Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
Mapa d'a Polinesia, en l'oceano Pacifico | |
Parlatas en: | islas d'o Pacifico (Polinesia) |
Clasificación: | Luengas austronesias Luengas malayopolinesias |
Se veiga tamién: Filo austronesio |
Es idiomas polinesios son un grupo prou homochenio de mas de trenta luengas, parlatas a la rechión d'o Pacifico conoixita como Polinesia. Perteneixen a la gran branca d'idiomas oceanicos, en o filo austronesio (malayopolinesio).
L'alta homocheneidat d'o grupo d'as luengas polinesias (se veigan baixo bellas correspondencias internas) ye debita a l'asentamiento relativament recient d'es polinesios en as islas d'ixa rechión, abe nomás que uns 2000 anyos.
L'idioma polinesio mas parlato ye o samoano, con uns 370.000 parladors. D'entre as altras luengas polinesias, nomás que tres plegan ta es 100.000 parladors: o maori, o taitián y o tongalés.
En os zaguers decenios, a clasificación tradicional d'as luengas polinesias s'ha basato esencialment en as proposatas per A. Pawley[1] e per R.C. Green,[2] en 1966. Encara que o estallo d'o protopolinesio en dos brancas, a tongalense y a nucleyar, contina acceptando-se, a subdivisión d'o nucleyar en una branca samoano-periferica y una altra d'oriental no ye guaire refirmata actualment per es lingüistas,[3] que consideran muitos d'ixes idiomas como brancas independients, ya que acollar-los en un grupo no podeba chustificar-se per meyo d'as innovacions compartitas. A clasificación emplegata astí baixo sigue o modelo revisato per J. Marck,[4] basata en o estudio d'os cambios fonolochicos esporadicos entre as diferents luengas:
Protopolinesio
Muitos d'os vocables d'as luengas polinesias continan estando cognatos claros. Iste cuatrón astí baixo en amuestra bel ixemplo con una selección prou representativa d'o grupo lingüistico:
Tongalés | Niuean | Samoano | Sikayanés | Takuu | Rapanui | Taitián | Rarotongano | Maori | Marquesano sept. | Marquesan merid. | Hawaiano | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
cielo | /laŋi/ | /laŋi/ | /laŋi/ | /lani/ | /ɾani/ | /ɾaŋi/ | /ɾaʔi/ | /ɾaŋi/ | /ɾaŋi/ | /ʔaki/ | /ʔani/ | /lani/ |
aire d'o norte | /tokelau/ | /tokelau/ | /toʔelau/ | /tokelau/ | /tokoɾau/ | /tokeɾau/ | /toʔeɾau/ | /tokeɾau/ | /tokeɾau/ | /tokoʔau/ | /tokoʔau/ | /koʔolau/ |
muller | /fefine/ | /fifine/ | /fafine/ | /hahine/ | /ffine/ | /vahine/ | /vaʔine/ | /wahine/ | /vehine/ | /vehine/ | /wahine/ | |
casa | /fale/ | /fale/ | /fale/ | /hale/ | /faɾe/ | /haɾe/ | /faɾe/ | /ʔaɾe/ | /ɸaɾe/ | /haʔe/ | /haʔe/ | /hale/ |
pai / mai | /motuʔa/ | /motua/ | /matua/ | /maatua/ | /matuʔa/ | /metua/ | /metua/ | /matua/ | /motua/ | /motua/ | /makua/ |
Puet veyer-se como bella correspondencia entre diferents luengas polinesias ye regular. Per ixemplo, os sons maoris /k/, /ɾ/, /t/, and /ŋ/ se corresponden con os sons /ʔ/, /l/, /k/, y /n/ d'o hawaián. Asinas, "hombre" ye tangata en maori y kanaka en hawaián, u "largo" ye roa en maori y loa en hawaián. A conoixita salutación hawaiana aloha se corresponde con a maori aroha, "amor, afecto".
Os pareixitos en o vocabulario esencial permeten es parladors d'entender en un grau prou alto a es polinesios d'altras islas. En os casos que una luenga concreta amuestra grans diferiencias inasperatas en o suyo lexico, probablement se debe a bella situación de "tabuización" de parolas.
Muitas d'as luengas polinesias han patito drasticament os efectos d'a colonización europea. O maori y, mas clarament, o hawaián, han perdito terreno a grans trangos debant d'a potencia d'a luenga anglesa, y nomás en os zaguers anyos pareix que se fayan bel abance enta la suya recuperación.
(en)