Паспауул

Јурт
Паспауул
орустап Паспаул
51°56′15″ с. ш. 86°20′54″ в. д.^HGЯOL
Эл-тергее	Россия
Федерацияныҥ субъекты	Алтай Республика
Муниципал аймак	Чоо
Јурт јеезе	Паспауулдыҥ
Тӱӱкизи ле географиязы
Тӧзӧлгӧн јылы	1858
Баштапкы ады чыккан	1861
Бийиги	434[1] м
Климады	орто-континентал
Ойдиҥ поязы	UTC+7:00
Эл-јонныҥ тоозы
Эл-јонныҥ тоозы	↗1243[2] кижи (2016)
Ук-калыктар	орустар 83 % (2002)[3]
Окылу тил	алтай, орус
Тоолорлу идентификаторлор
Телефонныҥ коды	+7 38841
Почтаныҥ индекси	649190
АТТК-ныҥ коды	84245840001
МТТК-ныҥ коды	84645440101
Номер в ГКГН	0154492
Паспауул Москва Паспауул (Алтай Республика) Улалу Паспауул
Медиафайлдар Викискладта

Паспауул (орустап Паспаул ) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Чоо аймагында Паспауулдыҥ јурт јеезезине кирет.

Этимологиязы

Паспауул, Баспаул (орустап большой аул)^[4].

Паспауул (орустап не ходи, парень)^[4].

Физико-географиялык темдектери

Географиязы

Јурт Туулу Алтайдыҥ тӱндӱк келтейинде, Аба-Јыштыҥ ортозында, Албаган,Бактыган, Урчын деп сындардыҥ эдегинде, Кичӱ-Ыжы суу Паспауулдыҥ суузыла бириккенинде турат. Јурттыҥ јананда одор болотон јалаҥдар, кыра да, маала да салгадый јер, агаш бӱркеген јалаҥдар, састу да јерлер бар. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 434 метрге бийик^[1].

Климады

Климады орто-континентал. Кыска, серӱӱн ле чыкту јай, кыш узун, јаан карлу, кӱрттерлӱ. Кейдиҥ ортојылдык температуразы −4,5 °С, эҥ изӱ кӱнде +36 °С, эҥ соок кӱнде −55 °С, јердиҥ кыртыжыныҥ ортојылдык температуразы 0 °С, баштапкы ла калганчы соок тӱшкен кӱндер 05.06/08.09, соок јок кӱндердиҥ тоозы 94, јут-чыктыҥ ортојылдык кеми 836 мм, салкынныҥ тӱргени 1,3 м/с, тыҥ салкынду кӱндердиҥ тоозы 10,3 (тӱргени 15 м/с тыҥ).

Аҥ-куштары

Чоо аймактыҥ тайгалары аҥдык: айу, бӧрӱ, какай, јеекен, булан, элик, марал, тооргы^[5], оок аҥдардаҥ койон, јараа, киш, јоонмойын, агас, ӧркӧ, сарас, тарбаган, кӧрӱк, агас, сууларда камду, кумдус. Ак-кийик ле камду Алтай Республиканыҥ «Кызыл бичигине» база кирген. Кушка да аба-јыш бай: кӱртӱк, чай, сымда, бӧднӧ, мечиртке, ӱкӱ, каргаа, саҥыскан, кӱӱк, барынтычы куштардаҥ ылаачын, шоҥкор, кускун, карчага бар^[6].

Ӧзӱмдери

Тайга, кырлары туйук кара агашла туй ӧзӱп калган, мӧш, чиби, кайыҥ, јойгон, аспак агаштар ӧзӧт. Суујакалай тал, чиби, јодро, беле, толоно, каргана, чычыргана^[6]. Тайганыҥ аш-тузы кижиге тузалу. Эрте јаста калба ла кӧжнӧ ӧзӱп, витаминдерле јеткилдейт. Јайыла мешке, јиилек: уй-кӧс, тожла, јерјиилек, койјиилек, торбос, карагат, кызылгат, тийиҥгат, тайа деп једим, кӱскиде дезе мӧштиҥ кузугы тынар-тындуларды азырап, кышка азык болот. Јӱзӱн эндемик ӧзӱмдер, эм ӧлӧҥдӧр: алтын тазыл, кызыл тазыл, јыдунак^[6].

Јери ле јолдоры

Јуртта 20 ором: Јараттай, Сӱӱнчилӱ, Олјондо, Ыжыныҥ, Карлаголдыҥ, Мӧштӱ, Агашту, Јалаҥду, Јииттердиҥ, Почтаныҥ, суулу, Совхозтыҥ, Трактыҥ, Трофимовтыҥ, Школдыҥ. Кош оромдор: Јажыл, Кӱнет, Карагайлу, Трофимовтыҥ, Школдыҥ.

