Армстронг, Луи

Ӱлекер:Однофамильцы

Луи Армстронг
английлап Louis Armstrong
Энедеҥ чыгарда ады английлап Louis Daniel Armstrong
Чыккан ӧйи куран айдыҥ 4 кӱни 1901(0008-04-1901)[1][2]
Чыккан јери
Божогон ӧйи јаан изӱ айдыҥ 6 кӱни 1971(0007-06-1971)[1][2][3][…] (69 јаш)
Божогон јери
Ороон
Иш-тоштыҥ бӱдӱми актёр, уличный артист, трубач, бэнд-лидер, дирижёр, джазмен, певец, кинокомпозитор, киноактёр, автор песен, радиоведущий, студийный музыкант, бичиичи
Эш-нӧкӧри Lucille Armstrong[d][5] ла Lil Hardin Armstrong[d]
Кайралдары ла премиялары
Кол салганы
Сайт louisarmstronghouse.org​ (англ.)
 Медиафайлдар Викискладта

Луис (Луи) Дэниел Армстронг (английлап Louis Daniel Armstrong; Кураан айдыҥ 4 кÿни 1901, Новый Орлеан, штат Луизиана, США — Jаан изÿ айдыҥ 6 кÿни 1971, Нью-Йорк, США) — американ джаз кÿÿчи, трубач ла кожоҥчы. "Гремми" сый-акчаныҥ магыныҥ залынга кийдирилген. Ол сӱреен јаан камаанын джазтыҥ ӧзӱмине јетирген, анайда оны јер-телекейге јарлап таркадып салган.[7][8][9][10].

Армстронг сӱреен кӧп кайралдар алган, онын ортозында «Грэмми» сый-акча(1965), анайда ок божогон кийнинде 1972 јылда «Grammy Lifetime Achievement Award» акча-сыйда јеҥу алган, Ритм-энд-блюз магыныҥ эл залынга 2017 јылда кийдирилген[11].

Ол — эҥ артык джаз бестселлер кожоҥдор кожоҥдоп турган кижи, оныҥ кожоҥдоры: «What a Wonderful World» (1999 јылда Армстронныҥ кожоҥы XX чактыҥ[12] эҥ артык кожоҥы деп кийдирилген), "Let My People Go, анайда ок оноҥ до башка кожоҥдор.

Биография

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Ӱлекер:Нет ссылок в разделе Луи, креол манерага оны анай адап турган болгон, Јаҥы Орлеан деген эҥ ле јокту негритян јерде чыккан, јокту биледе ӧскӧн. Бала јаҥы чыгарда, адазы билезин чачып ийген болгон. Энези проституцияда иштеген. Уулчакты огош сыйныла кожо карган энезине Джозефинага берип ийген. Кийнинде Армстронныҥ энези, Мэйэнн, Луины ойто алып алган, јаныс баланы јакшы кӧрбӧгон. Армстронг огоштоҥ ала таш кӧмӱр тартып, газет садып иштеген. Јети јашту болордо ол јаҥы Арасейдеҥ кӧчкӧн таш кӧмӱрле уружып турган Карнофски еврей укту садучылардыҥ билезине — айылдыҥ ижиле болужып баштаган. Кийнинде ол олордын айылында конуп баштаган, азыранты уулы болуп калган деп айдарга јарар[13][14]. Бу билеге учурлай ол ӱзе јӱрӱмине Давид Чолмонду илјирме эдинип јӱрген. Карнофски Сторивилл деген јерде јаткан — — бу јер бойыныҥ барларыла, клубтарыла, бије-залдарыла ла публичный тураларла јарлу болгон. Шак Карнофски Армстронгко корнетке акча берген, ол оныҥ баштапкы кӱӱлик ойноткызы болгон[13][14][15].

