu Laschtè vo dè Bevölkerig gangè isch.^[4] Mit dè Stüèlinger Buurè wörd denn i dè aaltè Schriftè è Gruppyrig bezeichnet, die sich us Volk us èm ganzè Albgau zämmègsetzt hèt. Es isch verbrieft, dass de südbadisch Rädelsführer, de Hans Müller vo Bulgebach, us èm Wyler Bulgèbach cho isch. Bulgèbach isch am Aafang vom 16. Johrhundert ganz im Weschtè vo dè Landgrõfschaft im Sûdschwarzwald glegè. Vo Stüèlingè sèlber isch dè Michel Haim als witerè Aafüürer uff dè Sitè vom Stüèlinger Huufè in Erscheinig trettè.

Unteres un Oberes Dor

S Städtle wyst èn ovalè Grundriss uff, wiè mò des au z Waldshuèt i dè Kaiserschtrõß un z Nüüchilch im Obbèrè Chleggau aaluègè cha. S Städtle lyt lycht abhäldig, mittè durch s Oval und a dè Haaldè nõch uè volauft è Durchgangsschtrõß, d Schloßstrõß. A dè Schtèllè, wo d Schloßschtrõß s Oval durchbrochè hèt, isch bis 1828 obberhalb vum Adlerrank s Untere odder Niddere Dor gschtandè, sowiè bis 1846 s Obberè Dòr. Durch diè beidè Dòr isch s Oval in sich vollschtändig gschlossè gsi. S Schicksal vo dè Stüèlinger Stadtdòr hèt bim Brand vum Gaschthuus Schwarzè Adler im Johr 1828 sin Lauf gnõ, well s Untere Dòr uumittelbar draa hèrrè baut gsi isch, un s Füèr nit nu bim Schwarzè Adler è ganzi Arbèt gleischtet hèt, sèllèwäg isch au s Dòr mit abbè brènnt. Im Gegèsatz zum Schwarzè Adler hèt mò abber s Untere Dòr nõch èm Brand nit widder uffbaut. Final zuègschlagè hèt s Schicksal bim Obberè Dòr, wo bis 1846 so vòlotterèt gsi isch, dass es abgrissè worrè isch. Dört hèt au è Roll gschpillt, dass d Holzfuhrwärch uss èm weschtlich aagränzendè Südschwarzwald nu übber d Schloßschtrõß i s Wuètèdal abbè gschwiggerèt hèn chönnè, un sèlli sin im 19. Johrhundert immer länger worrè, bis si schyr nümmi durch d Stadtdòr im Städtle cho sin. Schu bim Aalegè vum Städtle hèt mò nit berüggsichtigt cha, dass d Zuèfaartè asè vill Blatz bruuchèd, dõrum hèt s uff beidè Sitè durch s Ummènää vo dè Wäg èn Rank gää. Uss dènnè Gründ hèn d Städtler bschlossè, s Obbere Dòr abzriißè. Uss hütiger Sicht isch des uuvoschtändlich, abber i dè Mittè vum 19. Johrhundert hèn z Stüèlingè Notzitè ghèrrscht, un dè Stadtsäckel isch zimlii leer gsi. Im Turm vum Obberè Dòr isch è Gloggè ghängt mit dè Johreszahl 1524 un dè Nämmè vum Landgrõf Sigismund vo Lupfè un sinèrè Gemahlin. Sèlli Gloggè isch vor èm Abriss i s Rõthuus, wo uff dè anderè Sitè vum Märktblatz gschtandè isch, brocht worrè, wo si bim großè Rõthuus-Brand im Johr 1904 vobrènnt isch. S Obbere Dòr hèt obsi aagluègèt a dè linkè Sitè èn übberdachtè Uffgang uss Holz ghaa.

Landgricht

S Abhaalte vo Landgricht isch sit Johrhundertè è Rächt vu de Stüèlingor gsi, well d Landgrafè vo Lupfè dôrt iren Grafeschtuèl un dõdemit iren Richtblatz plazyrt hèn. Dè Richtblatz isch vo Zit zu Zit volait worrè, us dè aaltè Urkundè cha mò entnää, dass es drei Richtblätz z Stüèlingè gää hèt:

d Strubèaich, sèllè Gwannnammè git hüt z Stüèlingè nǜmmi, abber s wörd eschtimyrt, dass d Strubèaich bi dè Eichwisè zwǜschè Unterdorf un dè Wuètè glègè isch^[5]. Näb dè E(A)ichè lòt au dè Gwannnammè Roßlauf druff schlièßè, è Wisè im Zwickel Wuètè-Zinngärtè bi dè Hallauer Brugg. Sèllè Richtblatz wörd zèrscht im Johr 1316 erwäänt.
dè Richtbrunnè, dè hüt nò exischtyrende Nammè vom Gwann zeigt aa, dass sèllè Blatz uff halber Höchi zwǜschè Adlerrank un Hallauer Brugg a dè rächtè Wuètèhaaldè glègè isch, de Brunnè isch s Bächli, wo vom südlichè Städtlegrabbè obbè abbè chunnt. Èrschtè Beleg vom Gricht am Richtbrunnè stammt us èm Johr 1384, dè letscht vo 1500.
dè Richtblatz bim Nyderè Dor, wo i dè Sènki unterhalb vom öschtlich Eggè vom Städtli glègè isch, gly bim Rank vo dè Schindergass. D Richtblätz sin immer ußerhalb vo dè Stadtmuèrè aaglait worrè, un dört isch d Vorschtadt mit dè ußerè Stadtmuèrè z Ènd gsi. D Sènki chunnt übbrigens vom Bach im nördlichè Städtlegrabbè, dört isch sin Abfluß gegè s Dal zuè. Zèrscht erwäänt worrè isch sellè Richtblatz ´´Nyderdor im Johr 1339.

