কাৰবালাৰ যুদ্ধ

কাৰবালাৰ যুদ্ধ
দ্বিতীয় ফিতনাৰ অংশ
Brooklyn Museum - Battle of Karbala - Abbas Al-Musavi - cropped.jpg আব্বাছ আল-মুছাভিৰ কাৰবালাৰ যুদ্ধ, ব্ৰুকলিন সংগ্ৰহালয়
তাৰিখ ১০ অক্টোবৰ ৬৮০ খ্ৰীষ্টাব্দ (১০ মহৰম ৬১ হিজৰী) অৱস্থান কাৰবালা, ইৰাক 32°36′55″N 44°01′53″E / 32.61528°N 44.03139°E / 32.61528; 44.03139স্থানাংক: 32°36′55″N 44°01′53″E / 32.61528°N 44.03139°E / 32.61528; 44.03139 ফলাফল উমাইয়াদ খিলাফত বিজয় হুছেইন ইবনে আলীৰ মৃত্যু হুছেইনৰ পৰিয়ালৰ বহু সদস্যক বন্দী কৰি লোৱা হয় দ্বিতীয় ফিতনা
যুজাৰু
উমাইয়াদ খিলাফত	হুছেইন ইবনে আলী আৰু তেওঁৰ পক্ষপাতীসকল
কমাণ্ডাৰ আৰু দলপতিসকল
উবৈদ আল্লাহ ইবনে জিয়াদ উমৰ ইবনে ছা'দ শ্বিমৰ ইবনে ধী আল-জাউছান আল-হুৰ ইবনে ইয়াজিদ আল তামিমি (বিপথে পৰিচালিত)	হুছেইন ইবনে আলী † আল আব্বাছ ইবনে আলী † হাবিব ইবনে মুজাহিৰ † জুহাইৰ ইবনে কায়ন †
সৈন্য শক্তি
৪,০০০–৫,০০০[1][2][3][4][5][টোকা 1]	৭০–১৪৫
ক্ষয়ক্ষতিৰ পৰিমাণ
৮৮	৭২ জনতকৈ অধিক

কাৰবালাৰ যুদ্ধ (আৰবী: مَعْرَكَة كَرْبَلَاء) ৬৮০ চনৰ ১০ অক্টোবৰত (ইছলামিক কেলেণ্ডাৰৰ ৬১ হিজৰীত ১০ মহৰম) দ্বিতীয় উমাইয়াদ খলিফা প্ৰথম ইয়াজিদ (ৰাজত্ব ৬৮০-৬৮৩)ৰ সৈন্য আৰু নেতৃত্বত এটা সৰু সৈন্যৰ মাজত কাৰ্বালা যুদ্ধ হৈছিল। ইছলামিক হজৰত মুহাম্মাদৰ নাতি হুছেইন ইবনে আলীৰ দ্বাৰা ছাৱাদ (বৰ্তমানৰ দক্ষিণ ইৰাক)ৰ কাৰবালাত সংঘটিত হৈছিল।

মৃত্যুৰ পূৰ্বে উমাইয়াদ খলিফা প্ৰথম মুআৱিয়া (ৰাজত্ব ৬৬১–৬৮০)-এ তেওঁৰ পুত্ৰ ইয়াজিদক উত্তৰাধিকাৰী হিচাপে মনোনীত কৰিছিল। ইয়াজিদৰ মনোনয়নৰ বাবে চতুৰ্থ খলিফা আলীৰ পুত্ৰ হুছেইন আৰু জুবাইৰ ইবনে আল-আৱামৰ পুত্ৰ আব্দুল্লাহ ইবনে আল-জুবাইৰকে ধৰি মুহাম্মাদৰ দুই এজন বিশিষ্ট সংগীৰ পুত্ৰই প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা কৰিছিল। ৬৮০ চনত মুআৱিয়াৰ মৃত্যুৰ পিছত ইয়াজিদে হুছেইন আৰু অন্যান্য বিৰোধীসকলৰ পৰা আনুগত্য দাবী কৰে। হুছেইনে আনুগত্য নিদিয়াত মক্কালৈ যাত্ৰা কৰে। ইৰাকৰ গেৰিছন চহৰ আৰু আলীৰ খিলাফতৰ কেন্দ্ৰবিন্দু কুফাৰ জনসাধাৰণ ছিৰিয়া ভিত্তিক উমাইয়াদ খলিফাসকলৰ প্ৰতি বিদ্বেষী আছিল আৰু আলীৰ ঘৰৰ প্ৰতি দীৰ্ঘদিনীয়া মোহ আছিল। তেওঁলোকে হুছেইনক উমাইয়াদক উৎখাত কৰাৰ প্ৰস্তাৱ দিছিল। প্ৰায় ৭০ জনীয়া দল লৈ হুছেইনে কুফালৈ যোৱাৰ পথত কুফাৰ পৰা কিছু দূৰৈত থকা খলিফাৰ ১০০০ জনীয়া সৈন্যই তেওঁৰ কাৰাভানক বাধা দিয়ে। ২ অক্টোবৰত তেওঁ উত্তৰ দিশলৈ গৈ কাৰ্বালাৰ সমভূমিত শিবিৰ পাতিবলৈ বাধ্য হয় আৰু তাৰ কিছু সময়ৰ পিছতে ৪০০০ জনীয়া^{[টোকা 1]} বৃহত্তৰ উমাইয়াদ সৈন্য আহি উপস্থিত হয়। উমাইয়াদৰ গৱৰ্ণৰ উবৈদ আল্লাহ ইবনে জিয়াদে হুছেইনক তেওঁৰ কৰ্তৃত্বৰ বশৱৰ্তী নোহোৱাকৈ নিৰাপদে যাবলৈ অস্বীকাৰ কৰাৰ পিছত আলোচনা বিফল হয়, যিটো চৰ্ত হুছেইনে নাকচ কৰে। ১০ অক্টোবৰত যুদ্ধ আৰম্ভ হয় আৰু এই সময়ত হুছেইনক তেওঁৰ বেছিভাগ আত্মীয় আৰু সংগীৰ সৈতে হত্যা কৰা হয়, আনহাতে তেওঁৰ পৰিয়ালৰ জীয়াই থকা সদস্যসকলক বন্দী কৰা হয়। এই যুদ্ধখনেই আছিল দ্বিতীয় ফিতনাৰ আৰম্ভণি, য’ত ইৰাকীসকলে হুছেইনৰ মৃত্যুৰ প্ৰতিশোধ ল’বলৈ দুটা পৃথক অভিযানৰ আয়োজন কৰিছিল; প্ৰথমটো টাৱাবিন আৰু আনটো মুখতাৰ আল-থাকাফী আৰু তেওঁৰ সমৰ্থকসকলৰ।