Карьераныҥ бажы

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Армстронг огош тушта кичинек уличный кӱӱлик ӧмӧликте кожондоп баштаган, барабан ойноп турган болгон. Бойыныҥ баштапкы кӱӱлик ӱредӱзин 1913 јылда «Уэйф’с Хоум» деген öҥду балдардыҥ тӱзедетен лагерь-интернадында алган. Ол бу интернатка билбес јанынаҥ кирген — Јаҥы јылда тышкары мылтыктаҥ аткылаган учун (ол наганды энезиниҥ клиентынаҥ — полицейскийдеҥ урдаганӰлекер:Нет АИ 2. Ол анда тургуза ла лагерный духовой оркестрда ойноп баштаган, тамбуринде альтгорнеде, анайда ок корнетте ойнорго ӱренип алган. Чыгайтан ӧй јууктап келерде, Луи кӱӱчи болорым деп сананып алган. Чыккан кийнинеҥ ол улустаҥ сурап алган ойноткыларла орекстрларда иштеп баштаган. Оны бойына Кинг Оливералып алган, ол ӧйдӧ бу кижи эҥ ле јакшы корнетист деп чотолып турган болгон. Луи Оливерды бойыныҥ чындык таскадаачызы деп айдып туратан. После отъезда Оливер Чикаго кӧчкӧн кийнинеҥ 1918 јылда Армстронгты бойыныҥ ӧмӧлигинден тромбонист Кид Ори алган. Луи кезикте Оскар «Папа» Селестинныҥ «Tuxedo Brass Band» деген ӧмӧлӧгинде ойноп баштаган, ол ӧйдӧ бу ӧмӧликте јарлу кӱӱчилер ӧйногон: Пол Домингес, Затти Синглтон, Альберт Неколз, Барни Бигард ла Луис Рассел. Бойыныҥ чыккан калазыныҥ оромдорында Джаз парадтарда туружып баштаган, Фэтса Мэрейблдыҥ «Jazz-E-Sazz Band» деген ӧмӧлигинде ойноп баштаган, бу ӧмӧлик јайгы ӧйдӧ Миссисипиде пароходтордо ойнойтон. Профессиональный бэнд-лидер Мэрейбл оны кӱӱлик грамотага ӱреткен кийнинде, ол профессионал кӱӱчи деп чотолып баштаган. Бир английский журналист кийнинде ого «Сатчмо» (Satchmo) деген чоло ат берген. Бу чоло ат Армстронгтыҥ сценический ады болуп баштаган.

Армстронг Хельсинкиде 1949 јылда Эрик Линдстемло (сол јанында), Осси Аалтоло кожо (ортозында)
Армстронг шляпа кийип кӧрӧт, 1955 јыл кире

1922 јылда Оливерге экинчи корнетист керек болордо, ол Армстронгты Чикагодо бойыныҥ «Creole Jazz Band» оркестрында «Линкольн Гарденс» деп ресторанда (700 кижиге) ойнозын деп кычырган. Бу бэнд ол ӧйдӧ Чикагодо эҥ јакрынду джаз ӧмӧлик деп чотолотон. В составе Чикагодо «Креольский джаз-бэндте» Армстронг бойыныҥ баштапкы кожоҥдорын бичиген. 1924 јылда ол экинчи катап кижи алган, (оныҥ баштапкы ӱйи Јаҥы Орлеанныҥ проститутка болуп иштеп турган креолка Дейзи Паркер болгон), јаҥы ӱйи — Лил Хардин ӧмӧликтиҥ пианистказы болгон, ӱйиниҥ некелтезиле Луи бойыныҥ јолыла барган. Армстронгтор Нью-Йорк кӧчкӧн, анда Луи Флетчер Хендерсонныҥ оркестрында иштеп баштаган. Оныҥ ады анда јарлу болгон, онын учун джаз сӱӱп турган улус шак Луиныҥ изӱ солозын угарга ары баратан. Бу ӧйдӧ оныҥ бойыныҥ јакрынду, импровизационный ла тапкыр стили бек тургузылган.