Vor èm Landgricht sin alli Schandtatè vohandlèt worrè, z. B. Mundraub, Uff-d-Gass-Seichè odder dè Bodschamper uff d Gass lèèrè, Raub, Mord un Dotschlag. Ußerdèm sin im Mittelaalter au notarièlli Uffgabè, wiè s Beurkundè vo Kaufvodrääg, vom Landgricht erledigt worrè. Im Johr 1864 isch dè Grichtsbezirk Stüèlingè uffglöst worrè un a s Amtsgricht gu Bōōdorf volait worrè. Item hèts d Stüèhlinger härt droffè, wo si s Rächt volorè hèn.

Stüèlinger Judè

Wenn d Judè uff Stüèlingè chò sin, isch nit exakt übberliferèt. I jedèm Fall hèt s bim Dütschè Buèrèchrièg, also im Johr 1524, è baar Judè z Stüèlingè gää. D Judè hèn sich s Rächt, sich nidder z lõ, mit èm sognanntè Rychsjudèzoll bim jewyligè Landeshèrr erwerbè müèsè. Dèmnõch hèn d Stüèlinger Judè sich bi dè Lupfener, Bappèheimer un Fürschtèbärger Hèrrschaft ykaufè müèsè. Gegèleischtung für dè Judèzoll isch Nidderlassigsrächt un dè Schutz vor feindlichè Aagriff gsi. Sellèwäg hèn d Judè im befeschtigtè Städtli woonè dürfè.^[6] Well i dè nördlichè Hälfti vom Städtli scho d Hèrrè, also d Amtslüt (Obbervogt usw.) gwoont hèn. hèt mò dè Judè diè unteri Eggè vo dè südlichè Hälfti im Städtli zuègwisè, welli sit sellèrè Zit bis hüt Judèwinkel dauft wörd. D Judè sin dè Stüèlinger immer widder mòl è Dorn im Aug gsi, entwedder wäg èm Zins, wo si volangt hèn, odder well si aageblich Vycher mit Seuchè uff d Allmènd gschtellt hèn. Um sèlli Probleem vo sini Untertanè uss dè Wält z schaffè, hèt dè Fürscht zu Fürschtèbärg im Johr 1743 dè Stüèlinger Judè sini schützende Händ entzogè un d Judè us sim Städtli uusgwisè. Seer wòrschinlich isch diè jüdisch Gmeind vo Stüèlingè uff Düèngè gangè odder si hèn sich dè jüdischè Gmeinde in Èndingè oder Lèngnau im Surbdal aagschlossè. D Judè hèn z Stüèlingè übber iri notwendigi Infraschtruktur vofüègt: d Sǜnagogè (odder au d Judèschuèl) isch im Egghuus im Judèwinkel dinnè gsi. Dè jüdische Frydhof isch in jedèm Fall ußerhalb vo Stüèlingè gsi, entweder unterhalb vom Adlerrank, bi dè Richtwisè, odder a dè linkè Wuètèhaldè zwüschè dè Vorderè un Mittlerè Bückè, also öppis obberhalb vom Mèrkedel un dè Zygelhüttè. Am ehschtè wòrschinlich isch dè Schinderwaald (Vorderi Bückè), dört isch alles gsi, wa d Stüèlinger nit im Städtli un nit im Dorf hèn wellè haa, ebbè dè Schinder un jüdischi Gräber. Sagèumwobè sin d Judèlöcher, sell sin vo Menschè bauti Höhlè, wo è bitzeli unterhalb vo dè Ruckwaaldhöchi ligèt. I sèllè Höhlè hèn sich d Judè voschteggt, wenn iri Gmeind bedroht worrè isch. Diè gröscht Sag übber d Judèlöcher besait, dass d Judè us èm Städtli im è unterirdische Gang gfloè sin, woby dè Gang bis in Ruckwaald zu dè Judèlöcher gangè sy söll. Immerhin ligèt d Judèlöcher fascht uff dè glychè Höchi wiè s Städtli, dè Gang müèst abber uugfäär 500–600 m lang gsi sy, dõdeby isch er durch è Haldè mit inschtabilem, erdrutschgfäärdetem wyßèm Juraschtei vosää isch.

Aberkennung vom Stadträcht

Während em Dritte Rych, im Johr 1939, isch Stüèlingè durch diè 1922 in Chraft drètteni Baddischi Gmeindordnig s Stadträcht aberkännt worre, well d Nazis diè Ordnig ordnigshalber korrèkt umgsetzt hèn, wo besait hèt, dass nu no Ortschaftè übber 14.000 Ywooner s Stadträcht hèn. Noch èm Zweitè Wältchrieg isch s widder möglich gsi, s annodubaki vobrièfte Stadrächt uusnaamswys widder z chriègè. Stüèlingè hèt sèll beadrait un im Johr 1950 widder zuègschprochè chriègt. Wäge dè Verleihig vom Stadträcht isch im Judèwinkel è Linde pflanzt worrè, di sognanti Stadtlindè.

