Guyana

Hata no Kayana kitakit

Guyana蓋亞那

Kayana Mapapadangay-Kapolongan kitakit ( kuwaping a sowal: 蓋亞那合作共和國; Ikiris a sowal:Co-operative Republic of Guyana,kalopangangan o Kaya(通稱蓋亞那; Ikiris a sowal:Guyana）

Kaitiraan no Kayana kitakit

O itiraay i saka’amisan no Katimolay-Amirika Karopaw, odengan ko nini a kitakit ko ono Ikiris a sowal ko kalosowal no sifo itini, o mikapotay to Tata'akay Ikiris a Lekatep(Commonwealth of Nations). Iskawalian malafiyaw ato Solinan, isaktimolan miingid to Pasi kitakit, isaka’etipan malafiyaw ato Winoyroyla(República Bolivariana de Venezuela),isaka’amisan o Tasiyang-riyar. Ira ko fangafang to sera ato Solinan ato Winoyroyla, mangalefay ko Winoyroyla cilacila milekal isak’etip no Aysaykoypo-‘Alo a malamicongacongay no Sipanya a Kayana ono Winoyroyla a sera saan.^[1]Talacowa itiraay i Katimolan-Amirika Karopaw ko Kayana, o mikapotay heca i Katimolan-Amirika Karopaw a Malekatepay-kitakit(南美洲國家聯盟;Potawya a sowal:União Sul-Americana de Nações; Sipanya a sowal:Unión de Naciones Suramericanas; Holan a sowal:Unie van Zuid-Amerikaanse Naties;Ikiris a sowal;Union of South American Nations), nikawrira, nano to’asan ato nano rikisian o Karopyriyaran-kanatal ko mangataay ko kalawidang.

Tatapangan no ngangan(國名語源)

O Kayana hananay a ngangan o nani “Guiana”, o imi ona tilid mahaop ho ko Kayana(malamicongacongay no Ikiris a Kayana), Solinan(malamicongacongay no Holan a Kayana), malamicongacongay no Fransu a Kayana ato Kolonpiya, Winoyroyla ato Pasi a pecih. Do’edoen ko Niwcin Ikiris-Citing, “Kayana” o nano sowal no Yincumin no Amirika-Karopaw, o totodong nonini i,”patahtahay to nanom a kitakit” sanay.34 Mapapadangay-Kapolongan kitakit a ngangan i, nani “ mapapadangay-syakaysyuki”. No kuwaping a pifelic i,isaka’amisan no katimolay-amirika a Kayana-pala iraay ko tosa a miliniay ko ngangan a kitakit, o nisiikeday a Kayana “Guyana” ato ipapotalay a malamicongacongay no Fransu a sera “ Guyane française”. Oya misiikeday a kitakit o “Koyana”(Guyana) hananay, oya malamicongacongay no Fransu a sera o “ malamicongacongay no Fransu a Koyana” (Guyane française ) hananay. Ono Taywan a pangangan i, Oya misiikeday a kitakit o “Kayana” hananay, oya malamicongacongay no Fransu a sera o “ malamicongacongay no Fransu a Koyana” (Guyane française ) hananay a pangangan,5^[2] ano ca “malamicongacongay no Fransu a Koyana” hananay ko pipangangan.

Con Yaso sa'ayaway congton no Kayana

Rikisi(歷史)

I 1498 miheca ikor no kahera ni Kolistofo-Kolompo ko Kayana ato ilawacay a pala, malalifelifet ko Yoropa a tamdaw a mafolaw a tayni. To ikor to tolo a sici cacorok sa ko Ikiris,Holan ato Fransu a mi’eco a maro’ itini, tahira to i pisatapangan no saka 19 sici i 1814 mihecaan, o Ikiris,Fransu ato Holan mipatireng to hecek to ngangan no sera, malaheci ko pikowan no Ikiris, o “malamicongacongay no Ikiris a Kayana” ko ninian. 1961 miheca pakaala tono niyah-pikowan ta pangangan han to “ Kayana” ,1966 miheca saka 5 folad saka 26 romi’ad misiiked ko Kayana. 1970 miheca saka 2 folad saka 23 romi’ad, oya kakeridan no matayal a Siecian-Kasarekad, o congli ci Fopos-Ponamo milekal to patireng to “mapapadangay-syakaysyuki”, oyanan ko pifalic to ngangan no kitakit to “ mapapadangay-kapolongan kitakit”^[3], midemakay to nikapolongan faco, kalomaocan-nokitakit, misinkiw to sa’ayaway a congtong, ona congtong o teloc no Kuwapin a ngayngay ci Con Yaso(Arthur Raymond Chung).