কাৰ্বালাৰ যুদ্ধই আলিদ সমৰ্থক^{[টোকা 2]} দলটোক (ছিয়াত আলী) নিজস্ব আচাৰ-ব্যৱহাৰ আৰু সামূহিক স্মৃতিৰে এক অনন্য ধৰ্মীয় সম্প্ৰদায়লৈ পৰিণত কৰাত প্ৰেৰণা যোগাইছিল। ছিয়া ইতিহাস, পৰম্পৰা আৰু ধৰ্মতত্ত্বত ইয়াৰ কেন্দ্ৰীয় স্থান আৰু ছিয়া সাহিত্যত ইয়াৰ বৰ্ণনা সঘনাই কৰা হৈছে। ছিয়াসকলৰ বাবে হুছেইনৰ দুখ-কষ্ট আৰু মৃত্যুৱেই হৈ পৰিল শুদ্ধৰ বিৰুদ্ধে ভুলৰ সংগ্ৰামত, আৰু অন্যায় আৰু মিছাৰ বিৰুদ্ধে ন্যায় আৰু সত্যৰ বাবে সংগ্ৰামত ত্যাগৰ প্ৰতীক। ইয়াৰ উপৰিও ছিয়া ধৰ্মৰ সদস্যসকলক বীৰত্বপূৰ্ণ নীতি-নিয়মৰ তালিকা প্ৰদান কৰা হয়। ইছলামিক মহৰম মাহত ছিয়াসকলে বছৰি দহ দিনীয়া সময়ছোৱাত এই যুদ্ধখন স্মৰণ কৰে আৰু মাহৰ দশম দিনত শিখৰত উপনীত হয়, যাক আছুৰা দিৱস বুলি জনা যায়। আজিৰ দিনটোতে ছিয়া মুছলমানসকলে শোক প্ৰকাশ কৰে, ৰাজহুৱা শোভাযাত্ৰা কৰে, ধৰ্মীয় সমাৱেশৰ আয়োজন কৰে, বুকুত কোব মাৰে আৰু কোনো কোনো ক্ষেত্ৰত আত্ম-শোধন কৰে। ছূন্নী মুছলমানসকলেও একেদৰেই এই কাণ্ডক এক ঐতিহাসিক ট্ৰেজেডী হিচাপে গণ্য কৰে; হুছেইন আৰু তেওঁৰ সংগীসকলক ছূন্নী আৰু ছিয়া মুছলমান উভয়ৰে শ্বহীদ বুলি বহুলভাৱে গণ্য কৰে।

ৰাজনৈতিক পটভূমি

অতিৰিক্ত তথ্য: মুহাম্মাদৰ উত্তৰাধিকাৰ আৰু প্ৰথম ফিতনা

প্ৰথম ইয়াজিদে ছাছানিয়ান উদ্দেশ্য অনুসৰণ কৰি জাৰি কৰা মুদ্ৰা, বাছৰা মিণ্টত আঘাত কৰা, তাৰিখ হিজৰী ৬১ (খ্ৰীষ্টীয় ৬৮০/১), যিটো বছৰত কাৰ্বালাৰ যুদ্ধ সংঘটিত হৈছিল।