Stüèlinger Schwimmbad

1960 isch z Stüèlingè e Schwimmbad uffgmacht worre, wo syt de Saison vo 2006 de Vorein „Schwimmfründ Stüèlingè“ bedrybt. S Stüèlinger Schwimmbad hèt d Baddi am Induschtrykanaal a dè Wuètè abglöst. Dè Blatz für s hütige Schwimmbad isch dòmòls umschtrittè gsi, well diè neu Baddi wit ab vo dè Wuètè un vum Unterdorf, am Fuèß vo dè linkè Haaldè vum Wyylerdal un unterhalb vo dè Sidlung a dè Rappèhaaldè, an è gächi Haaldè mit èrè ebbeso gächè Ligewisè hèrrè baut worrè isch. S Schwimmbad isch eins vo dè wichtigschtè Inveschtitionè i dè Ära vum Bürgermeischter Leo Utz gsi. S Schwimmbad vofüègt übber è oppè 40 m langs Schwimmbeggè, woby dè Schwimmer- un dè Nichtschwimmerberych abdrènnt isch, D Baanè im Schwimmerberych sin 25 Meter lang. S Stüèlinger Freibad isch beheizt. È Konzessionsentscheidig sin diè beidè Sprungdürm, je drei bzw. ein Meter hoch, vo dènnè uus springt mò dirèkt i s Schwimmerbeggè. D Ligewisè isch durch d Schwimmfründ durch s Aalegè vo Terrassè vobesserèt worrè. S git zuèsätzlich è Planschbeggè für Kind sowiè è Volleyballfäld. Usserdèm git s no è Barackè, wo s no èn Kiosk, Matriaal- un Umkleideräum dinnè hèt.

700 Johr Fyèr

Im Johr 1962 isch s 700-Johr-Jubiläum vo de Stadträcht-Verleihig (1262) gfyèrèt worrè. D Haupt-Aktividät isch è Freilicht-Schauschpyl gsi, d Bünni isch vor èm Amtshuus uff èm Märktblatz im Städtle gschtandè.

750 Johr Fyèr

Im Johr 2012 isch s 750-Johr-Jubiläum vo de Stadträcht-Verleihig (1262) übber d Bünni gangè. D Haupt-Feschtividät isch è Freilicht-Schauschpyl mit èm Nammè Im Buèr si Rächt gsi, d Bünni isch vor sèll mòl uff èm Bregenzer-Areal im Unterdorf am Uusgang vom Wylerdal gschtandè.

Gmeindsreform

Zwische 1973 un 1975 hät sich d Stadt Stüèlingè vu 1746 uff 5176 Iwohner (Stand 1970) dank de Gmeindsreform in Bade-Württeberg vogrößeret. Dodurch isch Stüèlingè zu nere Flächegmeind mit enere Flächi vo urschprünglich 1670 ha uff 9340 ha aagwachse. Am 1. Januar 1975 isch d Reform faktisch in Kraft trätte.

Bolitik

Gmeindròòt

Wiè durch d'Gmeindorning vom Land Badè-Württèbärg bschtimmt, hän alli Ortsdeil èn gwähltè Ortschaftsròòt mit jewyls eim Ortsvorschtehèr. Di einzigi Uusnaam bildet de Chernort Stüèlingè. Uss de Bürgerschaft hèt sich drum è "APO" bildet, s "Offeni Bürgerforum Stüèhlingè" (OBS).

Wahle

Ergebnis vo dr Landdagswahle 2006, 2011 un 2016:

Johr	CDU	SPD	FDP	Grüèni	Linki¹	AfD	Suschtigi
2016^[7]	40,1 %	8,6 %	8,3 %	26,7 %	2 %	9,8 %	4,6 %
2011	49,9 %	18,3 %	7,4 %	16,8 %	2 %		5,6 %
2006	44 %	13,3 %	28,9 %	5,5 %	1,6 %		6,6 %

¹ 2006: WASG, sit 2011: Die Linke

Wappè

D'Blasonyrig vom Wappe: I me Schild, wo vo Silber un Blau gschpaaltè wörd, è armloses Stadtmännli vo Stüèlingè mit èmè bruunè Bart, blauèr Chopfbedeckig un ènèmè gschlossenè Wams mit drei Chnöpf.

Städtepartnerschaftè

Stüèlingè bedrybt sit 1980 partnerschaftlichi Bezièhige zu de Gmeind Bellême im Département Orne. Für d'Ahlige vu de Partnerschaft isch en Förderverein mit eme 12-chöpfige Komitee zueschtändig; eins vu de 12 Mitglider isch vu Amts wege s Stadtoberhaupt. D'Partnerschaft mit Bellême isch zimlich intensiv; de Uusduusch findet bi Vorein un Schüeler statt. S git jedes Johr i beide Ort èn Schüeler- odder Jugenduusdusch.

Kultùr un Sehenswürdigkeitè

Museè

Landmaschinnèmuseum im Stüèlinger Städtli
Buppèmuseum im Stüèlinger Städtli, eröffnet im Johr 2014
Galerie 1741, Herrègassè 4

Kirchè

Kloschterkirchè Maria Loreto, baut am nördlichè Kopf vo dè Balbachschè Gärtè im Johr 1743. Diè urschprünglich a dèrrè Stell bauti Loreto-Kapèllè stammt uss èm Johr 1681. Am südweschtlichè Ènd vum Kloschtertrakt isch bis 1929 è Krankèstation unterbrocht gsi, bis in uumittelbar näbbè un unnè draa i dè Balbach'sche Gärtè s Krankèhuus baut worrè isch^[8].
Heilig-Chrütz-Stadtpfarrkirchè, baut 1785 im Unterdorf, hèt s baufällige chlyne Unterdorf-Kirchle ersetzt, i dèm diè neu Kirchè uff dè Fundamènt vom aaltè Gotteshuus baut worrè isch..
Sebastianskapellè im Städtle a dè Herrègassèe im Städtle isch es älteschte Stüèlinger Gotteshuus, si isch im Johr 1667.
Evangelischi Kirchè i dè Baanhofstrõß, d Dreifaltigkeitskirchè, baut im Johr 1913.

