Weimarer Republik

Dütschs Riich Weimarer Republik 1918–1933
Fahne Wappe [1][2][3]
← Navigation →
Verfassig	Verfassig vom Dütsche Riich vom 11. August 1919
Amtssprooch	Dütsch
Hauptstadt	Berlin
Staatsform	parlamentarischi Republik
Regierigsform	präsidentiell-parlamentarisch
Staatsoberhaupt – 1919 bis 1925 – 1925 bis 1934	Riichsbresidänt Friedrich Ebert Paul von Hindenburg
Regierigschef 1919 – 1919 bis 1920 – 1920 – 1920 bis 1921 – 1921 bis 1922 – 1922 bis 1923 – 1923 – 1923 bis 1925 – 1925 bis 1926 – 1926 bis 1928 – 1928 bis 1930 – 1930 bis 1932 – 1932 – 1932 bis 1933	Philipp Scheidemann (Präsident vom Riichsministerium) Riichskanzler Gustav Bauer Hermann Müller Constantin Fehrenbach Joseph Wirth Wilhelm Cuno Gustav Stresemann Wilhelm Marx Hans Luther Wilhelm Marx Hermann Müller Heinrich Brüning Franz von Papen Kurt von Schleicher
Flechi	468.787 km²
Iiwohner – 1925	62.411.000
Bevölkerigsdichti – 1925 – 1933	133 Iiwohner pro km² 139 Iiwohner pro km²
Währig	1 Riichsmark = 100 Riichspfennig
' vo der Republik	9. November 1918
Nationalhymne	Dütschlandlied
Nationalfiirdig	Verfassigstag am 11. August (Annahm vo der demokratische Verfassig)
Zitzone	UTC+1 MEZ
Kfz-Kennzeiche	D
Charte
Charte vom Dütsche Riich

D Weimarer Republik, amtlig Deutsches Reich, die erschti würklech rein demokratischi Staatsform in Dütschland, het vo 1918/1919 bis 1933 äxischiert, aso vom Ändi vo der Monarchii (lueg Dütschs Cheiserriich) bis zur Machtergriiffig dur d Nazi (lueg Dütsches Riich (1933–1945)).

Rychsverfassig

D Rychsverfassig isch z Weimar vo de Nationalversammlig am 31. Juli 1919 bschlosse, am 11. Augschte 1919 uusgfertiget und am 14. Augschte 1919 verchündt woorde. Si isch räin demokratisch, republikanisch und es Stuck wyt föderativ gsy.

D Volchsverträttig, de Rychstaag, isch vom Volch uf vier Jaar gwäält woorde. Es hät au gwüssi Elemänt vo de diräkte Demokraty ghaa: 10 Prozänt vo de Waalbirächtigte händ em Rychstaag chönen es Gsetz voorlegge, und en Drittel vom Rychstaag hät mir der Understützig vo föif Prozänt vo de Waalbirächtigten es Gsetz chöne vor s Volch bringe.

De Rychspresidänt isch au vom Volch uf sibe Jaar gwäält woorde. D Stelig vom Presidänt isch rächt starch gsy. Im Nootfall hät er chönen am Rychstaag verby Veroornige mit de Chraft vo Gsetz erlaa, und das isch ab 1930 eso zimli de Normaalfall woorde. Daademit hät de Rychspresidänt vil mee Macht ghaa weder vorane de Käiser.

Im Rychsraat sind d Verträtter vo de Länder gsässe. Andersch as früener im Bundesraat vom Käiserrych hät er gägenüber em Rychsraat und de Rychsregierig e schwachi Stelig ghaa. Überhaupt isch de starch Föderalismus, wien er i de Zyt vorane ggulte hät, starch abgschwächt woorde. Fascht überall hät jetz au s Rych chöne Gsetz erlaa, und finanziell gsee sind d Länder am Tropf vom Rych ghanget.