৬৫৬ চনত বিদ্ৰোহীৰ হাতত তৃতীয় খলিফা উছমানক হত্যা কৰাৰ পিছত বিদ্ৰোহী আৰু মদিনাৰ নগৰবাসীয়ে ইছলামিক হজৰত মুহাম্মাদৰ খুলশালীয়েক আৰু জোঁৱাই আলীক খলিফা ঘোষণা কৰে। তালহা ইবনে উবৈদ আল্লাহ, জুবাইৰ ইবনে আল-আৱাম আৰু মুআৱিয়া ইবনে আবি চুফিয়ান (তেতিয়াৰ ছিৰিয়াৰ গৱৰ্ণৰ), আৰু মুহাম্মাদৰ বিধৱা আইশাকে ধৰি মুহাম্মাদৰ কিছু সহযোগীয়ে আলীক স্বীকৃতি দিবলৈ অস্বীকাৰ কৰিছিল। উছমান হত্যাকাৰীৰ বিৰুদ্ধে প্ৰতিশোধ ল’বলৈ আৰু শ্বুৰা (পৰামৰ্শ)ৰ জৰিয়তে নতুন খলিফা নিৰ্বাচন কৰিবলৈ আহ্বান জনায়। এইবোৰ পৰিঘটনাই প্ৰথম ফিতনা (প্ৰথম মুছলমান গৃহযুদ্ধ)ৰ সূচনা কৰিছিল।^[9] ৬৬১ চনত যেতিয়া আলীক আব্দ-আল-ৰহমান ইবনে মুলজাম নামৰ এজন খাৰিজীয়ে হত্যা কৰিছিল, তেতিয়া তেওঁৰ পিছত তেওঁৰ ডাঙৰ পুত্ৰ হাছানে ৰাজপাটত বহে যদিও অধিক ৰক্তপাতৰ পৰা হাত সাৰিবলৈ অতি সোনকালেই মুআৱিয়াৰ সৈতে শান্তি চুক্তিত স্বাক্ষৰ কৰে।^[3] সন্ধিত হাছানে মুআৱিয়াক ন্যায়পৰায়ণ শাসক হোৱাৰ চৰ্তত ক্ষমতা অৰ্পণ কৰিব লাগিছিল আৰু তেওঁ বংশ প্ৰতিষ্ঠা নকৰে বুলি উল্লেখ কৰা হৈছিল।^{[10][11][12][টোকা 3]} ৬৭০ চনত হাছানৰ মৃত্যুৰ পিছত তেওঁৰ কনিষ্ঠ ভাতৃ হুছেইন বানু হাছিম বংশৰ মুৰব্বী হয় যাৰ অন্তৰ্গত ইছলামিক নবী মুহাম্মাদও আছিল।^[15] যদিও কুফাত তেওঁৰ পিতৃৰ সমৰ্থকসকলে তেওঁক আনুগত্য দিছিল, তথাপিও হাছান আৰু মুআৱিয়াৰ মাজত হোৱা শান্তি চুক্তিখন তেওঁ মানি চলিব যেতিয়ালৈকে পিছৰজন জীয়াই থাকিব।^[3]

