আমিৰ খশ্ৰু

আমিৰ খশ্ৰু
]]
আমিৰ খুছৰৌৱে নিজৰ শিষ্যসকলক শিকাইছে; হুছেইন বায়কাৰাহৰ মজলিছ আল-উছশ্বাকৰ এখন পাণ্ডুলিপিৰ পৰা ক্ষুদ্ৰ চিত্ৰ]]
প্ৰাথমিক তথ্য
জন্মৰ নাম আবু'ল হাছান ইয়ামিন উদ-দীন খুছৰৌ
জন্ম ১২৫৩
পাটীয়ালী, কেশগঞ্জ, দিল্লীৰ চুলতানী আমোল
মূল কেশ, সমৰখণ্ড
মৃত্যু অক্টোবৰ ১৩২৫
নিজামুদ্দি আউলীয়া]
সংগীতৰ প্ৰকাৰ গজল, খায়াল, কাৱালি, ৰুবা’ই, তাড়াণা
পেচা চুফী সংগীত, কবি, সুৰকাৰ, লেখক, পণ্ডিত[1]


আবু'ল হাছান ইয়ামিন উদ-দীন খুছৰৌ (১২৫৩ – ১৩২৫ খ্ৰীষ্টাব্দ) বা আমিৰ খশ্ৰু নামেৰে বেছি পৰিচিত, নামৰ বানান কেতিয়াবা আমিৰ খুছৰৌ বা আমিৰ খুছৰো হিচাপেও লিখা হয়, তেওঁ এজন ভাৰত-পাৰ্চী[2] চুফী গায়ক, সংগীতজ্ঞ, কবি আৰু পণ্ডিত আছিল, যি দিল্লীৰ চুলতানী সময়ছোৱাত বাস কৰিছিল।[3]

ভাৰতীয় উপমহাদেশৰ সাংস্কৃতিক ইতিহাসৰ এজন চিনাকি ব্যক্তি। তেওঁ আছিল ৰহস্যবাদী আৰু ভাৰতৰ দিল্লীৰ নিজামুদ্দিন আউলিয়াৰ আধ্যাত্মিক শিষ্য। তেওঁ মূলতঃ পাৰ্চী ভাষাত কবিতা ৰচনা কৰিছিল যদিও হিন্দাৱী আৰু পাঞ্জাবী ভাষাতো কবিতা ৰচনা কৰিছিল। পদ্যত হালিক বাৰী নামৰ এক শব্দভাণ্ডাৰ থকা, য'ত আৰবী, পাৰ্চী আৰু হিন্দাৱী শব্দ মিহলি হৈ থাকে, প্ৰায়ে তেওঁৰ বুলি কোৱা হয়। খুছৰৌক কোনোৱে "ভাৰতৰ কণ্ঠ" বা "ভাৰতৰ ভাটৌ" বুলিও কোৱা শুনা যায়।

খুছৰৌক "কাৱালীৰ জন্মদাতা" (ভাৰত উপমহাদেশৰ চুফীসকলৰ এটা ভক্তিমূলক গায়ক) হিচাপে গণ্য কৰা হয় আৰু তেওঁ ভাৰতত গজল শৈলীৰ গীতৰ প্ৰৱৰ্তন কৰে, যি দুয়োটা ভাৰত আৰু পাকিস্তানত এতিয়াও যথেষ্ট পৰিমাণে প্ৰচলিত।[4][5] খশ্ৰু আছিল পাৰ্চী কবিতাৰ খাকানীৰ কাছিদাৰ পৰা আৰম্ভ কৰি নিজামীৰ খামছালৈকে বিভিন্ন শৈলীৰ বিশেষজ্ঞ, যিবোৰ মধ্যযুগীয় পাৰস্যত বিকশিত হৈছিল। তেওঁ ৩৫টা সুকীয়া বিভাজনৰ সৈতে ১১খন মাত্ৰাৰ আৰ্হি ব্যৱহাৰ কৰিছিল। তেওঁ গজল, মাছনৱী, কাটা, ৰুবাই, দো-বাইতি, তৰকিব-বন্দকে ধৰি বহু পদ্য ৰূপত ৰচনা কৰিছিল। গজলৰ বিকাশত তেওঁৰ অৱদান উল্লেখযোগ্য আছিল।[6]