Kloschterkirchè Maria Loreto
Stuehlinger Kloster mit Loretokapelle
Heilig-Chrütz-Stadtpfarrkirchè
D Stadtpfarrkirchè vo Stüèlingè vo dè Summerhaaldè uus gsää. Links näb dè Sakrischtei isch dè Kirchgartè, bis 1785 dè Fridhof vum Dorf
S altkatolischè Gotteshuus, d Sebaschtianskapellè, a dè Hèrrègassè
D Stüèlinger Dreifaltigkeitskirchè
D Dreifaltigkeitskirchè, diè Evangelischi Kirchè, vo dè Summerhaaldè-Oscht uus gsää

È Bsunderheit vo dè Loretokapèllè isch dè Loretowäg, èn Chrützwäg, wo am Fuèß vom Stadtwäg aafangt, un fascht barallel, abber vill steiler, dirèkt zum Vorblatz vom Kloschter, zwǜschè Kloschterkirchè und Fridhof, füürt.

Kapèllè

d Schloßkapèllè befindet sich im Untergschoß vom Hauptbau vom Schloß Hohèlupfè, abber au in Brivatbsitz.
d Antoniuskapèllè bim Wylerhof isch è belièbtes Zyl für d Stuèlinger Gläubigi gsi. D Kapèllè isch abber im Lauf vo dè Zit immer mee volotterèt un schlièßlich abgrissè worrè.

Infraschtruktur

Rõthuus

S Stüèlinger Rõthuus stòt im Städtle, gnau im Zwickel zwǜschè m Marktblatz un dè Gèrber- un Schloßschtrõß.Obwoll s Gebäudè mit sim Stufègibel sich harmonisch i diè historischi Bausubschtanz vom Städtle ièfuègt, isch es i diè hütigè Form èrscht 1904 baut worrè. S Vorgängergebäude isch 1904 nämlich abbrènnt un sèll vomuètlich bis uff d Grundmuèrè, well s Städtle èrscht 2 Johr spõter, 1906, mit èrè Wasserleitung vo dè Spièßèbärgquällè hèr vosää worrè isch, un diè munzigè Bächle, wo obberhalb vom Städtle uss èm Schloßbärg quällèd, au nit gnuèg Löschwasser hèrgää hèn. Durch dè Brand sin au großi Deilè vom Stadtarchiv sowiè diè aalt Turmgloggè vom Obberè Tor èn Raub vo dè Flammè worrè. S Rõthuus isch braktisch kaum z erwitèrè, dõrum sin Deilè vo dè Stadtvowaltung in Form vom Grundbuèchamt odder vom Stadtarchiv in anderi Gebäude im Stadtgebièt uusglagerèt.

Schuèlè

S Zämmèwachsè vom Dorf un èm Städtle isch durch dè Bau von èm Schuèlhuus am Stadtwäg, a dè Nòòtschtell zwǜschè Städtle un Dorf anno 1836 dütlich z Daag drèttè. S Aalte Schuèlhuus isch è stattlichs Gebäude, wo bis 1966 dè Volksschuèl als Unterkumpft diènt hèt. Dè Stüèlinger Heimètforscher Guschtav Häusler isch dört als Obberleerer genau so tätig gsi wiè dè Jungleerer Elmar Zimmermaa, dè dennòch zum Rektor vo dè Realschuèl Stüèlingè uffgschtigè isch. 1966 isch è neui Schuèl uff dè Eichwisè, im Unterdorf südlich vo dè Stadtkirchè un èm Hotel Poscht, baut worrè. Sellè Komplèx hèt aafänglich uss zwei Gebäude bschtandè, è zweiflügligs un è eiflügligs Huus. För dè fungtional Uusbau isch spôter no dè sognannte Pavillon dezuè chò, wo u. a. dè Chemie-Saal, Musigzimmer usw. unterbrocht sin. Vo 1966 isch d Hauptschuèl, dè Nõchfolger vo dè Volksschuèl, i dè neuè Schuèl a dè Hallauer Schtrõß deheim gsi. Ab 1972 isch d Realschuèl Stüèlingè gründet worrè. Durch dè Umzug vo dè Grundschuèl vom aaltè Schuèlhuus i dè Komplèx vo dè ehemòligè Landwǜrtsschaftschuèl a dè Kalvarièbörgschtrõß isch s Schuèlhuus für anderwitigi Nutzung frei worrè. Nebbè diverse gwèrblichè Nutzungè sin mee un mee Stüèlinger Vorein i s Domizil am Stadtwäg yzogè. D Nutzigsänderig manifeschtyrt sich sit è baar Johr i dè Umbenamsig vom aaltè Schuèlhuus als Voreinshuus am Stadtwäg. D Realschuèl isch 1997 i è neus Schuèlhuus umzogè, wo zwüschè m Komplèx a dè Hallauer Schtrõß, dè Baanschtreggi vo dè Wuètèdalbaan un èm Eichwisèwäg plaziert worrè isch. Bis zu dèm Zitpungt hèt mò dè Schuèlbedryb nu durch zaalrychi Container, welli als Klassèzimmer bruucht worrè sin, uffrächterhaaltè chönnè. Ab 1997 sin nit nu d Container voschwundè, sondern au d Grundschuèl i s Unterdorf abbè zogè. Sit dè (èrschtmòligè) Voeinigung vo dè Stüèlinger Schuèlè sit 1966 schwätzt mò vom Stüèlinger Schuèlzèntrum.