প্ৰথম ইয়াজিদৰ উত্তৰাধিকাৰীত্বৰ ফলত হোৱা সংকটৰ ভিতৰতে কাৰ্বালাৰ যুদ্ধ সংঘটিত হৈছিল।^[16] ৬৭৬ চনত মুআৱিয়াই তেওঁৰ পুত্ৰ ইয়াজিদক উত্তৰাধিকাৰী হিচাপে মনোনীত কৰে,^[17] এই পদক্ষেপক ইতিহাসবিদ উইলফাৰ্ড মেডেলুঙে হাছান-মুআৱিয়া সন্ধি ভংগ বুলি অভিহিত কৰে। ইছলামিক ইতিহাসত কোনো প্ৰাধান্য নোহোৱাকৈ বংশগত উত্তৰাধিকাৰীয়ে কেইবাটাও পক্ষৰ পৰা বিৰোধিতাৰ সৃষ্টি কৰিছিল।^[18] মুআৱিয়াই দামাস্কাছত শ্বুৰা বা পৰামৰ্শদাতা সভা আহ্বান কৰি বহু প্ৰদেশৰ প্ৰতিনিধিক কূটনীতি আৰু উৎকোচৰ জৰিয়তে তেওঁৰ পৰিকল্পনাত সন্মতি দিবলৈ বুজাইছিল।^[19] ইয়াৰ পিছত তেওঁ হুছেইন আৰু আন কেইবাজনো প্ৰভাৱশালী মুছলমান বাস কৰা মদিনাৰ তেতিয়াৰ গৱৰ্ণৰ মাৰৱান ইবনে আল হাকামক এই সিদ্ধান্ত ঘোষণা কৰিবলৈ নিৰ্দেশ দিয়ে। এই ঘোষণাৰ বিৰুদ্ধে মাৰৱানে প্ৰতিৰোধৰ সন্মুখীন হৈছিল, বিশেষকৈ হুছেইন, আব্দুল আল্লাহ ইবনে আল-জুবাইৰ, আব্দুল্লাহ ইবনে উমৰ আৰু আব্দুল ৰহমান ইবনে আবি বকৰৰ পৰা, যিসকল মুহাম্মাদৰ বিশিষ্ট সংগীসকলৰ পুত্ৰ আছিল, যিসকলৰ সকলোৰে বংশৰ ভিত্তিত তেওঁলোকেও খলিফা উপাধিৰ ওপৰত দাবী উত্থাপনকৰিব পাৰিছিল।^[20][21] মুআৱিয়াই মদিনালৈ গৈ চাৰিজন বিৰোধীক হেঁচা মাৰি ধৰিলে। তেওঁ পিছে পিছে গৈ তেওঁলোকৰ কিছুমানক মৃত্যুৰ ভাবুকি দিছিল যদিও তথাপিও তেওঁলোকে তেওঁক সমৰ্থন কৰিবলৈ অস্বীকাৰ কৰিছিল।^[22][23] তথাপিও মুআৱিয়াই মক্কাৰ জনসাধাৰণক পতিয়ন নিয়াইছিল যে চাৰিওজনে নিজৰ আনুগত্যৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিছে, আৰু ইয়াজিদৰ বাবে তেওঁলোকৰ পৰা আনুগত্য লাভ কৰিছিল। দমাস্কাছলৈ উভতি অহাৰ লগে লগে তেওঁ মদিনাৰ লোকসকলৰ পৰাও আনুগত্য লাভ কৰে। ইয়াজিদৰ উত্তৰাধিকাৰীত্বৰ পৰিকল্পনাৰ বিৰুদ্ধে আৰু কোনো প্ৰকাশ্য প্ৰতিবাদ নহ’ল।^[22][23] ইতিহাসবিদ ফিটজপেট্ৰিক আৰু ৱাকাৰৰ মতে, ইছলামিক ইতিহাসত "বিষমতা" হিচাপে গণ্য কৰা ইয়াজিদৰ উত্তৰাধিকাৰীয়ে চৰকাৰখনক "পৰামৰ্শমূলক" ৰূপৰ পৰা ৰাজতন্ত্ৰলৈ ৰূপান্তৰিত কৰিলে।^[24] ৬৮০ চনৰ এপ্ৰিল মাহত তেওঁৰ মৃত্যুৰ আগতে মুআৱিয়াই ইয়াজিদক সকীয়াই দিছিল যে হুছেইন আৰু ইবনে আল-জুবাইৰে তেওঁৰ শাসনক প্ৰত্যাহ্বান জনাব পাৰে আৰু যদি তেওঁলোকে পৰাস্ত কৰে তেন্তে তেওঁলোকক পৰাস্ত কৰিবলৈ নিৰ্দেশ দিছিল। ইয়াজিদক আৰু উপদেশ দিয়া হৈছিল যে হুছেইনক সাৱধানে ব্যৱহাৰ কৰক আৰু তেওঁৰ তেজ ঢালি নিদিব, যিহেতু তেওঁ মুহাম্মাদৰ নাতি।^[25]

প্ৰস্তাৱনা

উত্তৰাধিকাৰীত্বৰ সময়ত ইয়াজিদে মদিনাৰ গৱৰ্ণৰ আল-ৱালিদ ইবনে উতবা ইবনে আবু চুফিয়ানক হুছেইন, ইবনে আল-জুবাইৰ আৰু আব্দুল্লাহ ইবনে উমৰৰ পৰা আনুগত্য লাভ কৰিবলৈ দায়িত্ব দিয়ে, প্ৰয়োজন হ’লে বলপূৰ্বকভাৱে। ৱালিদে তেওঁৰ উমাইয়াদ আত্মীয় মাৰৱান ইবনে আল-হাকামৰ পৰামৰ্শ বিচাৰিছিল, যিয়ে ইবনে আল-জুবাইৰ আৰু হুছেইনক বিপজ্জনক হোৱাৰ বাবে আনুগত্য দিবলৈ বাধ্য কৰাব লাগে, আনহাতে ইবনে উমৰক অকলে এৰি দিব লাগে যিহেতু তেওঁ কোনো ভাবুকি নহয়।^[26][27] ৱালিদে দুয়োকে মাতি আনিলে যদিও ইবনে আল-জুবাইৰ মক্কালৈ পলায়ন কৰে। হুছেইনে চমনৰ উত্তৰ দিছিল যদিও বৈঠকৰ গোপন পৰিৱেশত আনুগত্য প্ৰকাশ কৰিবলৈ অস্বীকাৰ কৰি ৰাজহুৱাভাৱে এই কাম কৰিব লাগে বুলি পৰামৰ্শ দিয়ে। মাৰৱানে ৱালিদক কাৰাগাৰত বন্দী কৰিবলৈ বা মূৰ কাটিবলৈ ক’লে, কিন্তু মুহাম্মাদৰ সৈতে হুছেইনৰ আত্মীয়তাৰ বাবে ৱালিদে তেওঁৰ বিৰুদ্ধে কোনো ব্যৱস্থা ল’বলৈ অনিচ্ছুক। কিছুদিন পিছত ইয়াজিদক স্বীকাৰ নকৰাকৈয়ে হুছেইনে মক্কা অভিমুখে ৰাওনা হয়।^[28] ৬৮০ চনৰ মে’ মাহৰ আৰম্ভণিতে তেওঁ মক্কাত উপস্থিত হয়,^[29] আৰু ছেপ্টেম্বৰৰ আৰম্ভণিলৈকে তাতেই থাকে।^[30]