জন্ম আৰু পৰিয়ালৰ পৰিচয়

[সম্পাদনা কৰক]

১২৫৩ চনত ভাৰতৰ আধুনিক উত্তৰ প্ৰদেশৰ কাছগঞ্জ জিলাৰ পাটিয়ালীত, তেতিয়াৰ দিল্লী চুলতানী ৰাজ্যত ১২৫৩ চনত আমিৰ খশ্ৰুৰ জন্ম হৈছিল। তেওঁ তুৰ্কী বংশৰ লোক আমিৰ ছাইফ উদ-দীন মাহমুদ আৰু স্থানীয় ভাৰতীয় মাতৃ বিবি দৌলত নাজৰ পুত্ৰ।[6] আমিৰ ছাইফ উদ-দিন মাহমুদ এজন চুন্নী মুছলমান আছিল। বৰ্তমানৰ উজবেকিস্তানৰ সমৰকন্দৰ ওচৰৰ এখন সৰু চহৰ কেছত তেওঁ ডাঙৰ-দীঘল হৈছিল। ডেকা অৱস্থাত চেংগিছ খানৰ মধ্য এছিয়া আক্ৰমণৰ ফলত এই অঞ্চল ধ্বংস আৰু বিধ্বস্ত হৈ পৰে আৰু জনসাধাৰণৰ অধিকাংশই অন্য দেশলৈ পলায়ন কৰে, সেইসকলৰ বাবে ভাৰত আছিল এক অনুকূল গন্তব্যস্থান। আমিৰ ছাইফ উদ-দিনকে ধৰি এদল পৰিয়ালে কেছ এৰি বালখলৈ (বৰ্তমান উত্তৰ আফগানিস্তানত) যাত্ৰা কৰিছিল, যিটো তুলনামূলকভাৱে নিৰাপদ ঠাই আছিল; তাৰ পৰাই তেওঁলোকে সুদূৰ দিল্লীৰ চুলতানলৈ আশ্ৰয় বিচাৰি প্ৰতিনিধি পঠিয়াইছিল। এই কথা মঞ্জুৰ কৰা হ’ল, আৰু তাৰ পিছত দলটোৱে দিল্লীলৈ যাত্ৰা কৰিলে। দিল্লীৰ শাসক চুলতান ছামছ উদ-দীন্তুতমিছও তেওঁলোকৰ দৰেই তুৰ্কী আছিল; সঁচাকৈয়ে তেওঁ মধ্য এছিয়াৰ একেটা অঞ্চলতে ডাঙৰ-দীঘল হৈছিল আৰু পূৰ্বৰ জীৱনতো কিছু পৰিমাণে একেধৰণৰ পৰিস্থিতিৰ সন্মুখীন হৈছিল। এই কাৰণেই গোটটোৱে প্ৰথমতে তেওঁৰ ওচৰলৈ গৈছিল। ইলটুট্মিছে শৰণাৰ্থীসকলক নিজৰ আদালতলৈ আদৰণি জনোৱাই নহয়, ইয়াৰে কিছুমানক উচ্চ কাৰ্যালয় আৰু মাটিৰ বাগিচাও প্ৰদান কৰিছিল। ১২৩০ চনত আমিৰ ছাইফ উদ-দিনক পাটিয়ালি জিলাত ফিফ প্ৰদান কৰা হয়।[উদ্ধৃতিৰ প্ৰয়োজন]

আমিৰ ছৈফ উদ-দিনে দিল্লীৰ নৱম চুলতান ঘিয়াছ উদ-দিন বলবানৰ ভাৰতীয় সম্ভ্ৰান্ত আৰু যুদ্ধমন্ত্ৰী ৰাৱাট আৰ্জৰ কন্যা বিবি দৌলত নাজৰ সৈতে বিবাহপাশত আবদ্ধ হয়।[6][7][8]

