Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
Vikingo[1] ye como de diz a los guerrers, piratas y saqueyadors medievals d'orichen escandinavo. En sentito muito amplo y en bels contextos s'aplica o termin vikingo a toz os norrens, (habitadors d'os países escandinavos en l'alta Edat Meya), encara que no fuesen guerrers ni saqueyadors.
Son clamatos vikingos por o vik (badía protechita, en chermanico escandinavo). Tamién recibiban a denominación d' "hombres d'o norte" en as luengas chermanicas d'os francos y os saxons, (north men, norse men, nort manni), orichinando a palabra romance "normand(o)" que dimpués se fació servir pa dicir un grupo etnico naixito en Normandía por fusión d'os vikingos y a población autoctona galorromana y franca.
En grupos mas o menos numerosos, os vikingos atacaban con os suyos barcos as costas europeas en os sieglos VIII-XI.
Os vikingos iban por os ríos de Francia, Alemanya y Rusia, conquerioron os territorios de l'antiga Rusia, habitatos por eslaus y finlandeses y sozmetioron Irlanda y Anglaterra. Tamién, a vegatas, atacaban a Mediterrania.
Bi heba tres grupos de vikingos:
Os vikingos noruegos arriboron en las Islas Shetland a principios d'o sieglo VIII, establindo-se dimpués en as Islas Orcadas y Islas Hebridas. Estos archipelagos sirvioron como escala pa atras expedicions dimpués de ser colonizatos.[2]
En zaguerías d'o sieglo VIII los noruegos s'expansionan por as costas d'a Mar d'Irlanda ocupando a Isla de Man y establindo-se en as costas d'o sud y este d'este mar. Ye un periodo en o que os monesterios irlandeses son sistematicament saqueyatos. Desnde as Islas Shetland plegoron a las Islas Feroe arredol de l'anyo 800[2]
Entre os pocos textos en navarro-aragonés que parlan d'os vikingos tenemos a "Grant Cronica d'Espanya" y a "Cronica d'Espayna" de García d'Eugui a on los mencionan como almochuces fendo servir a denominación arabe d'os vikingos que tamién aplicaban os musulmans a zoroastristas y pagans en cheneral, tot en meyo d'unos parrafos con temas mitolochicos celtas como a "Batalla d'os árbols" y l'asalto a una torre en a costa:
En atros textos como a "Cronica de los Conquiridors" los mencionan como "normandos" (d'o francico nort(h)manni, "hombres d'o norte") a l'igual que en atras luengas occidentals y sin ixe component mitolochico u lechendario.
En a "Cronica d'Espayna" de García d'Eugui tamién fan servir a denominación de "normandos" tractando-los a part d'os almochuces en campanyas bien testimoniatas:
Esta denominación de "normando" no se fa servir guaire en historiografía actual pa referir-se a los vikingos porque s'aplica a los normandos baixo-medievals, o pueblo de luenga romanz orichinario de Normandía que intervinió en a historia d'o sud d'Italia y en as cruzatas. Por atra part orichinariament o termin nort(h)manni se referiba a los habitants d'o norte d'Europa u escandinavos independendientment de si se dedicaban a la piratería u no.
As naus vikingas son conoixitas como drakkars. L'arqueolochía documenta como antes de tiempos d'os vikingos os norrens desembolicoron a suya tecnolochía de navegación. Tácito ya parlaba d'os barcos maniables sin vela d'os svear. As estelas funerarias d'a isla de Götland amuestran a evolución d'as naus dende o sieglo VII a lo XI, encara millor conoixitos por as excavacions d'as tumbas de barco de Vendel y Valsgärde. En os sieglos VII y VIII se produció un progreso tecnico important que permitiría as celebres incursions d'os vikingos: milloró a carena, construyoron cascos cubiertos, introducioron l'uso d'a vela.[3]
Son un exponent d'as naus vikingas os drakkars d'as tumbas reyals d'Oseberg (850) y Gokstad (900), y tamién as naus funditas voluntariament en Rolskilde (Dinamarca).