Болч, Эмили Грин

Эмили Грин Болч
Чыккан ӧйи чаган айдыҥ 8 кӱни 1867(0001-08-1867)[1][2][3][…]
Чыккан јери
Божогон ӧйи чаган айдыҥ 9 кӱни 1961(0001-09-1961)[1][2][3][…] (94 јаш)
Божогон јери
Ороон
Иш-тоштыҥ бӱдӱми экономист, педагог, преподаватель университета, социолог, профсоюзный деятель, журналист, антивоенный активист, бичиичи
Адазы Francis Vergnies Balch[d]
Кайралдары ла премиялары
Нобельдиҥ амыр-энчу учун сыйы
Кол салганы
 Медиафайлдар Викискладта

Эмили Грин Болч (английлап Emily Greene Balch, 1867 јылдыҥ чаган айыныҥ 8-чи кӱнинде, Бостондо, Массачусетс, США — 1961 јылдыҥ чаган айыныҥ 9-чы кӱнинде) — американ экономист, социолог, пацифист кижи, Нобельдиҥ амыр-энчӱ учун сыйыныҥ лауреады (1946).

Эмили Болч бойыныҥ билимде ижиле коштой социальный иш эткен , јокту-јойулар деп сурак, балдарды иштендирери ле кӧчкӱндердиҥ курч сурактарын кӧдӱрген. Сетлементтерле иштеген, кӧчкӱндердиҥ јӱрӱмин оҥдолторы ла эр-кемине јеткелек балдардыҥ каршулу кылык эдерин јоголторы деп суракла иштеген. Ӱй улустыҥ эл-јондор ортодо амыр-энчӱниҥ биригӱзи (WILPF) деп кыймыгуныҥ башкараачыларыныҥ бирӱзи болгон[5].

Биографиязы

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Эмили Грин Болч билезинде экинчи бала болгон, адазы Фрэнсис Вернье Болч — тоомјылу адвокат ла ӱредӱчи, бойыныҥ ӧйинде Соединенный Штаттардыҥ сенаторыныҥ, Чарльз Самнердиҥ секретари болгон[6]. 1889 јылда Брин Мар деп колледжты божоткон, ондо ол классикалык литература ла тилдер ӱренген, оныҥ кийнинде ол экономиканы шиҥдеп, эки јылга Парижте Сорбоннада университетте ӱренген. 1893 јылда ол «Францияда эл-јон јоктуларга болужары» деп шиҥжӱ иш бӱдӱрген. США-га ойто јанкелеле ол ӱредӱзин Гарвардтыҥ университединде ле Чикагоныҥ университединде уулалткан. Ӱредӱзин 1896 јылда Берлинниҥ университединде тӱгескен.

Бу ла јылда ол Уэллслиниҥ колледжинде иштеп баштаган, 1913 јылда ого экономиканыҥ ла социологияныҥ профессоры деп ат берген, качан политик ле экономист Кэтрин Коман деп кафедраны тӧзӧгӧн кижи ижинеҥ јайлаарда[7][8].

Болч пацифист кижи болгон, Генри Фордтыҥ фондыныҥ турчызы. США Экинчи телекейлик јууга кирерде, Болч политикалык активист болуп, черӱге барбаска турган улустыҥ эриктерин корулаар иштер ӧткӱрген. Ол Джейн Аддамсла кожо Ӱй улустыҥ амыр-энчӱ учун биригӱзинде, база да ӧскӧ кӧп биригӱлерде экпиндӱ иштеген[9].

1915 јылда, Баштапкы телекейлик јуу башталганынаҥ бир јыл ӧдӧ берерде, Болч американ делегацияла кожо Гаагада элдер ортодо конгрессте турушкан. 1918 јылдаҥ 1922 јылга јетире Ӱй улустыҥ амыр-энчӱ учун элјондык лигазыныҥ секретарь-казначеи болгон. Ол јайгы лагерь-школдор ачып, ондо келгендерле амыр-энчӱ корулаары деп сурактар шӱӱшкен. 50-неҥ артык ороондордо Ӱй улустыҥ амыр-энчӱ учун элјондык лигаларыныҥ филиалдарын ачкан. Ол Лига Нацийле кожо наркотиктер таркадарына удура, авиация, кӧчкӱндер, јуу-јепселдерди јоголторы јанынаҥ иштер ӧткӱрген. Экинчи телекейлик јуу башталарда ол союзниктердиҥ јеҥӱзи учун болгон, је бойыныҥ пацифист кӧрӱми учун јуулажарга барбаган улустыҥ эриктерин корулаарга болушкан.[10].