প্ৰাৰম্ভিক জীৱন

[সম্পাদনা কৰক]

আমিৰ ছাইফ উদ-দিন আৰু বিবি দৌলতনাজৰ চাৰিটা সন্তানৰ পিতৃ-মাতৃ হৈছিল: তিনিজন পুত্ৰ (ইয়াৰে এজন খশ্ৰু) আৰু এগৰাকী কন্যা। ১২৬০ চনত আমিৰ ছাইফ উদ-দিন মাহমুদৰ মৃত্যু হয়, তেতিয়া খশ্ৰুৰ বয়স মাত্ৰ আঠ বছৰ আছিল।[9] পিতৃৰ প্ৰভাৱৰ দ্বাৰা তেওঁ ইছলাম আৰু চুফীবাদৰ লগতে তুৰ্কী, পাৰ্চী আৰু আৰবী ভাষাত দক্ষতা গ্ৰহণ কৰে।[9] তেওঁক তেওঁৰ উপনাম টুটি-ই হিন্দ ("ভাৰতৰ ভাটো")ৰ দ্বাৰা জনা গৈছিল, যিয়ে ইছলাম বিশ্বকোষৰ মতে "বাকপটু কবিক মিঠা কথা কোৱা ভাটৌৰ সৈতে তুলনা কৰে, পাৰ্চী ভাষাৰ কবি হিচাপে তেওঁৰ নীতিগত মৰ্যাদাৰ ইংগিত দিয়ে।" [10] খশ্ৰুৰ মাতৃভূমিৰ প্ৰতি থকা প্ৰেম আৰু প্ৰশংসা তেওঁৰ কামৰ জৰিয়তে স্পষ্টভাৱে প্ৰকাশ পাইছে।[11]

খশ্ৰু আছিল এজন বুদ্ধিমান শিশু। ন বছৰ বয়সৰ পৰাই তেওঁ কবিতা শিকিবলৈ আৰু লিখিবলৈ আৰম্ভ কৰে।[11] ১৬ৰ পৰা ১৮ বছৰ বয়সৰ ভিতৰত ৰচিত কবিতা থকা তেওঁৰ প্ৰথম কবিতা সংকলন টুহফাত উছ-ছিঘৰ (শৈশৱৰ উপহাৰ) ১২৭১ চনত সংকলিত হয়। ১২৭৩ চনত যেতিয়া খশ্ৰুৰ বয়স ২০ বছৰ আছিল, তেতিয়া তেওঁৰ ককাক, যিজনৰ বয়স ১১৩ বছৰ বুলি কোৱা হয়, তেওঁৰ মৃত্যু হয়।

কৰ্মজীৱন

[সম্পাদনা কৰক]