1925 јылда Флетчер Хендерсондо иштейтен ӧйи учына јууктарда, Луи Армстронг Чикаго јанган, ол анда эрчимду иштеген. Играл у Эрскина Тэйттыҥ театрал шоу-бэндында ойногон, бу јерде оныҥ актёр јайалтазы чыккан. Шак бу ӧйдӧ эҥ артык студийный «Hot Five» ӧмӧлигиле кожо оныҥ јарлу иштери бичилген. Бу јылдарда Кид Ори тромбонистле , Джонни Доддс кларнетиста , Джонни Сент-Сир банджо кожоҥчыла ла Лил Хардин пианисткала кожо бичилген кожоҥдор джаз классиканыҥ шедеврлары болуп калган. 1926 јылда Кэрролла Диккерсонныҥ оркестрыныҥ солисты болуп калган, кийнинеҥ оныҥ бэндлидеры болгон, кыска ӧйдиҥ туркунына ол бойыныҥ «Louis Armstrong And His Stompers» окрестрла башкарган, Бойд Аткинс, Джо Диксон, Эл Вашингтон, Эрл Хайнс, Рип Бассет, Пит Бриггс, Табби Холл орекстрдыҥ турчылары болгон. 1927 јылда «Hot Five» студийный квинтетке Пит Бриггс и Бэби Доддс (Джонниныҥ аказы) бириккен, кийнинде јаҥы студийный ӧмӧлик «Hot Seven» ижин баштаган. Бу ла ӧйдӧ Армстронг корнетты чачала, трубага кӧчкӧн. Он выступал в дуэтах с пианистом Эрлом Хайнсом, начав петь в манере Эрл Хайсон пианистле дуэтте «Скэт» манерада кожоҥдоп баштаган кийнинде ол сӱрекей јарлу болгон.

Нью-Йорктогы ӧйи

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

1929 јылда году Луи Армстронг Нью-Йорк кӧчкӧн. Биг-бэндтердиҥ ӧйи келген, ол ол тушта јарлу свит-кӱӱге (sweet music) концентрироваться эдип баштаган. Армстронг бу кӱӱлик стильге бойыныҥ алдынаҥ турган хот-джазка тӱҥей јаркынду аҥылузын кийдирген, эл чолмон болуп турген боло берген. Бу ӧй Сачмоныҥ јайалтазыҥ эҥ јаркынду јылдары.

Портрет Армстронга
1953 год
Луи Армстронг Израильда, 1959 јыл
Луи Армстронг Израильде, 1959 јыл
Армстронгтыҥ сӧӧги

1930 јылдарда Луи Армстронг кӧп јорыктаган, јарлу биг-бэндтерле Луис Расселл ле Дюк Эллингтонло кожо кожоҥдогон, кийнинде Калифорнияда — Леона Элкинстыҥ и Леса Хайттыҥ оркестрыла кожо , Голливудта киносъемкада турушкан. 1931 јылда биг-бэндле кожо Јаҥы Орлеанда болгон; Нью-Йорк келеле Гарлемде ле Бродвейде ойногон. Европада Англияда, Скандинавияда, Францияда, Голландияда), Тӱндӱк Африкада болгон.

1933 јылда ол джаз-бэндле башкарган. 1936 јылда Нью-Йоркта оныҥ «Swing That Music» автобиографический бичиги кепке базылган. Кийнинде су-кадыгы аайынча сурактар чыгып баштаган.

1942 јылда Луи Армстронг тӧртинчи катап кижи алган женился — Люсиль деп бијеечи кысты.

В 1947 јылда оныҥ менеджеры, Джо Глейзер, Армстронгко «All Stars» («Ӱзе јылдыстар») деп ӧмӧлик јууган. «All-Stars» «диксиленд стильле кожондоп», јарлу кожоҥдорго джаз обработка эдип турган болгон. 1950 јылдардыҥ ортозында Луи Армстронг јер-телекейде эҥ јарлу кӱӱчилердиҥ де шоумендердиҥ ортозында болгон, анайда ок оны 50 кинодо соккон. Госдепартамент США ого окылу эмес «Джазтыҥ элчизи» деген титул берген, оныҥ телекейлик турнелерин акча ла канча катап јӧмӧгӧн. 50 jj ортозында Эйзенхауэрдыҥ Госдепы Армстронгтыҥ СССР јаар јорыгын јӧмӧр деерде, Луи барарынаҥ мойножып ийген