Болч Унитарианстводеп кудай јаҥга бӱткен, Уэллслиниҥ колледжиниҥ башкараачызына ол «Иисуссыҥ» јолыла барар керек деп айткан. Американ экономика «Иисустыҥ принциптерине јуук эмес» деп айткан.[11]. 1919 јылда Уэллслиниҥ колледжи оныла контрактты уулалтпаган. Болч јарлу «The Nation» деп политикалык журналдыҥ редакторы болуп ишке кирген[12]. 1921 јылда Эмили Болч квакерлердиҥ кудайлык нӧкӧрлигине кирген. Кудайлык јаҥ јӱрӱмде эҥ јилбилӱ ле кайкамчылу, байлык, толо санааларлу керектердиҥ бирӱзи. Кудай јаҥына айас кӱндер ле нӧкӧр улус керек"[13].

1926 јылда Гаитиде ӧскӧ ороонныҥ черӱлери кирип калган јерде Болч улустыҥ социал јӱрӱмин шиҥдеген. Американ башкарунаҥ јуу-јепселди ороонноҥ чыгарала, тургун јонго јерлерин ойто јандырзын деп некеген. Экинчи телекейлик јууныҥ ӧйинде Болч јуудаҥ качкан улуска болужын јетирген. 1941 јылда Пёрл-Харборго табару США-ныҥ нейтралитедине кӧзин ачкан, ол ороонныҥ јууга киргенин јӧмӧгӧн. Хиросима лла Нагасакиге бомбалар чачарда, ол ядерный јуу-јепселди јоголторы ӱчун тартышкан. Болч Кижиге барбаган бала кижи. 1961 јылдыҥ чаган айыныҥ 9-чы кӱнинде, 95 јажына јетпей јӱрӱп јада калган.

Кайралдары

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
  • 1946 јылда «узак јылдарга телекейде јайым учун ӱзӱги јок иштенгенин ајарып», Эмили Грин Болчко Нобельдиҥ амыр-энчӱ учун сыйы берилген, бу сыйды ол Джон Мотт ло кжо ӱлешкен. Бойына келишкен акчаны ол WILPF деген фондко берип ийген. Болчтыҥ уткуул сӧзи национализм керегинде, јердиҥ ӱстинде амыр-энчӱни корулаары јанынаҥ ӧткӱрер иш керегинде болгон.

Јуруктардыҥ кӧмзӧзи

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
  • Эмили Грин Болч, 1905
    Эмили Грин Болч, 1905

Ајарулар

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
  1. ↑ 1,0 1,1 Encyclopædia Britannica (англ.)
  2. ↑ 2,0 2,1 Энциклопедия Брокгауз (нем.)
  3. ↑ 3,0 3,1 Gran Enciclopèdia Catalana (кат.) — Grup Enciclopèdia, 1968.
  4. ↑ BALCH, Emily Greene — encyclopedia.com, 2018.
  5. ↑ Альманах американских женщин ХХ века
  6. ↑ 1870 United States Federal Census
  7. ↑ Машина времени: Воскресенье, 4 мая 1913 года
  8. ↑ Новый декан Уэсли; мисс Эмили Грин Болч, избранная попечительским советом
  9. ↑ UI Press. Джейн Аддамс, Эмили Г. Бэлч и Элис Гамильтон «Женщины в Гааге: Международный конгресс женщин и его результаты»
  10. ↑ Suzanne Niemeyer, editor, Research Guide to American Historical Biography: vol. IV (1990) pp. 1806-14
  11. ↑ Mercedes Moritz Randall, Improper Bostonian: Emily Greene Balch, Nobel Peace Laureate, 1946 (1964) pp. 364, 378.
  12. ↑ including the Nobel Lecture, April 7, 1948 Toward Human Unity or Beyond Nationalism
  13. ↑ Randall, Improper Bostonian, p. 60

Тайантылар

[тӱзедер | кодты тӱзедер]