খশ্ৰুৰ ককাকৰ মৃত্যুৰ পিছত খশ্ৰুৱে সেই সময়ৰ চুলতান গিয়াছুদ্দিন বলবানৰ ভতিজা মালিক চাজ্জুৰ সেনাবাহিনীত যোগদান কৰে। ইয়াৰ ফলত তেওঁৰ কবিতা ৰাজপৰিষদৰ বিধানসভাৰ দৃষ্টিগোচৰ হয় আৰু তাত তেওঁক সন্মান জনোৱা হয়। বলবনৰ দ্বিতীয় পুত্ৰ নাছিৰুদ্দিন বুঘ্ৰা খানক খশ্ৰুৰ কথা শুনিবলৈ নিমন্ত্ৰণ কৰা হৈছিল। তেওঁ খশ্ৰুৰ কথা শুনি আপ্লুত হৈ ১২৭৬ চনত খশ্ৰুৰ পৃষ্ঠপোষক হয়। ১২৭৭ চনত যেতিয়া বুঘ্ৰা খানক বংগৰ শাসক নিযুক্তি দিয়া হয় আৰু ১২৭৯ চনত খশ্ৰুৱে তেওঁৰ দ্বিতীয়খন কবিতা সংকলন ৱাষ্ট উল-হায়াত (জীৱনৰ মাজভাগ) লিখি থকাৰ সময়ত তেওঁৰ ওচৰলৈ যায়। তাৰ পিছত খশ্ৰু দিল্লীলৈ উভতি আহে। বলবানৰ ডাঙৰ পুত্ৰ খান মহম্মদ (যি মুলতানত আছিল) দিল্লীত উপস্থিত হয় আৰু খশ্ৰুৰ কথা শুনি তেওঁ তেওঁক নিজৰ দৰবাৰলৈ মাতিলে। ইয়াৰ পিছত খশ্ৰুৱে ১২৮১ চনত তেওঁৰ লগত মুলতানলৈ যায়। সেই সময়ত মুলতান ভাৰতৰ দুৱাৰমুখ আছিল আৰু জ্ঞান-শিক্ষাৰ কেন্দ্ৰ আছিল। দিল্লীলৈ যোৱাৰ পথত বাগদাদ, আৰব আৰু পাৰস্যৰ পৰা পণ্ডিত, ব্যৱসায়ী আৰু দূতৰ কাৰাভানে মুলতানৰ মাজেৰে ট্ৰেনজিট কৰিছিল।

১২৮৫ চনৰ ৯ মাৰ্চত চুলতান ৰাজ্য আক্ৰমণ কৰা মংগোলীয়সকলৰ সৈতে যুঁজি থকা অৱস্থাত খান মহম্মদ যুদ্ধত নিহত হয়। খশ্ৰুৱে তেওঁৰ মৃত্যুৰ শোকত দুটি শোক-কবিতা লিখিছিল। ১২৮৭ চনত খশ্ৰুৱে তেওঁৰ আন এজন পৃষ্ঠপোষক আমিৰ আলী হাতিমৰ সৈতে আৱাধলৈ যাত্ৰা কৰে। আশী বছৰ বয়সত বলবনে দ্বিতীয় পুত্ৰ বুঘ্ৰা খানক বংগৰ পৰা ওভতাই মাতিছিল, কিন্তু বুঘ্ৰা খানে নাকচ কৰিছিল। ১২৮৭ চনত বলবানৰ মৃত্যুৰ পিছত বুঘ্ৰা খানৰ পুত্ৰ নাতি মুইজ উদ-দিন কাইকাবাদক ১৭ বছৰ বয়সত দিল্লীৰ চুলতান হিচাপে নিযুক্তি দিয়া হয়। খশ্ৰু ১২৮৭ চনৰ পৰা ১২৮৮ চনলৈকে দুবছৰ ধৰি কাইকাবাদৰ সেৱাত থাকিল। ১২৮৮ চনত খশ্ৰুৱে তেওঁৰ প্ৰথম মছনৱী কিৰাণ উছ-ছা’দাইন (দুটা শুভ তৰাৰ সাক্ষাৎ) সমাপ্ত কৰে, য’ত লিখা আছিল বুঘ্ৰা খানে দীৰ্ঘদিনীয়া শত্ৰুতাৰ অন্তত নিজৰ পুত্ৰ মুইজ উদ-দিন কাইকাবাদক লগ পোৱাৰ বিষয়ে। ১২৯০ চনত কাইকাবাদ ষ্ট্ৰোকত আক্ৰান্ত হোৱাৰ পিছত সম্ভ্ৰান্ত লোকসকলে তেওঁৰ তিনি বছৰীয়া পুত্ৰ ছামছ উদ-দিন কায়ুমাৰ্ছক চুলতান হিচাপে নিযুক্তি দিয়ে। তাৰ পিছত জালাল উদ-দিন ফিৰুজ খালজী নামৰ এজন তুৰ্কো-আফগান লোকে দিল্লীত সমদল উলিয়াই কাইকাবাদক হত্যা কৰি চুলতান হয়, যাৰ ফলত দিল্লী চুলতানৰ মামলুক বংশৰ অন্ত পৰে আৰু খালজী বংশ আৰম্ভ হয়।