পিতৃ আৰু ভাতৃৰ ৰাজত্বকালত খলিফাৰ ৰাজধানী কুফাত হুছেইনৰ যথেষ্ট সমৰ্থন আছিল। কুফানসকলে উমাইয়াদ আৰু তেওঁলোকৰ ছিৰিয়াৰ মিত্ৰ দেশসমূহৰ সৈতে যুঁজিছিল প্ৰথম ফিতনাৰ সময়ত, যিটো পাঁচ বছৰীয়া গৃহযুদ্ধত উমাইয়াদ খিলাফত প্ৰতিষ্ঠা হৈছিল। হাছানৰ পদত্যাগত অসন্তুষ্ট হোৱাৰ লগতে^[29] উমাইয়াদ শাসনত তীব্ৰ ক্ষোভ প্ৰকাশ কৰে।^[31] মক্কাত থকাৰ সময়তে হুছেইনে কুফাত থকা আলিদ সমৰ্থকসকলৰ পৰা চিঠি পাইছিল, য’ত তেওঁলোকে অত্যাচাৰী বুলি গণ্য কৰা উমাইয়াদ শাসনৰ পৰা ভাগৰি পৰিছে আৰু তেওঁলোকৰ কোনো উচিত নেতা নাই বুলি জনাইছিল। তেওঁলোকে তেওঁক ইয়াজিদৰ বিৰুদ্ধে বিদ্ৰোহৰ নেতৃত্ব দিবলৈ কয়, যদিহে হুছেইনে তেওঁলোকক সহায় কৰিবলৈ সন্মতি দিয়ে তেন্তে উমাইয়াদৰ গৱৰ্ণৰক অপসাৰণ কৰাৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিছিল। হুছেইনে সঁহাৰি জনাই উত্তৰত লিখিছিল যে এজন উচিত নেতা হ’ল সেইজন যিয়ে কোৰআন অনুসৰি কাম কৰে আৰু তেওঁলোকক সঠিক পথ প্ৰদৰ্শনেৰে নেতৃত্ব দিয়াৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিয়ে। তাৰ পিছত তেওঁ নিজৰ খুলশালীয়েক মুছলিম ইবনে আকিলক কুফাৰ পৰিস্থিতিৰ মূল্যায়ন কৰিবলৈ পঠিয়াই দিলে। ইবনে আকিলে ব্যাপক সমৰ্থন আকৰ্ষণ কৰি হুছেইনক পৰিস্থিতিৰ বিষয়ে অৱগত কৰি তাত তেওঁলোকৰ লগত যোগদান কৰিবলৈ পৰামৰ্শ দিয়ে। ইয়াজিদে নিজৰ নিষ্ক্ৰিয়তাৰ বাবে নুমান ইবনে বছিৰ আল-আনছাৰীক কুফাৰ গৱৰ্ণৰৰ পৰা অপসাৰণ কৰে আৰু তেওঁৰ ঠাইত তেতিয়াৰ বাছৰাৰ গৱৰ্ণৰ উবৈদ আল্লাহ ইবনে জিয়াদক স্থাপন কৰে। ইবনে জিয়াদৰ দমন আৰু ৰাজনৈতিক কৌশলৰ ফলস্বৰূপে ইবনে আকিলৰ অনুগামী ক্ষীণ হ’বলৈ ধৰিলে আৰু তেওঁ অকালতে বিদ্ৰোহ ঘোষণা কৰিবলৈ বাধ্য হয়। ইয়াক পৰাজিত কৰি ইবনে আকিলক হত্যা কৰা হয়।^[32] ইৰাকৰ আন এখন গেৰিছন চহৰ বাছৰালৈও হুছেইনে এজন দূত পঠিয়াইছিল যদিও দূতজনে কোনো অনুগামী আকৰ্ষণ কৰিব নোৱাৰিলে আৰু তেওঁক সোনকালে গ্ৰেপ্তাৰ কৰি মৃত্যুদণ্ড দিয়া হয়।^[3]

