Эльфрида Елинек | |
---|---|
немецтеп Elfriede Jelinek чехтеп Elfriede Jelineková | |
Чыккан ӧйи | ӱлӱрген айдыҥ 20 кӱни 1946[1][2][3][…] (78 јаш) |
Чыккан јери | |
Ороон | |
Иш-тоштыҥ бӱдӱми | бичиичи, драматург, сценарист, ӱлгерчи, кӧчӱреечи, романист, либреттист, литературный критик |
Адазы | Friedrich Jelinek[d] |
Эш-нӧкӧри | Готфрид Хюнгсберг[d] |
Кайралдары ла премиялары | |
Кол салганы | |
Сайт | elfriedejelinek.com (нем.) |
Эльфри́да Е́линек (немецтеп Elfriede Jelinek, 1946 јылда ӱлӱрген айдыҥ 20-чи кӱнинде чыккан, Мюрццушлаг, Штирия, Австрияда) — австрий бичиичи, драматург, ӱлгерчи ле литературалык критик, Нобельдиҥ литературала сыйыныҥ лауреады(2004) Генриха Бёлльдыҥ сыйы (Кёльн, 1986), Георг Бюхнердиҥ сыйы (1998), Генрих Гейнениҥ сыйы (2002), чешский сый, Франц Кафканыҥ сыйы (2004).
Эльфрида Елинек 1946 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 20-чи кӱнинде провинциал австрий калада Мюрццушлагта, Штирия деп јерде , Австрияда чыккан.
Јаш тужы Венада ӧткӧн. Энези, Ольга Илона Бухнер (ӧбӧгӧниниҥ ӧбӧкӧзиле Елинек), аргалу-чакту католикалык биледе чыдаган, узак ӧйгӧ бухгалтер болгон. Адазы, Фридрих Елинек (1900—1969), Богемияныҥ јоктуларынаҥ болгон, бойы химик, шиҥжӱ иштердиҥ авторы, ол тоодо монография болгон «Zur Kenntnis der Brenztraubensäure» (1954). Еврей укту да болзо[5], адазы национал-социалистический режимниҥ истежине туштабай не кыйышкан дезе, озо ло баштап экономикага керектӱ ижи учун. 1950 јылдарда Фридрих Елинек тыҥ орыырда, оны билези узак ӧйгӧ кичееген, 1969 јылда ол божогон. Эльфриданыҥ адазы орый берерде, кысты энези чыдаткан. Елинекти балдардыҥ католикалык садына јӱргӱскен, оноҥ монастырдыҥ школына јӱргӱскен, (кийнинде ол эссе бичиген «Ходить в школу всё равно что умирать»). Ого коштой энези кызын кӱӱлик јанынаҥ карьера этсин деп амадаган: Эльфрида фортепианого , флейтага, гитарала, скрипкага ла альтка ойноп ӱренген. 13 јаштуда Елинекти Венада консерваторияга алган, ол ондо органга, фортепианого, блокфлейтага кӱӱлик композициялар ойногон. Бу ла ӧйдӧ ол публично-правовой гимназия божоткон.
Елинек ӱредӱзин божодоло оорып калган, (нервный срыв). Тоолу семестрге ол Венаныҥ университединде кеендик ле театрдыҥ тӱӱкизин ӱренип, је ойто ло оорый береле, 1967 јылда ӱредӱни таштаган. Бир јылга айлынаҥ кайдаар да чыкпай отурган. Бу ла ӧйдӧ ол бичинип баштаган. Баштапкы ӱлгерлерин ол Венский группаны ӧткӧнип, јаҥыс ла строчный таныктарла бичиген, бу немец тилге јаан учурлу болгон. Озо ло бичимелдери башка-башка журналдарда чыккан, оноҥ « Лизаныҥ кӧлӧткӧлӧри» деп јуунтызы («Тени Лизы» (Lisas Schatten) (1967) чыккан. Келер јылда «буколит» (bukolit) деп роман јетире бичиген, је ол 1979 јылга јетире кепке базылбаган. Адазы божогон кийнинеҥ Эльфрида бир кезик ӧйгӧ 1960-јылдардыҥ ФРГ ла тӱндӱк Берлинниҥ немец студенттериниҥ биригӱзине кожулган.