১২৯০ চনত খশ্ৰুৱে জালাল উদ-দিন ফিৰুজৰ বিজয়ৰ প্ৰশংসাত দ্বিতীয় মছনাৱী মিফতাহ উল-ফুটুহ (বিজয়ৰ চাবিকাঠি) সম্পূৰ্ণ কৰে। ১২৯৪ চনত তেওঁ ৩৪ৰ পৰা ৪১ বছৰ বয়সৰ ভিতৰত ৰচিত কবিতাৰে গঠিত তৃতীয় সংকলন ঘুৰাত উল-কামাল সম্পূৰ্ণ কৰে।[6]

জালাল উদ-দিন ফিৰুজৰ পিছত আলা উদ-দিন খালজীয়ে ১২৯৬ চনত দিল্লীৰ সিংহাসনত আৰোহণ কৰে। খুশ্ৰুৱে আলাউদ্দিনৰ নিৰ্মাণ কাৰ্য্য, যুদ্ধ আৰু প্ৰশাসনিক সেৱাৰ লিপিবদ্ধ কৰি খাজাইন উল-ফুতুহ (বিজয়ৰ ধন) লিখিছিল। ইয়াৰ পিছত তেওঁ পাঁচজন মাছনৱীৰ সৈতে খামছা (কুইণ্টেট) ৰচনা কৰে, যাক খামছা-ই-খুছৰৌ (খশ্ৰুৰ খামছা) বুলি জনা যায় আৰু ১২৯৮ চনত সম্পূৰ্ণ কৰে। খামছাই পাৰ্চী মহাকাব্যৰ পূৰ্বৰ কবি নিজামী গাঞ্জাৱীৰ অনুকৰণ কৰিছিল। খামছাৰ প্ৰথম মছনাৱী আছিল মাতলা উল-আনৱাৰ(পোহৰৰ উত্থান স্থান) নৈতিক আৰু চুফী বিষয়বস্তুৰে গঠিত, যি ৩৩১০ টা পদ (১৫ দিনত সম্পূৰ্ণ)আছিল। দ্বিতীয় মাছনৱী খুছৰৌ-শিৰিন ৪০০০ শ্লোকেৰে গঠিত। তৃতীয় মাছনৱী লাইলা-মাজনুন আছিল ৰোমাণ্টিক কাহিনী। চতুৰ্থখন বিস্তৃত মাছনৱী আছিল আয়না-ই ইস্কাণ্ডাৰী, য’ত মহান আলেকজেণ্ডাৰৰ বীৰত্বপূৰ্ণ কৰ্মৰ বিষয়ে ৪৫০০ পদত বৰ্ণনা কৰা হৈছিল। পঞ্চম মছনাৱী আছিল হাষ্ট-বিহিষ্ট, যিটো ছাছানিয়ান সাম্ৰাজ্যৰ পোন্ধৰতম ৰজা পঞ্চম বাহৰামৰ বিষয়ে কিংবদন্তিৰ ওপৰত আধাৰিত আছিল। এই সকলোবোৰ ৰচনাই খশ্ৰুক কবিতাৰ জগতত আগশাৰীৰ উজ্জ্বল কবি কৰি তুলিছিল। আলাউদ্দিন খালজীয়ে তেওঁৰ কামত অতিশয় সন্তুষ্ট হৈ তেওঁক সুন্দৰভাৱে পুৰস্কৃত কৰিছিল। আলাউদ্দিনৰ পুত্ৰ তথা ভৱিষ্যত উত্তৰাধিকাৰী কুতুব উদ্দিন মুবাৰক শ্বাহ খালজীৰ জন্মৰ সময়ত খশ্ৰুৱে মুবাৰক শ্বাহ খালজীৰ সোঁৱৰণী ​​প্ৰস্তুত কৰিছিল, য’ত কিছুমান ভৱিষ্যদ্বাণী কৰা হৈছিল। এই সোঁৱৰণীখন মাছনৱী ছাকিয়ানাত অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে।[12]

