Герта Мюллер | |
---|---|
немецтеп Herta Müller | |
Чыккан ӧйи | куран айдыҥ 17 кӱни 1953[1][2][3][…] (71 јаш) |
Чыккан јери | |
Ороон | |
Иш-тоштыҥ бӱдӱми | бичиичи, лингвист, ӱлгерчи, кӧчӱреечи, романист, эссеист |
Эш-нӧкӧри | Рихард Вагнер[d] ла Harry Merkle[d] |
Кайралдары ла премиялары |
премия Союза коммунистической молодёжи Румынии в секции "произведения на языках национальных меньшинств"[d] (1982) поощрительная премия Бременской литературной премии[d] (1985, 1985) премия Франца Верфеля в области защиты прав человека[d] (2009) Тюбингенский университетте Фридрих Гёльдерлинниҥ сыйы[d] (2015) |
Кол салганы | |
Ге́рта Мю́ллер (немецтеп Herta Müller; 1953 јылдыҥ куран айыныҥ 17-чи кӱнинде, Банат деп јерде, Румынияда чыккан) — немец ӱлгерчи, бичиичи, јондык ишчи, јурукчы. Нобельдиҥ литературала сыйын 2009 јылда алган, «поэзиязы ачык јӱректеҥ, кӱч салымду улустыҥ јӱрӱмин чын кӧргӱскен» (орустап «с сосредоточенностью в поэзии и искренностью в прозе описывает жизнь обездоленных»[5]).
Мюллер Румынияда јаткан немец тилдӱ ас тоолу улустыҥ билезинде чыккан (банатский шваб деп бир бӧлӱк улус). Оныҥ таадазы фермер-садучы, адазы Экинчи телекейлик јууда СС-те јуулашкан. Энези, Румынияны совет черӱлер алып ийерде, 1950 јылда ол јайымдалган[6][7].
Тимишоаре университти (West University of Timişoara) божоткон, ондо ол румын ла немец литератураларды шиҥдеген. 1976 јылдаҥ ала тилмеш болуп заводто иштеген, 1979 јылда туйка полиция Секуритателе кожо иштеерге мойношкон учун иштеҥ чыгырган[6].
Балдардыҥ садында, немец тилге балдар ӱреткен. 1982 јылда немец тилле «Низины» деп баштапкы бичигин чыгарган, румын цензурала ӱрей тӱзетсалан бичикти 1984 јылда бӱдӱнге, тӱзедиш јоктоҥ ФРГда кепке баскан, бичик бир канча сыйлар алган).
1987 јылда ӧбӧӧниле кожо, бичиичи Рихард Вагнерле, ФРГ јаар кӧчӱп, Кӱнбадыш Берлинде токтогон. ФРГ ла США-ныҥ кӧп университеттеринде лекциялар кычырган. Берлинде јуртайт. Коммунисттерге удура экпиндӱ иштейт. 1997 јылдаҥ ала германский ПЕН-клубтаҥ чыккан, бу биригӱни ГДР-дыҥ ондый ок клубыла бириктирип ийерде.
Мюллер прозаныҥ, ӱлгерлер ле эсселердиҥ авторы, јурукчы ла фотограф. Оныҥ тӧс темзы — јайымы јок туйукташта јӱргени ле кыйынды ӧткӧни, бир кижиниҥ ле текши улустыҥ эске алар кӱӱни јок, озогы кӱч јӱрӱмди ары ла ундыыр деген айалга. Мюллердиҥ кӧп бичимелдери Румынияныҥ јаказында, Чаушескуныҥ ӧйинде јӱрӱм.
Немец тил ле поэзияныҥ академиязы (1995). Мюллердиҥ ӱлгерлери, романдары, куучындары ла эсселери кӧп европей тилдерге кӧчӱрилген, онойдо ок кыдат ла јопон тилдерге база кӧчӱрилген. Ол текшиевропей, герман литературалык сыйлардыҥ лауреады. Ол тоодо Дублинниҥ литературалык сыйыныҥ лауреады, 1998 јылда алган, Франц Кафканыҥ сыыйы 1999 јылда ла Нобельдиҥ литературала сыйын 2009 јылда алган.
2008 јылда Швеция Мюллердиҥ «Каан бажырып туруп ӧлтӱрет» (орустап «Король кланяется и убивает») деп јуунтызын «калганчы ӧйдӧ ӱй улус бичиген 10 эҥ артык бичик»тиҥ тоозына кийдирген[8].
«Национализм јаантайын јеткер экелет, кенейте бускалаҥ болордоҥ айабас. Национализм шакпырт ла бызылыш экелет»[9]. 2019 јылда «Россияда политикалык репресияларга улура ачык письмого кол салган»[10].
Башчы биске кекиир.
Тӱн јаантайын јойу келет.
Ӧдӱк эдер јердиҥ јабынтызында эки јылтырууш ӧдӱк
кара сууда, таманы ӧрӧ, кӧрӱнет.
Эки неон, таманы ӧрӧ башпак тиштерис оодот,
экинчи башпак кабыргаларысты Форшмак этти.
эртендире неон башпактар ӧчӧт,
«алама» деп сӧс агаш,
кленныҥ јалбрактары кызарып учат.
Теҥеринеҥ јылдыстар тӧгӱлет, тату кукуруза,
башчы бажырала ӧлтӱрер.
(орус тилге Борис Шапиро кӧчӱрген).
И правитель поклонится нам слегка.
Ночь приходит обычно пешком.
Два неоновых башмака с крыши фабрики обувной
отражаются в чёрной реке, перевёрнуты вверх каблуком.
И неоново-бледный башмак выбивает нам зубы
вверх каблуком, а другой отражённый башмак
превратил наши рёбра в форшмак.
Утром гаснут неоновые башмаки,
слово «яблоко» — деревянное, словно гроб,
листья клёна краснеют влёт.
С неба сыплются звёзды, сладкая воздушная кукуруза,
а правитель поклонится и убьёт[11]