1971 јылда Эльфрида Елинек консерваторияда органла экзамен табыштырган. Ролан Барт деп кижи Елинектиҥ литературалык ӧзӱмине јаан салтарын јетирген. «Кыйузы јок ару» («бесконечная невиновность» (die endlose unschuldigkeit) деп эссезин ол кижиге учурлаган. 1972 јылда Елинек Герт Лошутц деп нӧкӧриле Берлинде бириккен, је бир јылдаҥ ойто Венадӧӧн јанып келеле, 1971—1991 јылдарда Елинек Австрияныҥ Коммунистический партиязыныҥ турчызы болуп эрчимдӱ иштеген, 1974 јылда Готтфрид Хюнгсбергке качкан. Оныҥ эжи Фассбиндердиҥ кинолорына кӱӱлер бичиген болгон, је, иштеген јери Мюнхенде информатик. Ӧгӧнине болуп Елинек јаантайын ла Мюнхен јаар келетен.
1975 јылда Елинек ады јарлу бичиичи боло берген. «Ойноштор» деп атту романы кепке базылган, бу бичимел марксистский, феминистский, патриотический пародия (шоодылган-ӧткӧниш) аайлу болгон. 1980 јылдардыҥ бажында «Бӧктӱ эжиктиҥ алдында» деп романы чыккан, шок кылыкту бай билелердиҥ балдары керегинде, бир билени коркышту эдип кырып салганы. Бу роман аайынча аудиопьеса чыккан, кийнинеҥ Паулюс Манкер деп режиссер кино соккон.
1983 јылда Эльфрида Елинек баштапкы јаан чууганга туштаган. Театрдыҥ сценазында «Бургтеатр» деп спектакльда Австрия ӧткӧн ӧйдӧ национал-социалистический болгонын канайда јажырганы ла Паулы Вессели деп сол кыймыгуда турушкан актрисаныҥ салымы болгон. Бойыныҥ орооныныҥ једикпестерин ачыгынча кӧргӱскен. Бу ок јылда Елинектиҥ «Пианистка» деп романы чыгат. Романды критиктер ле кычыраачылар автобиографиялык деп темдектеген. Экинчи чууганду бичимели «Похоть» болгон. Чӱрче ле ортозына бу роман бестселлер боло берген, ондо порнография ла феминизм деп курч сурактар кӧдӱрилген болгон. Мыныҥ кийнинде Елинектиҥ «Амыраар јерлер» деп пьесазы чыгарда, (Јайымныҥ австрийской партиязы, националист-консервативный ууламјылу, популистский аайлу) мындый партия бичиичини истежип баштаган. Оноҥ, талдаштар аайынча тартыжуда, 1995 јылда бичиичиниҥ бастыра пьесаларын театрларда токтодып, база кӧргӱспезин деп некеген. 1999 јылда јаҥы келген башкаруныҥ критиктериниҥ ортозында Елинек болгон. Учында бичимелдеринде Елинек феминист темадаҥ ыраап, социал-јӱрӱм ле башкару нацизмнеҥ торт айрылып болбой турганы керегинде бичийт. «Ӧлгӧндӧрдиҥ балдары» («Дети мёртвых», Die Kinder der Toten) деп романы бичиичини телекейде јарлу эткен, мак экелген. 2001 јылда «Пианистка» деп романы аайынча кино согулган. Сӱрекей революционный кино деп темдектелген, Канныныҥ кинофестивалинде бир канча сый алган. Эльфрида Елинектиҥ эҥ учурлу сыйы ол 2004 јылда Елинек Нобельдиҥ литературала сыйын алганы, ( орустап «музыкальное многоголосие в романах и драмах, которое со свойственной только ей языковой страстью разоблачает абсурдность и принуждающую власть социальных клише»). Россияда Эльфрида Елинектиҥ бастыра учурлу иштери орус тилге кӧчӱрилген.
2016 јылда ачык самарага кол салган: Greenpeace, Организации Объединённых Наций ле телекейдиҥ ороондорыныҥ башкаруларына. (ГМО)[6][7][8].