স্বৰ
| ভাৰতীয় ধ্ৰুপদী সংগীত |
|---|
 |
| ধাৰণাসমূহ |
সংগীতত যিবোৰ ধ্বনিৰ এক নিৰ্দিষ্ট ৰূপ থাকে আৰু যাৰ কোমলতা বা তীব্ৰতা অথবা উত্থান-পতন আদি শুনা মাত্ৰকে সহজে অনুমান কৰিব পৰা যায়, সেই ধ্বনিকে স্বৰ বোলা হয়। স্বৰ হৈছে এনে এক শব্দ যিয়ে একেলগে উশাহ, স্বকীয় উচ্চাৰণ, সংগীতৰ ধ্বনি, আৰু অষ্টক বা সপ্তকৰ এটা পৰ্যায়ক বুজায়। অধিক ব্যাপকভাৱে ক'বলৈ গ'লে ই প্ৰাচীন ভাৰতীয় ধাৰণাৰ সংগীত সুৰৰ এক সম্পূৰ্ণ মাত্ৰা।[1][2]
ইতিহাস
[সম্পাদনা কৰক]ব্যুৎপত্তি
[সম্পাদনা কৰক]স্বৰ শব্দটো সংস্কৃত ভাষাৰ মূল শব্দ স্বৰৰ (সংস্কৃত: स्वर) পৰা উদ্ভৱ হৈছে যাৰ অৰ্থ হৈছে "শব্দ কৰা"।[3] সঠিকভাৱে ক’বলৈ গ’লে সংস্কৃত নিৰুক্ত ব্যৱস্থাত স্বৰৰ সংজ্ঞা এনেদৰে দিয়া হৈছে:
- স্বৰ্য়তে ইতি স্বৰঃ (स्वर्यते इति स्वरः, উশাহ লোৱা, জিলিকি উঠা, শব্দ কৰায়েই স্বৰ)
- স্বয়ং ৰাজতে ইতি স্বৰঃ (स्वयं राजते इति स्वरः, যি নিজাববীয়াকৈ আবিৰ্ভাৱ হয় সেয়ে স্বৰ)
- স্ব ৰঞ্জয়তী ইতি স্বৰঃ (स्व रञ्जयति इति स्वरः, যিয়ে নিজকে ৰঙীন কৰে সেয়ে স্বৰ)
সপ্তক
[সম্পাদনা কৰক]ভাৰতীয় সঙ্গীতত ব্যৱহৃত হোৱা মুখ্য স্বৰ কেইটা হ'ল - ষড়জ, ঋষভ, গান্ধাৰ, মধ্যম, পঞ্চম, ধৈবত আৰু নিষাদ।[4] ছুটিকৈ এই সাতোটা স্বৰক সা, ৰে, গা, মা, পা, ধা আৰু নি বুলি কোৱা হয়। এই সাটোতা স্বৰক একেলগে স্বৰগম বুলি কোৱা হয়৷ এই সাতোটা স্বৰৰ ষড়জ আৰু পঞ্চমক বাদ দি বাকী পাঁচোটা স্বৰৰ দুটাকৈ ৰূপ আছে - এটা শুদ্ধ আৰু আনটো বিকৃত ৰূপ (কোমল অথবা তীব্ৰ)৷[5] ঋষভ, গান্ধাৰ, ধৈবত আৰু নিষাদ স্বৰৰ একোটাকৈ কোমল ৰূপ আছে। সেই স্বৰ কেইটাক কোমল ৰে, কোমল গা, কোমল ধা আৰু কোমল নি বোলা হয়।[5] মধ্যম স্বৰৰ বিকৃত ৰূপ হ'ল তীব্ৰ মধ্যম বা কড়ি মধ্যম।[5] গতিকে শুদ্ধ আৰু বিকৃত স্বৰ লগ লগাই মুঠ বাৰটা স্বৰ সঙ্গীতত ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
কোমল স্বৰ বুজাবলৈ স্বৰটোৰ তলত এডাল সমান্তৰাল ৰেখা আৰু তীব্ৰস্বৰ বুজাবলৈ স্বৰৰ ওপৰত এডাল লম্বমান ৰেখা দিয়া হয়।
- ষড়জ - সা (অবিকৃত)
- কোমল ঋষভ - কোমল ৰে (বিকৃত)
- ঋষভ - ৰে (শুদ্ধ )
- কোমল গান্ধাৰ - কোমল গা (বিকৃত)
- গান্ধাৰ - গা (শুদ্ধ)
- মধ্যম - মা (শুদ্ধ)
- তীব্ৰ মধ্যম - তীব্ৰ মা (বিকৃত)
- পঞ্চম - পা (অবিকৃত)
- কোমল ধৈৱত - কোমল ধা (বিকৃত)
- ধৈৱত - ধা (শুদ্ধ)
- কোমল নিষাদ - নি (বিকৃত)
- নিষাদ - নি (শুদ্ধ)
সাংস্কৃতিক, আধ্যাত্মিক আৰু ধৰ্মীয় প্ৰতীক