কুফাৰ ৰাজনৈতিক পৰিস্থিতিৰ পৰিবৰ্তনৰ বিষয়ে অজ্ঞাত হৈ হুছেইনে আঁতৰি যোৱাৰ সিদ্ধান্ত লয়। আব্দুল্লাহ ইবনে আব্বাছ আৰু আব্দুল্লাহ ইবনে আল-জুবাইৰে তেওঁক ইৰাকলৈ নাযাবলৈ পৰামৰ্শ দিছিল, বা যদি তেওঁ দৃঢ়প্ৰতিজ্ঞ হয় তেন্তে মহিলা আৰু শিশুক লগত লৈ নাযাব বুলিও উপদেশ দিছিল। ইবনে আল-জুবাইৰৰ পৰামৰ্শৰ আন্তৰিকতাক লৈ অৱশ্যে বহু ইতিহাসবিদে সন্দেহ প্ৰকাশ কৰিছে, কিয়নো তেওঁৰ নেতৃত্বৰ নিজস্ব পৰিকল্পনা আছিল আৰু হুছেইনৰ পৰা মুক্তি পাই তেওঁ কথিতভাৱে সুখী আছিল।^[3][30][32] তথাপিও তেওঁ হুছেইনক সমৰ্থন আগবঢ়ায় যদিহে তেওঁ মক্কাত থাকিব আৰু তাৰ পৰাই ইয়াজিদৰ বিৰোধীক নেতৃত্ব দিয়ে। অভয়াৰণ্যত ৰক্তপাতৰ প্ৰতি তেওঁৰ ঘৃণাৰ কথা উল্লেখ কৰি হুছেইনে এই কথা নাকচ কৰি,^[33] নিজৰ পৰিকল্পনা আগবঢ়াই নিয়াৰ সিদ্ধান্ত লয়।^[32]

টোকা

1. The Shi'a sources assert that the army was 30,000 strong.^[6]
2. Political supporters of Ali and his descendants (Alids).^[7][8]
3. Several conflicting terms of the treaty have been reported. Most of the accounts mention various financial rewards to Hasan. Other conditions, different in different sources, include selection of new caliph through shura (consultation) after Mu'awiya's death, transfer of the caliphate to Hasan after Mu'awiya's death, general amnesty to Hasan's followers, rule according to Qur'an and the Sunna of Muhammad, discontinuation of cursing of Ali from the pulpit, financial rewards to Husayn, and preferential treatment of the Hashemite clan (clan of Muhammad). According to Vaglieri, conditions other than financial benefits are suspect and were probably invented later in order to mitigate criticism of Hasan for having abdicated.^[13] Jafri, on the other hand, considers the terms in addition to financial compensation reliable.^[14]

তথ্য

1. Wellhausen 1901, পৃষ্ঠা. 65.
2. Vaglieri 1971, পৃষ্ঠা. 609.
3. Madelung 2004, পৃষ্ঠা. 493–498.
4. Ayoub 1978, পৃষ্ঠা. 109.
5. Halm 1997, পৃষ্ঠা. 9.
6. Munson 1988, পৃষ্ঠা. 23.
7. Donner 2010, পৃষ্ঠা. 178.
8. Kennedy 2004, পৃষ্ঠা. 89.
9. Donner 2010, পৃষ্ঠা. 157–160.
10. Donaldson 1933, পৃষ্ঠা. 70–71.
11. Jafri 1979, পৃষ্ঠা. 149–151.
12. Madelung 1997, পৃষ্ঠা. 322–323.
13. Vaglieri, L. Veccia 1971, পৃষ্ঠা. 241–242.
14. Jafri 1979, পৃষ্ঠা. 151.
15. Lammens 1927, পৃষ্ঠা. 274.
16. Hitti 1961, পৃষ্ঠা. 221.
17. Madelung 1997, পৃষ্ঠা. 322.
18. Kennedy 2004, পৃষ্ঠা. 88.
19. Lewis 2002, পৃষ্ঠা. 67.
20. Wellhausen 1927, পৃষ্ঠা. 145.
21. Hawting 2000, পৃষ্ঠা. 46.
22. Wellhausen 1927, পৃষ্ঠা. 141–145.
23. Lewis 2002.
24. Fitzpatrick & Walker 2014, পৃষ্ঠা. 657.
25. Lammens 1921, পৃষ্ঠা. 5–6.
26. Wellhausen 1927, পৃষ্ঠা. 145–146.
27. Howard 1990, পৃষ্ঠা. 2–3.
28. Howard 1990, পৃষ্ঠা. 5–7.
29. Wellhausen 1901, পৃষ্ঠা. 61.
30. Wellhausen 1901, পৃষ্ঠা. 64.
31. Daftary 1990, পৃষ্ঠা. 47.
32. Vaglieri 1971, পৃষ্ঠা. 608.
33. Howard 1990, পৃষ্ঠা. 69.