Kindergartè

Dè urschprünglichè Stüèlinger Kindergartè isch unmittelbar a dè Nòòtschtell vo Städtle un Dorf, nämlich obberhalb vo dè Nepomuk-Statuè am Stadtwäg, voortet gsi un hèt uff dè Nammè Muètterschuèl ghört, gnau èso heißèd d Kindergärtè bis hüt im Französischè (frz. école maternelle). Vomuètlich i dè 1960er-Johr isch èn Neubau vom Kindergartè übber d Bünni gangè, s Gebäude mit Spillblatz isch zwǜschè m Hotel Poscht un èm Schuèlbau a dè hallauer Schtrõß glègè. Diè im Raamè vo dè Gmeindereform durrègfüürtè Sǜnergyeffèkte hèn nõch dè Rõt- un Schuèlhüser ab oppè 2010 au d Kindergärtè erfasst, asè hèt mò z Stüèlingè è zentrali Kindertagesschtätti blaant und 2013 in Bedryb gnõ, mit dèrrè diè chlynè Kindergärtè i dè Stüèlinger Ortsdeil abglöst wörrè söllè. Dè Kindergartè, dè Vorgänger vo dè Kindertagesschtätti, isch uumittelbar dènõch komplètt abgrissè worrè, wôrend s Huus vo dè Muètterschuèl kurioserwys immer no stòt.

Fridhööf

Dè hütig (Stand:2015) Fridhof vo Stuèlingè lyt am lycht abhäldigè Nordrand vom Städtle-Plateau, am obberè Rand vo dè Müllihaaldè. Am Fuèß vo dè Müllihaaldè lyt diè aalt Mülli, öppè 25 m übber m Dalgrund vom Wuètèdal bzw. Wylerdal, welles a sebbèrè Stell sich mit èm Wuètèdal vohürõtè duèt. D Müllihaaldè isch ergo diè unterschti, rächti Haaldè vom Wylerdal, sinnigerwys lyt gegèübber a dè linkè Wylerdal-Haaldè dè Galgèbuck, wo mò im Mittelaalter diè vum Landgricht Stüèlingè vohängte Todessschtrõfè vollzogè hèt, somit lyt dè Galgèbuck un dè Fridhof a dè Dalwangè gnau gegèübber. Dè Fridhof isch bis 1785 nu für d Städtle-Bewooner zuèschtändig gsi, dè Gottsacker für s Dorf isch bis dört nördlich vo dè aaltè Dorfkirchè gsi, an dèrrè Stell, wo hüt nördlich vo dè Stadtkirchè dè Kirchpark lyt. Nõch 1785 isch diè letscht Ruheschtätti für d Stüèlinger uff èm Städtle-Gottsacker ob dè Müllihaaldè glègè. Für Urnègräber, die zuènèmmend i dè letschtè Johrzehnt nõchgfrõgt worrè sin, hèt mò dè Fridhof a dè Wylerdalhaaldè uèzuès erwiterèt, wegè Blatzbrobleem uff èm beschtehendè Fridhof spôter au no mit konventionèlle Grabschtättè erwitèrèt. Um dè Blatzbrobleem Hèrr z wörrè, sin ablaufèni Grabschtättè vor è baar Johr uffglöst worrè, glychzitig hèt mò aagfangè, d Zuègängswägli z renovyrè. In unmittelbarer Nôchi zum Fridhof lyt d Kloschterkirchè un d Ysegnungshallè. Tradyrt isch au èn jüdischè Fridhof, dè wit ußerhalb vom Städtle, uff dè Mittlerè Büggè un dõdemit nordöschtlich vo dè Zygelhüttè im Schinderwald glègè isch. Nõch dè Vodrybung vo dè jüdischè Bevölkerung isch sin selli Grabschtättè mit dè Zit in Vogessèheit grõtè. Dirèkt bim Urnè-, d. h. neuè Fridhof, hèt mò im Johr 1962 è Ysegnungs- und Lyychèhallè baut.

Naherholig

Wuètèschlucht un Gauchachschlucht
Wuètèflüè (Schlucht vo Achdorf gu Grimmelzofè)
Roggenbacher Schlösser (urschprünglich zwei Burgè, welli abber wöhrend èm Buèrèchrièg zerschtört worrè sin)
Düfelschuchi, chlyni Schlucht a dè linkè Wangè vom Wuètèdal, unterhalb vo dè Ziègelhüttè
Judèlöcher, Höälègebilde uff halber Höchi vom Ruckwaald^[9]
Wylersee, chlynè Wyher im hinterè Wylerdal im ehemòligè Steibruch. Obbè uff èm Bärg lyt dè Spièßè- un Lindèbärg, è Naturschutzgebièt un d Heimèt vo seltenè Orchideè.
Randè, Höèzùg mit bis zuè 912 m ü. NHN, nördlichschtè Uusläufer vom Schwizer Jura. Gröschtèdeils uff schwizerischem Hoheitsgebièt glegè, gildet als beschtè Uussichtspunkt i dè Stühlinger Umgebig.

Vokeer

Strõßèvokeer

Z Stüèlingè git s drei wichtigi Fèrnvokeersschtrõßè:

d Wuètèdalschtrōß

Sèlli Strõß zwygt bi Randèdorf vo dè B 27 ab un gòt übber s Kommè- un Müllibachdal bis uff Grimmelzofè i s Wuètèdal übber- un vo dört näb dè Wuètè witter bis Stüèlingè. Vo Stüèlinge gòt :sèlli Strõß dalabsi witter bis Lauchringè, wo si i d B 34 mündet. Sèlli Strõß vobindet via Stüèlingè d Baar mit èm Hochrhy. Wèg irer Bedütung als Autobaanzuèbringer zuè dè A 81 isch si èbbèfalls im Rang :von èrè Bundesschtrõß un heißt B 314. Zuè früènèrè Zitè (bis i s Johr 1959) isch Wuètèdalschtrõß uff dè halbè Höchi vo dè rächtè :Wuètèhaaldè nõch gfüürt worrè, well d Wuètè bis öppè 1910-1912 nit ydämmt gsi isch un è baar Mòl im Johr Hochwasser gfüürt hèt. Ab èm Johr 1959 hèt mò d Haaldètrassè vo dè B 314 suksessyv uffgää, well dè Fèrnvokeer uff dè Dalschtrõß stark zuègnõ hèt. Èrschtè B 314-Abschnitt für è Umgehungsschtrõß isch Stüèlingè-Äbberfingè gsi, sit 1959 isch d Ortsdurchfaart vo Stüèlingè vom Fèrnvokeer stark entlaschtet worrè. Grund für d Umgehungsschtrõß sin è baar Ängschtellè i dè Stüèlinger Ortsdurchfaart gsi, im spezièllè bim sogenanntè Hägele-Bèrmann-Huus, wo bis Aafang 1960er-Johr è Schikanè am Fuèß vom Stadtwäg dargschtellt hèt, èbbèso isch dè Äbberfinger Stich bis hüt für dè Schwèrvokeer è Schikanè. Dè aalte Abschnitt vo dè B 314 heißt z Stüèlingè Äbberfinger Schtrõß un wörd vo dè Yheimischè un vom Baanbus bis hüt (Stand: 2018) bruucht. Dè obbèrè Abschnitt Stüèlingè-Grimmelzofè, wo durch Wizä-Baanhof durrè un am Baanhof Wizä vorby gangè isch, hèt mò èrscht um s Johr 2000 ummè durch è Ortsumgehung ersetzt, dè aalte Abschnitt isch sitdèmm è Wärchsschtrõß vo dè Firma Sto z Wizä-Baanhof.

d Alpschtrõß

Sèlli Bärgschtrōß vobindèt Stüèlingè mit Bõõdorf. Iren Nammè isch hützdaag L 169. Wèll sèlli übber d Alp, d. h. übber diè Unteri, Mittleri un Obberi Alp, bis Wällèdingè gòt, heißt si z Stüèlingè nu d Alpschtrõß. Dèm Abschnitt vom Stüèlinger Städtle bis zum Schloß uè sait mò :Schloßschtrõß. Vom Schloß wèg gòt d Alpschtrõß übber dè Schloßbärg èwäg un en passant vo dè Schloßbärgsidlung, è Gruppè vo Uussidlerhöf, :dõdèby volauft d Alpschtrõß barallel zum Wylerdal (Abschtand uugfäär 1,2 km). D Alpschtrõß bǜètet bi Föönwätterlaag èn :exzelläntè Uusbligg uff d Schwyzer Alpè. Sèllèwäg hèt mò dè Alpschtrõß au dè Bynammè Panoramastraße vobasst. Vo dè Alpschtrõß zwygèd Landschtrößli i d Stüèlinger Ortsdeil ab, bi dè Unterè Alp gu :Muuchè, bi dè Zuèfaart zum Spièßèbärg gu Bettmèdingè un bi dè Obberè Alp gu Obberwangè. Uff dè Obberè Alp lyt au dè Golfblatz Obberi Alp.^[10] Nordweschtlich vo dè Obberè Alp volòt d Alpschtrõß s Stüèlinger Gmeindegebièt am högschtè Pungt bim :Obberholz uff 840 m Höchi. Dõdemit übberwindèt d Alpschtrõß vo Stüèlingè (455 m) bis zum Obberholz 385 Höhèmeter. D Alpschtrõß isch trotz dè Höhèmeter èn :belièbtè Wäg, well si è Abkürzung im Voglych zuè dè Mèrrèbachdalschtrōß B 315 darschtèllè duèt (Bõõdorf-Stüèlingè: 12,4 km :gègèübber 15,8 km). Belièbt isch d Alpschtrõß vor allem als Boschtschtrõß zwǜschè dè Boschthalterstationè vo dè beidè Städt gsi, würd vo Yheimischè un Tourischtè bis hütt gèrn un oft bruucht.

d Mèrrèbachdalschtrõß

D B 315 gòt vo Bõõdorf übber Wällèdingè a Unterwangè vorby uff Schwaningè un Wizä. Bim Woonblatz Wizä-Baanhof vohürõtet sich d B 315 mit dè B 314 bis zum Gränzübbergang Stüèlingè-Obberwisè.

Ab Obberwisè heißt d B 315 H 14 un vobindèt Stüèlingè mit èm Nõchbòrdorf Schlaatè, èm Chläggi un Schaffuusè am Hochrhy.

Ysebaanvokeer

Stüèlingè lyt a dè Wuètèdalbaan (bekannter als Sauschwänzlebaan), a sèllèrè Baanlinniè ligèd uff Stüèlinger füüf (deilwys ehemòligi) Baanhööf:

Dè Stüèlinger Abschnitt vo dè Sauschwänzlebaan fangt bi km 11,0 bim Hallauer Weer aa un hört a dè Obberè Stockhaaldè a dè Banngränz vo Grimmelzofè un Füètzè bi öppè km 31,5 uff. Dôdemit lyt gnau ein Drittel vo dè Strategischè Umgehungsbaan Obberlauchringè-Hintschingè, wo 61,5 km lang isch, uff Stüèlinger Gemarkung. Dè Personèvokeer uff dè Baanschtreggi bis Stüèlingè isch im Johr 1971 ygschtellt worrè, sit dèm wörd Schinnèersatzvokeer mit èm Baan- bzw. SBG-Bus durrègfüürt. Sit èm Johr 2003 git s sèltènè, abber faarblaanmäßigè Personèvokeer uff dè Wuètèdalbaan mit èm sogenanntè Wizä-Pendel, wo z Stüèlingè un Wizä-Baanhof haltè duèt. Güètervokeer isch vo allem z Stüèlingè un z Wizä umgschlagè worrè. Letschtè Güèterzug, wo Stüèlingè un Wizä bediènt hèt, isch èn Üg zum Aaschlussgleis bim Sto z Wizä gsi, sèlli Leischtung isch èrscht anno 2001 ygschtellt worrè. Dõdemit isch Stüèlingè sit dè Eröffnung vo dè Wuètèdalbaan im Johr 1875 nu zwei Johr (2001-2003) ooni Baanaaschluss gsi.