[সম্পাদনা কৰক]- প্ৰতিটো স্বৰ কোনো বিশেষ প্ৰাণী বা চৰাইৰ মাতৰ সৈতে জড়িত কৰা হয়, যেনে,
- ময়ূৰৰ মাতৰ পৰা ষড়জ
- ষাড় গৰুৰ মাতৰ পৰা ঋষভ
- ছাগলীৰ মাতৰ পৰা গান্ধাৰ
- ক্ৰৌঞ্চ পখীৰ (বক) ক্ৰন্দনৰ পৰা মধ্যম
- কোকিলৰ মধুৰ কণ্ঠৰ পৰা পঞ্চম
- ঘোঁৰাৰ মাতৰ পৰা ধৈৱত আৰু
- হস্তীৰ নিনাদৰ পৰা নিষাদ স্বৰৰ সৃষ্টি হৈছে বুলি কোৱা হয়।
গতিকে প্ৰতিটো স্বৰ কোনো প্ৰাণী বা চৰাইৰ মাতৰ পৰা উৎপত্তি হোৱা বুলি কোৱা হয়।[6]
- প্ৰতিটো স্বৰৰ সৈতে একোটা শাস্ত্ৰীয় গ্ৰহকো জড়িত কৰা হয়:
- সা – বুধ গ্ৰহ,
- ৰে – মংগল গ্ৰহ,
- গা – সূৰ্য,
- মা – চন্দ্ৰ,
- পা - শনি গ্ৰহ,
- ধা – বৃহস্পতি গ্ৰহ,
- নি - শুক্ৰ গ্ৰহ.
- প্ৰতিটো স্বৰৰ সৈতে একোটা ৰং জড়িত কৰা হয়:
- সা – সেউজীয়া,
- ৰে – ৰঙা,
- গা – সোণালী,
- মা – বগা,
- পা - নীলা বা ক’লা,
- ধা – হালধীয়া,
- নি - বহুৰঙী
- প্ৰতিটো স্বৰৰ সৈতে দেহৰ সাতটা চক্ৰক জড়িত কৰা হয়:
- সা - মুলাধাৰ
- ৰে - স্বাধিষ্ঠান
- গা - মণিপুৰ
- মা - অনাহত
- পা - বিশুদ্ধ
- ধা - আজ্ঞ
- নি - সহস্ৰাৰ
তথ্য সংগ্ৰহ
[সম্পাদনা কৰক]- ↑ Rowell 2015, পৃষ্ঠা. 13.
- ↑ Vimalakānta Rôya Caudhurī (2000). The Dictionary of Hindustani Classical Music. Motilal Banarsidass. পৃষ্ঠা. 122–123. ISBN 978-81-208-1708-1. https://archive.org/details/dictionaryofhind00roya.
- ↑ Guy L. Beck (2012). Sonic Liturgy: Ritual and Music in Hindu Tradition. University of South Carolina Press. পৃষ্ঠা. 91–94. ISBN 978-1-61117-108-2. https://books.google.com/books?id=UzUMCAAAQBAJ&pg=PT92.
- ↑ "[ Answered] What is the full form of SA,RA,GA,MA,PA,DHA,NI,SA - Brainly.in". https://brainly.in/question/4916824.
- ↑ 5.0 5.1 5.2 Randel 2003, পৃষ্ঠা. 814-815.
- ↑ "The Raga Ragini System of Indian Classical Music". 15 March 2007. https://www.dollsofindia.com/library/raga_ragini/.
বহিঃ সংযোগ
[সম্পাদনা কৰক]- North India Sargam Notation System
- www.soundofindia.com Article on vivadi swaras- Haresh Bakshi
- Ragopedia, an encyclopedia of ragas written and produced by Pandit Shiv Dayal Batish and Ashwin Batish
- ragapedia.com, an open-source tool for entering letter based notation including Sargam. Also generates western notation Archived 2019-04-12 at the Wayback Machine