What Louis Armstrong Really Thinks. The New Yorker. Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 28 кӱни, 2017. Архивировано јаан изӱ айдыҥ 29 кӱни, 2017 јыл.</ref>:
Ӱлекер:Начало цитатыУлус менеҥ анда сурар эди, мениҥ ороным а не андый деп. Кандый олорго мен кару берер эдим? Ӱлекер:OqӰлекер:Конец цитаты
Сонндо 1960 јылдарда оныҥ СССр јаар гастрольдоры шӱӱнге канча катап чыгарылган, је учына анайда ла јетпегенӰлекер:Нет АИ 2. Андый да болзо Армостронг социалистический лагерьдыҥ башка калаларында кожоҥдогон.

В 1954 јылда Армстронг бойыныҥ экинчи автобиографический бичигин кепке чыгарган «Satchmo. My Life in New Orleans».

Калганчы јылдары

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Кийнинде артисттыҥ јарлузы јылдыҥ ла ӧскӧн. Анайда ок ол Сидней Бешеле, Бинг Кросбиле, Сай Оливерло, Дюк Эллингтонло, Оскар Питерсонло кожо иштеген, (1948 — Ниццада, 1956—1958 — Ньюпортто, 1959 — Италияда, Монтерейде) джаз-фестивальдарда турушкан, Европа, Латин Америка, Азия, Африка јаар гастрольдогон.

1959 јылда Армтронгто инфаркт болгон кийнинде, су-кадыгыла сурактар учун ол алдында чылап кожоҥдоп албаган, је андый да болзо концерттерде туружарын токтотпогон.

1960 јылдарда Армстронг кӧп саба вокалист болуп иштеп баштаган, јаҥжыгылу композициялардыҥ јаҥы версияларын госпел стильде бичип баштаган («Go Down Moses»), анайда ок јаҥы кожоҥдорды так и новые песни (темдектезе, «На секретной службе Её Величества деп киноныҥ темазына», «We Have All the Time in the World»). Барбра Стрейзандла кожо «Эзен, Долли!» деген мюзиклда турушкан; «Hello, Dolly!» деген кожоҥы американ садуныҥ хит-парадында баштапкы јерге чыккан. «What a Wonderful World» деген кожоҥ Армтронгтыҥ калганчы хиды болгон (Великобританияда баштапкы јер).

1971 јылда Армстронгтыҥ божогонынаҥ беш ай эрте трубачтыҥ тиру ойыны бичилген, бу ойында ол бойыныҥ јарлу темаларга композицияларды ойногон Mack the Knife, Rockin’ Chair ла Boy from New Orleans. Сондо 1972 јылда бу импровизированный сетту релиз Satchmo at the National Press Club: Red Beans and Rice-ly Yours деп атту чыккан. Бу пластинка јӱк ле винилда чыккан, 2012 јылга јетире база јаҥынаҥ чыгарылбаган, јаҥыс кандык айдыҥ 24 кӱнинде ол компакт-дисктарда чыгарылап баштаган[16].

1960 јылдардыҥ учында артисттыҥ су-кадыгы там коомойтып барган. 1971 јылда чаган айдыҥ 21 кӱнинде бойыныҥ партнерыла Бинг Кросбиле ол калганчы катап «The David Frost Show» телешоуда ойноп кожоҥдогон[17]. Тулан айда Армстронг бойыныҥ «All Stars» ӧмӧлигиле кожо эки неделя кире Нью-Йорк калада «Уолдорф-Асторияда» ойногон. Је ээчий јӱректиҥ пристубы учун ол эмчиликте 2 ай јаткан. 1971 јылда јаан изӱ айдыҥ 5 кӱнинде Армстронг бойыныҥ оркестрын репетицияга јуулзын деп сураган.

Божогоны

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

1971 јылда јаан изӱ айдыҥ 6 кӱнинде Армстронг јӱректиҥ оорузы учун бӧрӧктӧри иштебей барганынаҥ улам божоп калган.

