Tok Pisin
| Tok Pisin | ||
|---|---|---|
| Verbreitig: | Papua-Neiginea | |
| Sprecher: | 120.000 Muetersprochler, ca. 3-4 Millione Zwotsprochler | |
| Linguistischi Klassifikation: |
| |
| Offizieller Status | ||
| Amtssprooch vo: |  Papua-Nöiguinea
| |
| Sproochchürzel | ||
| ISO 639-1 |
- | |
| ISO 639-2 |
tpi | |
| ISO 639-3 |
tpi | |
D Kreolsproch Tok Pisin (vu ängl. talk pidgin, zem Dail au no Pidgin-Englisch, in dr Fachliteratur au Neuguinea-Pidgin, Melanesian Pidgin, Neomelanesian) isch di am wyteschte verbraitet Verchehrssproch z Papua-Neiginea, unter anderem im Norde vum Land. S handlet sich um e Variante bzw. e Wyterentwicklig vum melanesische Pidgin, wu au Bislama uf Vanuatu, Pijin uf dr Salomone un d Torres Creole uf dr Insle vu dr Torres Strait (Auschtralie) ghere.
Allgmains
[ändere | Quälltäxt bearbeite]D Sproch dient in dr Hauptsach dr Kommunikation zwische Aagherige vu verschidene Sprochgmainschafte, s het aber au allme Lyt, wu Tok Pisin as Muetersproch schwätze. D Sproch setzt sich us änglische un melanesische Elemänt zämme, derzue git s au no dytschi Yyfliss. S git e baar Dialäkt, wie s sterker vum Änglisch beyyflusst Waigani-Pidgin um Port Moresby. Tok Pisin het mittlerwyyli sich us ere raine Pidginsproch zuen eme Kreolisch entwicklet, die Entwicklig isch allno im Gang, wel d Muetersprochler unter allne Sprächer no ne Minderhait sin, die Gruppe wagst aber aa.
Gschicht vu dr Sproch
[ändere | Quälltäxt bearbeite].jpg)
E frieji Form vum Tok Pisin isch scho unter dr dytsche Kolonialherrschaft unter dr abwärtende Namme tokboi (Dienersproch, vu ängl. „talk boy“) oder Kanakensprache bekannt gsi.
Scho in dr Zyt voreb Papua-Neigine dur di Dytsche in Bsitz gnuu woren isch, het s e Pidgnisproch in dr Region gee, wu uf em Änglisch basiert. Walfang- un Handelsschiff mit Bsatzige, wu vilmol vu pazifische Insle chuu sin, hän die Sproch wahrschyns in s Land brocht un hän si unterenander brucht.
Wel erscht syt dr 1880er Johr allme Neigineer un Trobriander as Personal uf Handelsschiff yygsetzt wore sin un frieji Missionar au chuum vu Pidgin-Sprächer gschribe hän, cha mer dervu uusgoo, ass d Frieform vum Tok Pisin sich erscht ab däre Zyt as Verchehrssproch uusbraitet het. Au dr Koprahandel, wu um des Zyt stark expandiert het un dodermit e hecher Verchehrsufchuu im Pazifik mit sich brocht het, isch ferderlig gsi fir d Uusbraitig vu dr Sproch.
D Sproch Tok Pisin veränderet sich eso schnäll, ass dailwys sogar d Verständigung zwische dr Generationen un zwische ländlige Biet un dr stedtische Balligszäntre schwär wird.
Phonologii
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Tok Pisin het 16 Konsonante un 5 Vokal, zem Dail git s in regional Varinate no me. Die Darstellig zellt d Phonem uf, wu in fascht allne Varinate vorchemme.
Konsonante
[ändere | Quälltäxt bearbeite]| Labial | Koronal | Palatal | Velar | Glottal | |
|---|---|---|---|---|---|
| Plosiv | p b | t d | k ɡ | ||
| Frikative | v | s | h | ||
| Nasal | m | n | ŋ | ||
| Lateral | l | ||||
| Approximant | w | j | |||
| Vibrant | r |
- Wänn Symbol baarwyys ufgfiert wäre, stoht dr link fir e stimmlose Konsonant.
- /t/, /d/ un /l/ chenne as dentali oder as alveolari Konsonanten ufdrätte, /n/ isch dergege immer alveolar.
- In dr maischte Tok Pisin-Dialäkt isch s /r/ Tap oder e Flap.