গ্ৰন্থতালিকা

• Aghaie, Kamran S. (2004). The Martyrs of Karbala: Shi'i Symbols and Rituals in Modern Iran. প্ৰকাশক Seattle & London: University of Washington Press. ISBN 978-0-295-98455-1. https://books.google.com/books?id=UWov7OiEM3kC. 
• Anthony, Sean (2011). The Caliph and the Heretic: Ibn Sabaʾ and the Origins of Shīʿism. প্ৰকাশক Leiden: E. J. Brill. ISBN 978-90-04-21606-8. https://books.google.com/books?id=jeYxAQAAQBAJ. 
• Arjomand, Saïd A. (2016). Sociology of Shiʿite Islam: Collected Essays. প্ৰকাশক Leiden: E. J. Brill. ISBN 978-9004326279. https://books.google.com/books?id=rhP0DQAAQBAJ. 
• Ayoub, Mahmoud (1978). Redemptive Suffering in Islam: A Study of the Devotional Aspects of Ashura in Twelver Shi'ism. প্ৰকাশক Hague: Mouton Publishers. ISBN 90-279-7943-X. https://books.google.com/books?id=rpaPWv5Iyd8C. 
• Borrut, Antoine (2015). "Remembering Karbalāʾ: the construction of an early Islamic site of memory". Jerusalem Studies in Arabic and Islam খণ্ড 42: 249–282. 
• Brunner, Rainer (2013). "Karbala". In Bowering, Gerhard; Crone, Patricia; Mirza, Mahan; Kadi, Wadad; Zaman, Muhammad Qasim; Stewart, Devin J. The Princeton Encyclopedia of Islamic Political Thought. New Jersey: Princeton University Press. p. 293. ISBN 978-0691134840. 
• Calmard, Jean (1982). "ʿAbbās b. ʿAlī b. Abū Ṭāleb". Encyclopaedia Iranica. 1. Encyclopædia Iranica Foundation. Retrieved 11 August 2019. 
• Calmard, Jean (2004). "Ḥosayn b. ʿAli II. In Popular Shiʿism". Encyclopaedia Iranica. 7. Encyclopædia Iranica Foundation. Retrieved 11 August 2019. 
• Chelkowski, Peter (1989). "Narrative Painting and Painting Recitation in Qajar Iran". Muqarnas খণ্ড 6: 98–111. doi:10.1163/22118993-90000238. 
• Chittick, William C. (1986). "Rūmī's view of the Imam Ḥusayn". 12. প্ৰকাশক London: The Muhammadi Trsut of Great Britain and Northern Ireland. pp. 3–12. ISBN 978-0710302076. 
• সাঁচ:Daftary-The Ismailis
• Dakake, Maria M. (2007). The Charismatic Community : Shi'ite Identity in Early Islam. প্ৰকাশক Albany: State University of New York Press. ISBN 978-0-7914-7033-6. https://books.google.com/books?id=02J6ly4-tMgC. 
• Dixon, Abd al-Ameer A. (1971). The Umayyad Caliphate, 65–86/684–705: (a Political Study). প্ৰকাশক London: Luzac. ISBN 978-0718901493. https://books.google.com/books?id=GiPNl429iuEC. 
• Donaldson, Dwight M. (1933). The Shi'ite Religion : A History of Islam in Persia and Irak. প্ৰকাশক London: Luzac. OCLC 459263076. https://archive.org/details/DonaldsonDwightM.1933TheShiiteReligion. 
• Donner, Fred M. (2010). Muhammad and the Believers, at the Origins of Islam. প্ৰকাশক Cambridge, MA: Harvard University Press. ISBN 978-0-674-05097-6. https://books.google.com/books?id=YM8RBAAAQBAJ. 
• Elsie, Robert (2005). Albanian Literature: A Short History. প্ৰকাশক London & New York: I.B. Tauris. ISBN 978-1845110314. https://books.google.com/books?id=ox3Wx1Nl_2MC. 
• Fischer, Michael M. J. (2003). Iran: From Religious Dispute to Revolution. প্ৰকাশক Madison: The University of Wisconsin Press. ISBN 978-0299184735. https://books.google.com/books?id=QzDMzTWRnFIC. 
• Fitzpatrick, Coeli; Walker, Adam H. (2014). Muhammad in History, Thought, and Culture: An Encyclopedia of the Prophet of God [2 volumes]. প্ৰকাশক Santa Barbara, CA: ABC-CLIO. ISBN 978-1-61069-178-9. https://books.google.com/books?id=2AtvBAAAQBAJ. 
• Gölz, Olmo (2019). "Martyrdom and Masculinity in Warring Iran:The Karbala Paradigm, the Heroic, and the Personal Dimensions of War". Behemoth – A Journal on Civilisation খণ্ড 12 (1): 35–51. doi:10.6094/behemoth.2019.12.1.1005. 
• Günther, Sebastian (1994). "Maqâtil Literature in Medieval Islam". Journal of Arabic Literature খণ্ড 25 (3): 192–212. doi:10.1163/157006494X00103. 
• Halm, Heinz (1997). Shi'a Islam: From Religion to Revolution. প্ৰকাশক Princeton: Markus Wiener Publishers. ISBN 1-55876-134-9. https://archive.org/details/shiaislamfromrel0000halm. 