Bekannti Lütt

Ehrèbürger

Franz Hug (* unbekannt, † unbekannt), Gwerbsschuèllehrer un 1921 bis 1971 Dirigènt vom Sängerbund
Gustav Häusler (* 26. April 1894 z Rièdöschingè, † 8. Juni 1964 z Stüèlingè), Heimetforscher
Adolf Amann (* 1911, † 30. Septembèr 2011 z Stüèlingè), Dirigènt un Orcheschterleiter
Franz Kehl (* 18. Novembèr 1920, † 2012 z Ludwigshafè am Rhy), Unternèmmer uss Ludwigshafè, gebürtigè Schwaninger

Söön un Döchter vo dè Stadt

Meinward I. vo Stüèlingè (1279), 8. Abt vom Kloschter Tennèbach^[11]
Heinrich IV. vo Bettmèdingè, 33. Abt vom Kloschter Rhynau, 1409
Hans vo Lupfè (1487–1551), Fürschtbischof un Probscht vom Bischtum Konschdanz
Johann III. Spillmaa (1519–1532),(* z Bettmèdingè) Fürschtabt vom Kloschter St. Bläsy
Martin Meischter I. (* um 1560 z Füètzè; † 1625), vo 1596 bis 1625 Abt vom Kloschter St. Bläsy, er hèt unter anderem d Kirchè z Luusè bauè lõ
Johann Martin Haimb (Gerold I.) (1678–1751), Fürschtabt vom Kloschter Muri
Basilius Meggle (1754–1830), Benediktiner, Philosoph, Prièschter un Dichter vom Kloschter St. Petèr
Joseph Anton Morath (1761–1831), Kunscht- un Fassmõler.
Johann Martin Morath (1805–1876), Mõler un Lithograf
Egidius Federle (1810–1876), Mõler
Hans Martin Grüninger (1862–1944), Richter und Haimètschriftstellèr
Wilhelm Burger (1880–1952), Weihbischof un Schriftschteller
Hubert Zircher (1880–1952), Oberforschtrõt
Hans Baumgartner (* 1949), Leichtathlet
Bernhard Eichkorn (* 1934), Pfarrer un Eschperantischt
Raimund Hug (* 1935), Domkapellmeischtèr
Lothar Eiermann (* 1945), Stèrnèkoch
Joseph Wilhelm Èrnscht zu Fürschtèbärg-Stüèlingè (* 1699; † 1762), hèt d Residenz vo Stüèlingè nõch Donaueschingè volait
Heribert Jone (* 1885; † 1967 z Stüèlingè), katholischè Prièschter, Kirchèrächtler un Moraltheològ
Elmar Zimmermaa (* 1930; † 17. Mai 1998 z Stüèlingè), Lehrer, Heimetforscher, Autor un Künschtler
Kernè Hans (1945–2013), Fasnächtler, Mundartdichter un Naturkundler

Anderi Lüt

Hans Matt-Willmatt (1898-1978), Schriftstellèr und Heimètforschèr

Saagè

S Stüèlinger Männle

S Stüèhlinger Männle sich langi Zit vor 1495 in èrè Zit mit großer Nòt dè einzige Überläbende vom großè Stärbè z Stüèlingè gsi. S Männli isch scho ohni Ärm un Bei uff d Wält cho. Im Grüninger Huus i dè Herrègassè hèt er sich i dè Felsèkellèr gschleppt, um sich von èm Laib Schwizerchäs un „firnem“ Wy z ernäärè. Dè Haanè vom Wyfass hèt er natürlich müèeè mit èm Muul öffnè un schlüèßè. So hèt s Männli si Läbbè gfrischtet, bis è Frau dezuè chõ isch, wo nèr ghürõtè hèt. Dè Saage nõch entstammed alli Stüèlinger uss sellèrè Ehe. Dè Aalass für selli Erzellig lòt sich leider nimmi bschtimmè.

's Ruckwiibli

Panoramabligg übber diè nördlichi Stüèlinger Bucht. Links hinnè s Flüèli, hinnè Mitti dè Schinderwaald und rächts hinnè d Heimèt vom Ruckwiible

Nõch èm Schwizerchrièg isch è Wyb, wo im Juddèwinkl gwohnt hèt, im Vorrõt beschuldigt. D Städter hèn irè vorgworfè, dè Belagerer èn geheimè Zuègang i diè befeschtigti Stadt zeigt z haa un d Kataschtrophè dõdurch mit voschuldet z haa. Diè im Hochvòrõt Beschuldigti isch vowunschè und èm Hungerdòt uusgsetzt worrè. Sither hèt si im Ruckwald yr Uuwesè tribbè un zaallosi Untatè voüèbt, bis si èmòll zwei Maitli zum Lachè brõcht hèt un dõdurch erlöst worrè isch. S Stüèlinger „Ground Zero“ vo 1499 isch woll è brudal traumatischs Erlèbnis gsi, dõrum hèt unbedingt è Sündèbock erschaffè wörrè müèsè, um sell Ereignis erklärè z könnè. Intressant isch d Wahl vom Ort, denn d Juddèlöcher im Ruckwald sin nõch 1743 vo dè vodribbenè Stüèlinger Juddè als Rückzugsort bruucht worrè. Wiè mò uss dè Chronikè ersichtlich, so sin d Juddè dõmolls gèrn und oft als Sündèböck missbruucht worrè.