Vokal
[ändere | Quälltäxt bearbeite]| Vorderzunge | Zäntral | Hinterzunge | |
|---|---|---|---|
| Gschlosse | i | u | |
| Mittleri | e | o | |
| Uffig | a |
Grammatik
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Wie au anderi Pidgin-Sproche het s Tok Pisin e seli veraifachti Grammatik. S git kai Konjugation un kai Deklination. S git nume zwoo Vergangehaitsforme un ai Futur, doderby wird d Zyt dur e vor- oder e noogstellt Wort uusdruckt (aifachi Vergangehait: „bin“, Perfekt: „pinis“ (noogstellt), Futur „bai“):
- mi bin go „ich ging“
- mi go pinis = „ich bin gegangen“
- bai mi go = „ich werde gehen“
E grammatikalischi Bsunderhait, wu us polynesische Sproche ibernuu woren isch, sin di zwo Forme vum Personalpronome in dr 1. Person Plural: s git in e Dail Variante vu dr Sproch e inklusives mir un e exklusives mir. Bi dr exklusive Form wird dääjenig, wu aagsproche wird, nit mit yybezoge, bi dr inklusive Form dergege scho. As Byschpel d Tok Pisin-Ibersetzig vum Satz "Mir wisse":
- Mipela i save (exklusivi Form, Nume d Gruppe, wu dr Sprächer derzue ghert, weißt s.)
- Yumi save (inklusive Form: D Gruppe, wu dr Sprächer derzue ghert, un au däjenig, wu aagsproche wird, wisse s.)
Di inklusiv Form yumi isch aber nit in allne Regione gängig, zem Byschpel wird si im Hochland chuum bruucht.
In e Dail Dialäkt git s au Dualforme un in wenige Dialäkt sogar Trialforme. S uusfierligscht Syschtem vu dr Personalpronome siht derno eso uus:
| Singular | Dual | Trial | Plural | |
|---|---|---|---|---|
| 1. exklusiv | mi (ich) |
mitupela (är/sii un ich) |
mitripela (baidi vun ene un ich) |
mipela (alli vun ene un ich) |
| 1. inklusiv | - | yumitupela (du un ich) |
yumitripela (baidi vu Eich un ich) |
yumipela oder yumi (alli vu Eich un ich) |
| 2. | yu (du) |
yutupela (Ihr zwai) |
yutripela (Ihr drei) |
yupela (Ihr alli) |
| 3. | em (är/sii) |
tupela (sii zwai) |
tripela (sii drei) |
ol (sii alli) |
Wortschatz
[ändere | Quälltäxt bearbeite]E große Dail vum Wortschatz (5/6) stammt us em Änglisch, s git aber au vil Werter us Papua- un us austronesische Sproche, us em Portugisisch un us em Dytsch.
Byschpel us regionale Sproche sin:
- kaikai 'Ässe' (us em Polynesisch)
- lotu 'Chilche' (us em Fiji)
Werter us em Portugiisisch sin zem Byschpel:
- pikinini 'Chind' (us portugisisch pequeninho 'ganz chlai')
- save 'wisse' (us portugisisch saber)
Vil Begriff wäre dur Phraseologisme uusdruckt:
- mausgras 'Bart' (mouth grass)
- haus moni 'Bank' ("house money")
- haus sik 'Chrankehuus' ("house sick")
- haus dok sik 'Dierklinik' ("house dog sick")
Vor allem in dr erschte Helfti vum 20. Johrhundert het s au no vil Werter im Tok Pisin gee, wu us em Dytsch ibernuu wore sin. Im Lauf vu dr Zyt sin aber e Dail vu däne Werter ersetzt wore dur anderi. Byschpel fir Werter, wu us em Dytsch in s Tok Pisin chuu sin:
- balaistip < dt 'Bleistift'
- beten < dt 'beten'
- bigelaisen < dt 'Bügeleisen'
- donabeta < dt 'Donnerwetter'
- esik < dt 'Essig'
- gever < dt 'Gewehr'
- gip < dt 'Gift'
- gumi < dt 'Gummi'
- hobel < dt 'Hobel'
- lupsip < dt 'Luftschiff'
- malen < dt 'malen'
- sange < dt 'Zange'
- saitung < dt 'Zeitung'
- saiskanake < dt 'Scheißkanaker'
- sikmel < dt 'Sägemehl'
- soken < dt 'Socken'
- sutman < dt 'Schutzmann'
- svesta < dt 'Schwester'
- turm < dt 'Turm'
Sprochbyschpel
[ändere | Quälltäxt bearbeite]S Vaterunser uf Tok Pisin:
- Papa bilong mipela
- Yu stap long heven.
- Nem bilong yu i mas i stap holi.
- Kingdom bilong yu i mas i kam.
- Strongim mipela long bihainim laik bilong yu long graun,
- olsem ol i bihainim long heven.
- Givim mipela kaikai inap long tude.
- Pogivim rong bilong mipela,
- olsem mipela i pogivim ol arapela i mekim rong long mipela.
- Sambai long mipela long taim bilong traim.
- Na rausim olgeta samting nogut long mipela.
- Kingdom na strong na glori, em i bilong yu tasol oltaim oltaim.
- Tru.
Literatur
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Stefan Engelberg (2006): Kaisa, Kumi, Karmoból. Deutsche Lehnwörter in den Sprachen des Südpazifiks. Sprachreport 4/2006, 2-9.
