Antika ato Paputa a kitakit(Ikiris sowal:Antigua and Barbuda; Holam
sowal:安地卡及巴布達,簡稱「安巴」) itiraay i katimol no Amirika a kitakit, sasifo’an no Micow, ila’eday no Ciaropi Riyar ato Tayseiyo, kanatimol miingid to sakowan no Fransu a kanatal Kuwatilopo sakowan(Fransu sowal:Guadeloupe), ikatimol no saka’etip miingid to sakowan no Ikiris a Moncili kanatal(Ikiris Sakowan :Montserrat), isaka’etip
o Sie Kolistofo ato Niwis Mapolongay Kitakit (Ikiris sowal :Federation of Saint Kitts and Nevis anoca Federation of Saint Christopher and Nevis. Sakamoto han pangangan Sieko. 1983 niheca saka 9 fold saka 19 romi’ad miiked a pisanoniyahpikowan, o misakapotay to Ikiris a Lekatep. O syoto tatapangan tokai itiraay i Sie Kolistofo kanatal, o mamangay a Niwis kanatal isakatimolay to 3 m ko kalaliyasan, malala’eday to Naros Ta’eman no riyar (The Narrows).
O tamdaw no Antika ato Paputa a kitakit i,sahetoay o Sibony a finacadan (Ikiris sowal :Ciboney,Sipanya sowal :Siboney), i ’ayaw no 25sici iraay to itini a maro’. I aikor to malaplap no Alawa tamdaw. Oya maro’ay i
Antilis kanatanatal(Lesser Antilles) a Kalepi finacadawn (o nani tiniay ko pangangan to Kalepi Riyar)o kali’odotay, sa ma’eco nangra ko taliyok no Antika ato Paputa a kanatanatal, nikawrira, cowa ka paka’eco to Antika ato Paputa kanatal.
1493 miheca, saka kinatosa ni Kolompo a pakatanina a tayni tona kanatal, itiraay iAntika a macakat, sa pangangan han ningra to Siemaliya no Antika. Niwrira, cowa ka patireng to sakowan itini ko Sipanya, nawhani, makedalay manikaway to nanom itini tona kanatal,ira heca ko kali’odotay a Kalopi tamdaw o kakatalawan amaro’ itini. Nani 1632 a miheca a misatapang ko Ikiris a tamdaw micowat to Antika malosakowan, 1634 miheca halo Paputa mala sakowan no Sipanya. 1666 miheca pacarcaray a mihidefong ko Fransu.
Mala sakowan tona Ikiris i, mipamatang to pipalomaan to tefos, nani Afrika a hakelongen ko sasali’acaen a kohetingay tamdaw malakoli, tahira to i 1834 a mihecaan nga’ tedal hanto ko pipapakoli a demak, nikawrira, namalakoliay to ko ’orip i mapalasawasawad ko kalakoli i mitadipiay to toya kohecalay a tawki no kamaomahan. 1939 miheca,patireng to Antika Mali’caay ato Matayalay a Reked, 1946 miheca ona Rekad mafalic Malamatayaly Tang(工黨) mikihamon to sinkiw. Orasaka nani 1981 miheca malingato ko kalamatayal no sifo, tada kakaya’ ko kamaro’an i sifo, tahira to i 2004 mihecaan asinkiw, malowid no Kapolongan a Macakat a Tang,tahira i 2014 miheca ko kamaro’an no Kapolongan a Macakat a Tang, ma’afas patatiko ko Malamatayaly Tang a maro’ i sifo.
O kapolongan no pinapina akanatal ko Antika ato Paputa a kitakit, o
a kanatal i o Antika, o sekalay sera 281㎢, o cinamaly a kanatal, o faco no sera mahinakopay ;o sakatosa a kakahaday a kanatal o Paputa, o sekaly sera 161 ㎢, onini i sahetoay o rakarakan. O polong kanatal nona kitakit po’eneray, palalenen i nani riyar 402 m ko ka’akawang[1], o satakaraway a poco i o Opama Taporo(Mount Obama). O kakarayan i o fa’edetay a rengorengosan a kakarayan, o lalen no fa’edet to mihecaan 27℃, o lalen no ‘orad i 1100 haomi to mihecaan.
I Antika kanatal 6 ko kala’isal no kyokai a sakowan(Parish), ato Paputa
ato Loytongta kanatal.