Армстрог јада калган деп кӧп улус карыккан. Јаҥыс СШАныҥ эмес, је башка да орондордыҥ газеттери (онойдо ок «Солундар» деген совет газет) Армстронг божогон деп солунды баштапкы полосага бичигендер. Калганчы јолго ӱйдежӱни ӱзе оронго телевидениеле кӧргӱскен.

Президент Никсон айткан: «Луи Армстронг божоп калганын миллион американецтерле кожо бис эш-нӧкӧримле карыгып јадыс. Ол Американыҥ искусствозыныҥ јайаачыларыныҥ бирӱзи болгон. Армстронг бойыныҥ јаркынду аҥылу башкаланарыла ӱзе телекейге јарлу болгон. Оныҥ јаркынду јайалтазы ла ак-чек санаазы бистиҥ јӱрӱмисти байыдып салган»[18].

Ајарулар

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
  1. ↑ 1,0 1,1 Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): ачык кӧргӱзӱлердиҥ платформазы — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 Чешская национальная авторитетная база данных
  3. ↑ Gran Enciclopèdia Catalana (кат.) — Grup Enciclopèdia, 1968.
  4. ↑ Центр искусств и медиатехнологий — 1997.
  5. ↑ https://www.nytimes.com/1971/08/28/archives/louis-armstrongs-2d-wife-lil-hardin-dies-at-a-tribute.html
  6. ↑ Southern E. Biographical Dictionary of Afro-American and African Musicians (англ.) — Greenwood Publishing Group, 1982.
  7. ↑ Katherine E. Krohn. Ella Fitzgerald: First Lady of Song. — Twenty-First Century Books, 2001-01-01. — С. 52. — ISBN 978-0-8225-4933-8. Архивировано 17 тулаан ай 2023 года.К:Википедия:Статьи с некорректным использованием шаблонов:Книга (указан archiveurl)
  8. ↑ Life & Legacy (англ.). Louis Armstrong Society Jazz Band. Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 28 кӱни, 2017. Архивировано јаан изӱ айдыҥ 29 кӱни, 2017 јыл.
  9. ↑ Louis Armstrong's Secret Lessons From Judaism (англ.). The Forward (5 May 2014). Дата обращения: тулаан айдыҥ 17 кӱни, 2023. Архивировано тулаан айдыҥ 17 кӱни, 2023 јыл.
  10. ↑ Laurence Bergreen. Louis Armstrong : an extravagant life. — New York : Broadway Books, 1997. — 602 с. — ISBN 978-0-553-06768-2.
  11. ↑ "Louis Armstrong – Artist" (англ.) (19 November 2019).
  12. ↑ what a wonderful world 1967 | The Pop History Dig. pophistorydig.com. Дата обращения: тулаан айдыҥ 17 кӱни, 2023. Архивировано тулаан айдыҥ 17 кӱни, 2023 јыл.
  13. ↑ 13,0 13,1 Цитированиениҥ јастыразы Неверный тег <ref>; для сносок Зайчик не указан текст
  14. ↑ 14,0 14,1 Цитированиениҥ јастыразы Неверный тег <ref>; для сносок Karnow не указан текст
  15. ↑ The Karnofsky Project. Дата обращения: кӱчӱрген айдыҥ 26 кӱни, 2011. Архивировано чаган айдыҥ 14 кӱни, 2015 јыл.
  16. ↑ Биография Луи Армстронга в фотографиях. Архивировано кӱӱк айдыҥ 8 кӱни, 2016 јыл.
  17. ↑ February 10, Wednesday. (8:30–10:00 p.m.) The syndicated David Frost Show features Bing and Louis Armstrong as guests. The program has been taped in New York on January 21. Bing and Louis sing “Blueberry Hill” together.. Дата обращения: кочкор айдыҥ 1 кӱни, 2018. Архивировано сыгын айдыҥ 24 кӱни, 2017 јыл.
  18. ↑ Richard Nixon: Statement on the Death of Louis Armstrong.. www.presidency.ucsb.edu. Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 28 кӱни, 2017. Архивировано јаан изӱ айдыҥ 29 кӱни, 2017 јыл.