Ogun
Ogun ire agan̄-mkpulu me agan̄ osiki ichep-ura me Naijiria. Efele ijon̄ me lek agan̄-mkpulu yi isana me lek oka Agan̄-mkpulu agan̄ Ichep-ura isa ichili agan̄-mkpulu yi. Agan̄-mkpulu echi òkukup ikana ọmọ ìre Legọs me agan̄ osiki, Ọyọ mè Oṣun me agan̄ inyọn̄, Ondo me agan̄ mbum-ura,mè ido Bènè me agan̄ ichep-ura. Otu-ifuk ebi ìluk me emen ire 3,751,140 me acha 2016. Okike ijọn̄ îbenbe ire 16,762 km². Ọmọ ore òso akọp mè gweregwen ene ewabe ichit me emen mè ire òso akọp iba mè ini (24) òmimin ichit me okike ijon̄. Echili agan̄-mkpulu yi me 3 febuwari 1976. Ama-ibot kan̄ mè ama-ile òmimin ichit ìre Abeokuta. Ofifi ama-ile echi òsisibi isi me emen kan̄ ìre Ijebu ode (orere ama-ibot Ama-ubọọn̄ Ijebu) mè Sagamu, ama òkeke me isi me iwowop ibọn̄.<ref3>
Ekigwen ọmọ ibe îre "otunchit ekisa inin̄ Naijiria" [Gate way to Nigeria]. Eriọọn̄ agan̄-mkpulu yi kire agan̄-mkpulu ge òkakaan̄ ogbogbo uwu-ǹrom, mè ire ebon ere irom-inu me Naijiria. Erumfaka echi òsisibi isi me agan̄-mkpulu yi ire eyi Isilam me eyi Kiristien, ubọk geelek îrebe ke ene inen mè inen ekigọọk erum-mfaka orọmijọn̄.
Otoko òwawa ichit me agan̄-mkpulu yi ìre Yoruba.<ref13> Usem Yoruba si ore eyi owuwa ene ekitumu mè iyaka ikinọ ijaan̄.