Паспауул јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире
Администрациялык тӧс јер Паспауул	0 км
Аймактыҥ тӧс јери Чоо	0 км
Республикан тӧс кала Улалу	50 км
Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы	150 км
Тергеениҥ тӧс калазы Москва	3800 км
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 435,7 км-деҥ (Майма)	60 км

Тӱӱкизи

Јурт 1858 јылда тӧзӧлгӧн^[7]. Л.П.Потаповтыҥ бичигениле, тубалар 19 чактыҥ 80-чи јылдарында Улалуда, Сайдыста, Чамалда, Паспауулда, Ыныргыда, Учак-Ыжы сууны јакалай јуртаган. Бу улус Южский (Јӱсский) волостьтоҥ таркаган. Кӧп тоолу сӧӧк комдоштор Кебезен, Ыныргы, Паспауул, Чопош, Ыжы, Кӱзе, Толон јурттарда јаткан, ого коштой Алтын-Кӧлди јараттай^[8].

Эл-јон

Эл-јонныҥ тоозы
2010[9]	2011[10]	2012[10]	2013[10]	2014[11]	2015[12]	2016[2]
1160	↗1161	↗1189	↗1205	↗1228	↘1221	↗1243

Ук-калыктары

Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 1225 кижи болгон, олордыҥ 83 % орустар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон^[3].

Окылу тил: орус, алтай^[13].

Инфраструктуразы

• јурт јеезениҥ администрациязы;
• Н.У.Улагашевтиҥ мемориал-музеи, Алтай Республиканыҥ
  Национал музеиниҥ филиалы;
• орто ӱредӱлӱ школ;
• эмчилик;
• культураныҥ байзыҥы;
• библиотека;
• стадион;
• магазин;
• пилорама;
• пекарня;
• ашкана;
• турбаза.

Экономиказы

Таҥынаҥ ээлемдер. Јылкы ла соок тумчукту мал азыраары. Агаш белетеери. Туризм.

Кереестер

Тӱӱкилик

• Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда турушкандарга обелиск (1985 ј. Тракта ором, 36а)^[14][15];
• Граждан јууда корогондордыҥ карындаштык мӧҥкӱзи (Трафимовтыҥ оромы, 6а)^[14][15].

Ар-бӱткендик

• Чаптыган туу (1316)^[16];
• Тоҥмок суу (1317)^[16].

Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте^[16].

Јуруктардыҥ кӧмзӧзи

Јарлу улузы

• Каланаков Н. А. (1888—1960) — совет ӧйиндеги баштапкы алтай бичиктӧстиҥ авторы, баштамы класстарда кычырар бичиктердиҥ тургузаачызы, ӱлгерчи, поэт, прозаик, драматург ла кӧчӱреечи болгон.
• Ойноткинова Ю.М. (07.11.1933) — Улалуда педучилищеде (1955), ГАГПИ-де ӱренген (1975).^[17]. РСФСР-дыҥ нерелӱ ӱредӱчизи (1972), СССР-дыҥ јондык ӱредӱчизи (1982), кӧп тоолу кайралдар алган, оныҥ портреди Москвада ВДНХ-да ла ӱредӱликтиҥ Министерствозыныҥ галереязында кӧрӱде болгон.

Ајарулар

1. Паспаул
2. Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы (ја. эм.). Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.
3. Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России».
4. Молчанова О. Т. Топонимический словарь Горного Алтая / А.Т. Тыбыкова. — Горно-Алтайск: Горно-Алт. отд. Алт.кн.изд-ва, 1979. — 397 с.
5. Красная книга Республики Алтай: животные / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 368 с. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
6. Токшын Торбоков. Алтайдыҥ ӧзӱмдери. Растения Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020.
7. Макошева А. А., Макошев А. П., Апенышева И. Н. Приложение 2: Список населенных пунктов Республики Алтай по переписям 1989 и 2002 гг. // Население Республики Алтай (системно-структурный анализ). — Горно-Алтайск: ГУ книжное издательство „Юч-Сюмер-Белуха“ Республики Алтай, 2007. (Электронная библиотека Горно-Алтайского государственного университета)
8. Сайт «Чойский район».Традиции и обряды. (ја. эм.) (недоступная ссылка). Дата обращения: 1641825770. Архивировано чаган айдыҥ 31 кӱни, 2670 јыл.
9. Численность и размещение населения. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Алтай. Том 1 (ја. эм.). Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
10. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2013 года по населённым пунктам Республики Алтай (ја. эм.). Дата обращения: сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013. Архивировано сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013 јыл.
11. Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам за 2012-2014 годы (ја. эм.). Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014. Архивировано кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014 јыл.
12. Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам Республики Алтай за 2011-2014 годы (ја. эм.). Дата обращения: кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015. Архивировано кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015 јыл.
13. Закон Республики Алтай от 3 марта 1993 года N 9-6 «О языках народов, проживающих на территории Республики Алтай» (с изменениями на 27 ноября 2020 года)
14. Решение Исполнительного Комитета Совета народных депутатов Горно-Алтайской автономной области «Об отнесении недвижимых памятников истории и культуры к категории памятников местного значения» от 16.10.1989 г. № 348 (ја. эм.) (недоступная ссылка). Дата обращения: 1610035757. Архивировано 1610213696.
15. Archive copy (ја. эм.) (недоступная ссылка). Дата обращения: 1605363719. Архивировано чаган айдыҥ 31 кӱни, 8406 јыл.
16. Ойношев В. П., Урбанова С. Е. Свод обьектов культурного наследия Республики Алтай. — Горно-Алтайск: АУ РА «АКИН РА», 2013.
17. Главная награда для учителя – благодарность учеников | СТАТЬИ

Тайантылар

• Горный Алтай: Село Паспаул