Sieci(政治)

Yo ikor tono Niyah-Pikowan ko Kayana, oyanan to o “ Kapolong-lomaocan no Finawlan” ato Cemahaday-Kasarekad no Finawlan a macocorok a matayal tono sifo a demak.

1980 miheca malaheci a masanga’ ko “Tatapangan-Rikec no Mapapadangay-Kapolongan kitakit”, o pipatosoken i, “ o milacalay nani milipaysoay-co’enot tayra i Syakaysyuki-ca’enotan ko Kayana, ona kitakit cowa ko mamapecih, ono ihekalay, finawlan ko sakakaay a kitakit, o Mapapadangay-Kapolongan Kayana kitakit”^[4]

Itini i katimolay-amirika a kitakit o ‘edengan mi’osaway ho papatayen ko cilafoay to mipatayay raraw.

Tamdaw(人口)

Mademetay ko kilang no Kayana, o tamdaw sa i, matakaray latek ira ko 80 ‘ofad ko tamdaw, oya mi’ecoay a mikowan a Ikiris ‘acaen nangra ko koli nani Afrika a tayni mipamatang, 1834 miheca mapalasawad ko paliwalay to koli a demak, o mikowanay pasitira to i satimolan no Aciya a Indo ato satimolan no sakawalian no Aciya, makaketon to tilid ato mamalakoli a tayni matayal to ka’emeday ko lifong a tayal, onini ko samacemahad no liomah ato pikarkar to tada0fokeloh, no onian ko ka’aloman no masasiromaromaay a finacadan m’ro' itini, o teloc no Indo ira ko 39% ko tamdaw, teloc no Afrika 29%, ciramramay to ‘irang no Indo ato Afrika ira ko 19%, Yincumin 10%, o Kuwaping ato Yoropa a teloc latek ira ko 0.5%.^[5]

Katima kahicaraan no tamina

Kaitiraan ato kasasikiked a sakowan(地理和行政區劃)

Itiraay i saka’amisan a salawacan no Katimolay-Amirika Karopaw, isaka’amisan o Tasiyang-riyar, isakawalian o Solinan, isakatimolan malafiyaw ato Pasi, isaka’etipan madado’edo ato Winoyroyla.

Mo’etepay ko kasasiiked sakowan. O Finawlan-Iinkay ko mikowanay, ona iinkay ira ko cecay a kakeridan citodongay to kalotayal.

Saka’orip(經濟)

O lalen no kaci’etan ato nira’oman i, o ‘etan ira ko 2 ‘ok 8700 ‘ofad a payso no Amirika, o nira’oyan a payso ira ko 3’ok 700’ofad a payso no Amirika. O polong a ‘etan toni pasadakan a paliwal 4,994 ‘ok payso no Amirika(2007 mihecaan a sa’osi);o polong a nipacomodan a ni’acaan to dafong ira ko 8,357 ‘ok payso no Amirika(2007 miheca a sa’osi). o nipasadakan a paliwal a dafong o ‘oteng, ‘odax,’afar, killing, tada’ekim ato panay. O sakakaay ni’acaan a dafong ira ko sakipayso, simal-kasolin, kikay, dafon no kakak, sapisaloma’ ato dafong to sakikalo’orip. O sakakaay pipaliwalan to dafong ‘edeng ci Karopi-Riyaran Patatekoan(加勒比共同體;Carribean Community;decdecan a tilid:CARICOM) a cefang, roma i,Amirika, Ikiris ato Kanata a kitakit, o pi’acaan to dafong a kitakit o Amirika, Ikiris ato Kanata.

Pacefaday a tilid(註腳)

1. 約佔蓋亞那面積的三分之二
2. 法屬圭亞那 - 外交部領事事務局全球資訊網. 外交部領事事務局. [2014-12-30]. （原始內容存檔於2014-12-30） （中文（臺灣））. 法屬圭亞那
3. David A. Granger. Forbes Burnham and the Liberation of Southern Africa (PDF). [1 August 2015]. （原始內容 (PDF)存檔於8 December 2015）.
4. Constitution of the Co-operative Republic of Guyana. [2021-02-05]. （原始內容存檔於2021-02-14）.
5. Archived copy. [25 August 2018]. （原始內容存檔於2018-07-09）.