Župan

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Un župan estió entre os eslaus y vlacos antigos a condición de mainate local en sociedaz de familias patriarcals amplas (zadruge), que evolucionó en bel caso ta un títol nobiliario de bella traza comparable a lo comites latín u a lo "conte" en Europa occidental cuan a Edat Meya. O territorio gobernau por un župan ye un župa (termin que en bella luenga no eslavas s'adapta con a terminación -ato u equivalent como zhupanato u jupanato).

Etimolochía y semantica

O termin pareix que ye d'orichen turquico (en luengas turquicas actuals "pastor" se diz cioban, çioban), y fue introduciu por os Avaros, pueblo turquico d'as estepas euroasiaticas que sozmetió a los eslaus d'a Cuenca Danubiana y cuasi tota Europa Centro-Oriental en a subchección suya. Pareix que o termin župan se referiba a lo principio a un "patriarca", "capitoste de clan" u "capitoste de tribu" en una sociedat patriarcal con familias amplas.

En Moravia la Gran, en os sieglo IX y X existiba o títol de župan. Cuan o rei Esteban d'Hongría organizó o reino d'Hongría en o sieglo XI, os hongaros adaptoron o termin župan como ispán pa dicir a qui mandaba en as provincias reyals que chusto heban creyau y que son comparables a los contaus d'os estaus catolicos contemporanios d'Europa Occidental.

Os eslovacos y croatas feban servir os termins župa, župan y županija pa dicir os contaus d'o Reino d'Hongría y d'o Reino de Croacia. A traducción d'estas categorías administrativas en alemán yera Komitat, d'o latín Comitatus, pero dimpués las traduciban como Gespanschaft adaptando a palabra con a suya radiz.

Os župas yeran importants en a organización politica d'os eslaus balcanicos d'a Edat Meya. En "De administrando Imperio" bi ha mencions a županijas en o capítol 30. Tamién bi ha župas como una entidat administrativa d'o primer Imperio Bulgaro por debaixo d'atra entidat administrativa dita comitatus. Entre os serbios medievals se conoixeban os títols de župan Veliki župan ("o gran župan", equivalent a un prencipe).

O títol de župan (jupân) existiba tamién en as actuals Oltenia y Muntenia (conoixidas en a Edat Meya como Vlaquia), pero huei ye un termin referiu a un capitoste d'una colla de pastors u una colla local y ye termin que cuan a relatinización os eruditos rumanos substituyoron por o galicismo şef de traza que dicir jupân tien connotacions humoristicas u de burla, y se troba en os manele como palabra d'o lexico chitán.