1.Sie Cioci(Saint George Parish)
2.Sie Yohani(St. John's)
3.Sie Maliya(Saint Mary Parish)
4.Sie Pawlo(Saint Paul Parish)
5. Sie Pitoro(Saint Peter Parish)
6.Sie Filipo(Saint Philip Parish)
O kapot no Kapolongan Misacefangay no Ikiris ko Antika ato Paputa a kitakit, o tpapanga no kitakit i ci Elizabeth II o fafahiyan honti no Ikiris ko mitokeleday. O sotok i, o tarokos no
, o kakeridan no sifo i o Soli, todongay o Sincenyiencang no Taywan.
Antika ato Paputa a kitakit i, tosaay ko Lipoin pikaikian no kitakit, o Fafa’eday a pikaikian 17 ko iing tamdaw, o sotok ko mitoro’ay, i kalo liyad o Soli ato kakeridan no Pacoliay Tnag ko masaspwal to tatooren tamdaw, i Kararemay Pikaikian a iing o misinkiwan ko kalakiin. O mamlasoli a tamdaw i tohatiniay to a lafin o kakerdan no sa’alomanay ko kiing i Kareremay Pikaikian, mapolong ato cefang a malakiingay a tayal to demak no kitakit. O maamaan to a sinkiw 5 ko miheca a pasaliyad a misinkiw, nikawrira citodaongay ko Soli a milongoc to pisinkiwan a romi’ad. Antika ato Paputa a kitakit adihay ko masasiromaromay a Tang, orasaka malalifelifet to romi’ami’ad. O pacoliay a Tang mikokot to matayalay to demak no sifo o alomanay ko kiing a Tang, cikapoay to pisinkiw sanay.
O Antika ato Paputa a kitakit mipa’adingay to kasasowal, pasadak to tilid,pitooran,wakawak ato misakapot a teked faloc’. O rikec no kitakit i o kalorikec a rayaray ko pido’edo’an.
O sapili’etan no Antika ato Paputa a kitakit i,o pisalamaan no lafang, makalitosaay no ’etan no kitakit ko ’etan no pisalamaan no lafang. Nikawrira i 2000 miheca malikelon ko tayal no pisalamaan, tada maroray ko tamdaw ato sifo no Antika ato Paputa a kitakit.
O liomah dadengden sa halokaka’enen no tamtamdaw nona kitakit. Cowa ka hakowa ko misanga’ay to lalosidan, o ’edengan o mamangay dafong no kafoti’an, nakamayan a lalosidan ato kinakerit no dinki.
Ono kinko a tayal i,o tata’angay ko kaci’epoc, nikawrira, o Amirika a cipaysoay tamdaw ci Roporto Ailin Stanfoto(Robert Allen Stanford) itinien ningra ko palamitan a patireng to Ponsi Pisa’efitan(Ponzi scheme) to payso,na kailaan no payso o saadihayay ko pisa’efit,masa’efit ningra ko 80 ‘ok a payso no Amirika, tata’ang ko kadoka no kinko.
Mihamhamay tomicolo’ay tayal, nipadingwaay tayal ato kinko tayal a tayni patireng to kaisya, nga’ malowalowan ko kasipon no pisalaan a tayal, cato ka sacecay sa ko piti’er to pisalamaan a demak.
Itiya ho o nano sakowan no Ikiris sa marecep no pinangan no Ikiris ato no
to’asan wayway no Afrika ko punka no Antika ato Paputa a kitakit. O todongay no kitakit a pimalian i,omatiyaay o yakiw a sapad pimali,i 2007 miheca midemakay to polong no kitakit a sapad pimali. O saka, cifayfayay a tamina o kakaolahan a onto to sapiyatayat to tatirengan. I saka 8 a folad no kalomihecahecaan, midaemak to tata’angay a lisin(carnival) to sapikining to pipalahedaw to koli.
Tosay ko sinpon to nipasadakan itini, o cecay i, o “Romi’ami’ad a Pinengneng”(Daily Observer), o roma i, o “Kalapi Sinpon”(Caribbean Times). Mahaop ko 77% a tamdaw mitooray ci Yiesoan, ilaloma’ nonini i, mahaop ko 17% o mitooray to Ikiris Kitakitan a Pitooran, o sa’alomanay ko mitooray.
[1] 加勒比岛国将最高峰命名“奥巴马峰”为其庆生 (网易新闻). [2009-08-12]. (原始內容存檔於2012-05-22).