Gschicht

D Weimarer Republik het 1919 – nach em Wältchrieg und nach em Schturz vo der Monarchii und doodrmit vom Dütsche Kaiserriich – mit rächt vill Schwung und guete Vorzeiche agfange. Di sog. Weimarer Koalitione, Koalitionsregierige us usschliesslich demokratisch gsinnte Parteie, hei di erschte Wahle, wo übrigens erschtmols au d Fraue hei dörfe teilnäh, für sich entschiide. Di nationalistische Chräft, wo s Kaiserriich wider hei welle härstelle und d Fridensbedingige vo de Chriegs-Siigermächt hasserfüllt bekämpft hei, sind parlamentarisch in d Defensive drängt worde. Um so militanter hei si sich allerdings usserparlamentarisch in Szene gsetzt: Politischi Mörd a Lüüt, wo si als Verantwortlechi vo der „Dolchstosslegände“ („Wäg der Novämber-Revolution isch der Chrieg verlore gange“) gseh händ, Kapp-Putsch und Hitler-Putsch (beidi gschiteret) sind nur einigi Schlagliechter drfür.

Erschti Azeiche, dass s demokratische Elemänt au i der gsamt-dütsche Gsellschaft trotz däm rächtleche Überbau vo der Republik nitt würklech gfeschtigt gsii isch, hets bi de erschte Reichspräsidente-Wahle gää. Der preussisch Junker Paul von Hindenburg, Monarchischt und füehrende Chopf in der Oberschte Heeresleitig während em vergangene Wältchrieg, isch 1925 zum Reichspräsident gwählt worde – und das gege än Kandidat vo der katholische Zentrumspartei, und s no problematischere dra isch gsii, dass d Schtimme vo der Dütsche Volkspartei (DVP) und vo der Bayrische Volkspartei (BVP) wiitgehend an Hindenburg und nitt a di demokratischi Siite gange sind. Erschti Azeiche von ere Erosion vo der Republik.

Di parteipolitische Fronte hei sech i der Folg immer stärker polarisiert, d Pol-Parteie NSDAP vom Hitler (öppis igschränkter au d Monarchischte-Partei DNVP) und uff der Linke di kommunistischi KPD sii immer stärker worde, d Mitti-Parteie hei Wähleranteil verlore. Das vor allem denn in de 1930er Johr, wo d Wältwirtschaftskrise grossi Arbeitslosigkeit und soziali Not zur Folg gha het. Politik isch au uff dr Strass uustreit worde, in Form vo viile Schlägereie, und au politischi Mörd hets wiiterhin gää. D Regierige sii nümm stabil gsii, s het vili Wächsel gää – churz, d Weimarer Republik het nümm us der politische Krise uusegfunde.

Di wohl letschti reali Chance, der Hitler no z verhindere, hets nach de Reichstagswahle vo 1932 gää. Der designiert Reichskanzler Franz von Papen, au är en Monarchischt, het Reforme plant, wo d Wirtschaft sölltet us der Krise füehre. Er het unter andere au der SPD und der Zentrumspartei es Koalitions-Aagebot unterbreitet, mit dene Parteie hätt sech no ä Mehrheits-Regierig lo bilde, wo der Hitler wiiterhin vo der Macht färnghalte hätt. S Verhältnis vor allem mit der SPD isch allerdings vorbelaschtet gsii, will der Papen vorher, won er au scho Reichskanzler gsii isch, bim „Preusseschlag“ d SPD-Regierig vo Preusse wägputscht gha het, will er si als Gfahr gseh het. Das het em d SPD nitt entschuldigt ghaa, si het em uf s Koalitionsangebot schlichtwäg im Vornheri s Gschpräch verweigeret. Aber au s Zentrum het keis Interässe am Papen sim Koalitionsagebot zeigt. Emotionali politischi Stimmige si do wichtiger gsii als wiitblickends Dänke, e gfährlechi Figur wie der Hitler vo der Macht färnzhalte. Derbi het me em Hitler sini extreme Ideeä uus sim Pamphlet „Mein Kampf“ uus de 1920er Johr längschtens kennt, aber offebar zwenig ärnscht gnoo.

Schliesslich ischs afangs 1933 zun ere Koalitionsregierig zwüsche der NSDAP und der Monarchischte-Partei DNVP choo, und der Hindenburg het der Hitler zum Kanzler ernennt. Das isch glichbedütend mit em Ände vo der Weimarer Republik gsii: Mit em Ermächtigungsgsetz, wo unter anderem, aber nitt nur, dur Ischüchterig vo de demokratische Parteie z Schtand cho isch, het der Hitler i der folgende Ziit systematisch alli Opposition eliminiert und unterdrückt und sini Diktatur errichtet.