মৃত্যু:

[সম্পাদনা কৰক]
মহম্মদ নিজামউদ্দিনৰ দৰগাহত বাওঁকাষে থকা আমিৰ খশ্ৰুৰ সমাধিস্থল

১৩২৫ খ্ৰীষ্টাব্দত দিল্লীত আমিৰ খশ্ৰুৰ মৃত্যু হয়। তেওঁ ভাৰত বিখ্যাত ইছলাম ধৰ্মগুৰু মহম্মদ নিজামউদ্দিন আউলিয়াৰ একনিষ্ঠ অনুগামী আছিল। আমিৰ খশ্ৰুৰ দেহাৱসানৰ পিছত তেওঁক তেওঁৰ ইচ্ছানুসৰি মহম্মদ নিজামউদ্দিনৰ কবৰৰ কাষতে সমাধিস্থ কৰা হয়।

আমিৰ খশ্ৰুৰ ৰচনাৱলী:

[সম্পাদনা কৰক]

আমিৰ খশ্ৰু অসংখ্য গজল আৰু ৰাগ-ৰাগিনীৰ স্ৰষ্টা। কাব্য ৰচনাৰ লগতে গদ্য সাহিত্যতো তেওঁ বিশেষ পাৰদৰ্শিতা প্ৰদৰ্শন কৰিছিল। আমিৰ খশ্ৰুৰ ৰচিত পুথিসমূহ হ'ল:

  1. খাজানা-অল-ফটেহ
  2. নও ছিপিহৰ
  3. টোগলক নামা
  4. মজনু উ লায়লা
  5. মউলা-উল-আনওয়াৰা
  6. আইন-ই-ছিকন্দৰী

তথ্যসূত্ৰ:

[সম্পাদনা কৰক]
  1. ↑ http://www.hazratmehboob-e-elahi.org/chapter-IV-1.htm
  2. ↑ Sharma 2017.
  3. ↑ Habib, Mohammad (2004) (en ভাষাত). Hazrat Amir Khusrau of Delhi. Cosmo Publications. ISBN 978-81-7755-901-9. https://books.google.com/books?id=7L7RT4CDtksC&printsec=frontcover&dq=amir+khusrau&hl=en&newbks=1&newbks_redir=0&source=gb_mobile_search&ovdme=1&sa=X&ved=2ahUKEwieldSZ652KAxXrT2cHHSszL0YQ6AF6BAgFEAM. 
  4. ↑ Latif 1979, পৃষ্ঠা. 334.
  5. ↑ Powers & Qureshi 1989, পৃষ্ঠা. 702–705.
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 Schimmel, A. "Amīr Ḵosrow Dehlavī". Eisenbrauns IncEncyclopaedia Iranica. http://www.iranicaonline.org/articles/amir-kosrow-poet। আহৰণ কৰা হৈছে: 30 December 2023. 
  7. ↑ Iraj Bashiri. "Amir Khusrau Dihlavi profile". Angelfire. https://www.angelfire.com/rnb/bashiri/Poets/Dihlavi.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 30 December 2023. 
  8. ↑ Pickthall & Asad 1930, পৃষ্ঠা. সাঁচ:Page?.
  9. ↑ 9.0 9.1 Misra 1981, পৃষ্ঠা. 2.
  10. ↑ Sharma 2017, পৃষ্ঠা. সাঁচ:Page?.
  11. ↑ 11.0 11.1 Misra 1981, পৃষ্ঠা. 3.
  12. ↑ "Hazrat Mehboob-E-Elahi (RA)". hazratmehboob-e-elahi.org. http://www.hazratmehboob-e-elahi.org/chapter-IV-1.htm#a। আহৰণ কৰা হৈছে: 30 June 2013.