Schloss Hohèlupfè im weichè Obedliècht
S Stüèlinger Dreigeschtirn Schloss Hohèlupfè, Kloschter un Krankèhuus. Im Vordergrund dè nägschte Rebbärg in Höchi vo dè Sägi bi Obberwisè
S Schloss Hohellupfè vom Funkmascht im Schinderwaald uus gsää
D Summerhaaldè mit dè aagränzendè Virtel Bahnhofstroass, Behagelwäg, Sunnèrain un Inneres Zelgle. Ganz unnè Obberwisè un d Gränz
D Steig isch diè aalt Landschtrooss, wo vo Stüèlingè gu Schwaningè füürt. Am obberè Bildrand lyt dè Blatz, wo früèner dè Galgèbugg gsi isch, spöter au d zitèwys d Jugendherberg.
S Zentrum vom Stüèlinger Unterdorf, Bildmitti obbè diè aalt Mülli, drunter s grüènè Walmdachhuus isch diè aalt Metzg, Bildrand rächts s Spärkässli
S Kapuzinerkloschter un dè oberè Stadtwäg. Ganz rächts s blauè Huus isch diè aalt Schuèl resp. s Voreinshuus
Luftkurortsschild vo Stüèlingè a dè Baanofstroos dussè
S belüchtete Schloss im September 2013

Extärni Syte

Commons: Stüèlingè – Sammlig vo Multimediadateie

Offiziälle Uffdritt im Netz

Einzelnchwys

↑ Statistisches Landesamt Baden-Württemberg – Bevölkerung nach Nationalität und Geschlecht am 31. Dezember 2023 (Fortschreibung auf Basis des Zensus 2022) (Hilfe dazu).
↑ Das Land Baden-Württemberg. Amtliche Beschreibung nach Kreisen und Gemeinden. Band VI: Regierungsbezirk Freiburg. Kohlhammer, Stuttgart 1982, ISBN 3-17-007174-2, S. 1022–1028.
↑ Gschichte der Stadt und der vormaligen Landgrafschaft Stühlilngen, Autor Hans Brandeck, Verlag der Stadtgemeinde Stühlingen
↑ Geschichte der Stadt und der vormaligen Landgrafschaft Stühlingen, Autor Hans Brandeck, Verlag der Stadtgemeinde Stühlingen
↑ Hans Brandeck: Gschichtè vo dè Stadt un dè vormòligè Landgròfschaft Stüèlingè, S. 79
↑ Beschryybung vom Judèwinkel mit historischem Bild uf alemannia-judaica.de
↑ http://www.statistik.baden-wuerttemberg.de/Wahlen/Landtag/02035000.tab?E=GS&K=LW159
↑ https://www.youtube.com/watch?v=H7BreURpxzA Aalti Film vom Kapuzinerkloschter Stüèlingè
↑ Rundwanderung zu den Judenlöchern beim Schloss Hohenlupfen uff hochschwarzwald.de
↑ Wèbsitè Golfblatz Obberi Alp
↑ Stefan Schmidt: 850 Jahre Kloster Thennenbach, Feschtschrift zum Gründigsjubiläum, S. 33ff.

Dr Artikel „Stühlingen“ isch einer vo de läsige Artikel.

Churz zämmegfasst, isch de Artikel sproochlig un stilistisch guet gschriibe, bhandlet die wichtigscht Aspekt vum Thema, isch sachlig korrekt un neutral un wenn mögli bebilderet.

Alli sin härzlich yglade wyter aa däm Artikel z schaffe, z erwiitre un z verbessre!

[Metadaten_Einwohnerzahl_DE-BW-1] Statistisches Landesamt Baden-Württemberg – Bevölkerung nach Nationalität und Geschlecht am 31. Dezember 2023 (Fortschreibung auf Basis des Zensus 2022) (Hilfe dazu).

[2] Das Land Baden-Württemberg. Amtliche Beschreibung nach Kreisen und Gemeinden. Band VI: Regierungsbezirk Freiburg. Kohlhammer, Stuttgart 1982, ISBN 3-17-007174-2, S. 1022–1028.

[3] Gschichte der Stadt und der vormaligen Landgrafschaft Stühlilngen, Autor Hans Brandeck, Verlag der Stadtgemeinde Stühlingen

[4] Geschichte der Stadt und der vormaligen Landgrafschaft Stühlingen, Autor Hans Brandeck, Verlag der Stadtgemeinde Stühlingen

[5] Hans Brandeck: Gschichtè vo dè Stadt un dè vormòligè Landgròfschaft Stüèlingè, S. 79

[6] Beschryybung vom Judèwinkel mit historischem Bild uf alemannia-judaica.de

[7] ttp://www.statistik.baden-wuerttemberg.de/Wahlen/Landtag/02035000.tab?E=GS&K=LW159

[8] ttps://www.youtube.com/watch?v=H7BreURpxzA Aalti Film vom Kapuzinerkloschter Stüèlingè

[9] Rundwanderung zu den Judenlöchern beim Schloss Hohenlupfen uff hochschwarzwald.de

[10] Wèbsitè Golfblatz Obberi Alp

[11] Stefan Schmidt: 850 Jahre Kloster Thennenbach, Feschtschrift zum Gründigsjubiläum, S. 33ff.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]