Länder

1925 häts i de Weimarer Republik die 18 Länder mit däne Kännzaale ggää:^[4]

Land	Flagge	Wappe	Flächi (km²)	Ywoner	Yw./km²	Hauptstadt
Freistaat Anhalt			2.313,58	351.045	143	Dessau
Republik Baden			15.069,87	2.312.500	153	Karlsruhe
Freistaat Bayern			75.996,47	7.379.600	97	München
Freistaat Braunschweig			3.672,05	501.875	137	Braunschweig
Freie Hansestadt Bremen			257,32	338.846	1.322	Bremen
Freie und Hansestadt Hamburg			415,26	1.132.523	2.775	–
Volksstaat Hessen			7.691,93	1.347.279	167	Darmstadt
Freistaat Lippe			1.215,16	163.648	135	Detmold
Freie und Hansestadt Lübeck			297,71	127.971	430	–
Freistaat Mecklenburg-Schwerin			13.126,92	674.045	51	Schwerin
Freistaat Mecklenburg-Strelitz			2.929,50	110.269	38	Neustrelitz
Freistaat Oldenburg			6.423,98	545.172	85	Oldenburg
Freistaat Preußen			291.639,93	38.120.170	131	Berlin
Freistaat Sachsen			14.986,31	4.992.320	333	Dresden
Freistaat Schaumburg-Lippe			340,30	48.046	141	Bückeburg
Land Thüringen[5]			11.176,78	1.607.329	137	Weimar
Freistaat Waldeck[6]			1055,43	55.816	53	Arolsen
Volksstaat Württemberg			19.507,63	2.580.235	132	Stuttgart
Saargebiet[7]			1.910,49	768.000	402	Saarbrücken
Deutsches Reich			468.116,13	62.410.619	134	Berlin

Literatur

• Hans Boldt (Hrsg.): Reich und Länder. Texte zur deutschen Verfassungsgeschichte.
• Erich Eyck: Geschichte der Weimarer Republik, 2 Bänd.
• Christoph Gusy: Die Weimarer Reichsverfassung. Mohr Siebeck, Tübingen 1997, ISBN 3-16-146818-X.
• R. A. C. Parker: Fischer-Weltgeschichte. Europa 1918 bis 1945.

Fuessnoote

1. Im Johr 1928 isch s Riichswappe aagno worde, wo in der Mitti vo de 1920er-Johr vom Tobias Schwab (1887–1967) erschaffe worden isch und wo im Februar 1950 dr Theodor Heuss denn au as Bundeswappe verchündt het. Vgl. dodrzue Jana Leichsenring: Staatssymbole: Der Bundesadler. I: Aktueller Begriff. No. 83/08, 12. Dezember 2008, ZDB-ID 2256061-0, S. 1–2, hie S. 2, online (PDF; 73 KB) Archivlink (Memento vom 24. Jänner 2013 im Internet Archive).
2. Jürgen Hartmann: Der Bundesadler. I: Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte. 56. Jg., Heft 3, 2008, S. 495–509, hie S. 50.
3. Lueg s Bild vum Riichswappe uf de Tafle „Deutsches Reich: Wappen I“ i: Der Große Brockhaus. Handbuch des Wissens in zwanzig Bänden, Bd. 4: Chi–Dob, 15., völlig neubearbeitete Auflage. Brockhaus, Leipzig 1929, Tafle zwüsche de Siite 648 und 649.
4. Otto Beckmann: Beckmanns Welt-Lexikon und Welt-Atlas. A–Z. Verlagsanstalt Beckmann, Leipzig [u. a.] 1931, DNB 578298031.
5. Thüringe isch 1920 us de verschidene thüringische Staate pildet woorde, wos vorane ggää hät.
6. Waldeck isch 1929 a Prüüsse gfale.
7. S Saargebiet isch doozmaal völcherrächtlich Teil vom Tüütsche Rych gsy, aber vo 1920 bis 1935 as Mandat vom Völcherbund faktisch vo Frankrych verwaltet woorde.