• সাঁচ:EI2
• সাঁচ:The First Dynasty of Islam
• সাঁচ:EI2
• সাঁচ:EI2
• Hitti, Philip K. (1961). The Near East In History : A 5000 Year Story. প্ৰকাশক Princeton: D. Van Nostrand Company. ISBN 978-1258452452. https://books.google.com/books?id=oOM2PH3IYrMC. 
• Howard, I. K. A. (1986). "Husayn the Martyr: A Commentary on the Accounts of the Martyrdom in Arabic Sources". 12. প্ৰকাশক London: The Muhammadi Trsut of Great Britain and Northern Ireland. pp. 124–142. ISBN 978-0710302076. 
• সাঁচ:The History of al-Tabari
• Howard-Johnston, James (2010). Witnesses to a World Crisis: Historians and Histories of the Middle East in the Seventh Century. প্ৰকাশক Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-920859-3. https://books.google.com/books?id=6pkUDAAAQBAJ. 
• Hyder, Syed Akbar (2006). Reliving Karbala: Martyrdom in South Asian Memory. প্ৰকাশক Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-537302-8. https://books.google.com/books?id=E80OGPmP3GoC. 
• Jafri, S. M. (1979). Origins and Early Development of Shi'a Islam. প্ৰকাশক London & New York: Longman. ISBN 978-0582780804. https://books.google.com/books?id=jDUKAQAAMAAJ. 
• সাঁচ:Kennedy-The Armies of the Caliphs
• সাঁচ:The Prophet and the Age of the Caliphates
• Lammens, Henri (1927). "Al-Ḥasan b. 'Ali b. Abï Ṭālib". In Houtsma, M. Th.; Wesinck, A. J.; Arnold, T. W.; Heffening, W.; Lévi-Provençal, E. The Encyclopædia of Islam: A Dictionary of the Geography, Ethnography and Biography of the Muhammadan Peoples. 2. Leiden: E. J. Brill. p. 274. OCLC 1008303874. 
• Lammens, Henri (1921) (fr ভাষাত). Le Califat de Yazid Ier. প্ৰকাশক Beirut: Imprimerie Catholique Beyrouth. OCLC 474534621. https://archive.org/details/LammensYazid. 
• Lewis, Bernard (2002). Arabs in History. প্ৰকাশক Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-164716-1. https://books.google.com/books?id=FPJv_0EfVhIC. 
• Madelung, Wilferd (1997). The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate. প্ৰকাশক Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-64696-0. https://books.google.com/books?id=2QKBUwBUWWkC. 
• Madelung, Wilferd (2004). "Ḥosayn b. ʿAli I. Life and Significance in Shiʿism". Encyclopaedia Iranica. 7. Encyclopædia Iranica Foundation. Retrieved 11 August 2019. 
• An Introduction to Shi'i Islam. Yale University Press. 1985. ISBN 978-0300035315. 
• Nakash, Yitzhak (1993). "An Attempt To Trace the Origin of the Rituals of 'Āshūrā". Die Welt des Islams খণ্ড 33 (2): 161–181. doi:10.1163/157006093X00063. 
• Munson, Henry (1988). Islam and Revolution in the Middle East. Yale University Press. ISBN 978-0300046045. https://books.google.com/books?id=K50_EAAAQBAJ. 
• Norris, H. T. (1993). Islam in the Balkans: Religion and Society Between Europe and the Arab World. প্ৰকাশক Columbia: University of South Carolina Press. ISBN 978-0872499775. https://archive.org/details/islaminbalkansre00norr. 
• Pinault, David (2001). Horse of Karbala: Muslim Devotional Life in India. প্ৰকাশক New York: Palgrave. ISBN 978-1-349-61982-5. https://books.google.com/books?id=uGMYDAAAQBAJ. 
• Sachedina, Abdulaziz A. (1981). Islamic Messianism: The Idea of Mahdi in Twelver Shi'ism. প্ৰকাশক Albany: State University of New York Press. ISBN 978-0-87395-442-6. https://books.google.com/books?id=5zUIYGQT4DwC. 
• Schimmel, Annemarie (1975). Mystical Dimensions of Islam. প্ৰকাশক Chapel Hill: The University of North Carolina Press. ISBN 978-0-8078-1271-6. https://archive.org/details/mysticaldimensio00schi. 
• Schimmel, Annemarie (1986). "Karbalā' and the Imam Husayn in Persian and Indo-Muslim literature". 12. প্ৰকাশক London: The Muhammadi Trsut of Great Britain and Northern Ireland. pp. 29–39. ISBN 978-0710302076. 
• Sindawi, Khalid (2002). "The image of Ḥusayn ibn 'Alī in Maqātil Literature". Quaderni di Studi Arabi খণ্ড 20-21: 79–104. 
• Sharon, Moshe (1983). Black Banners from the East: The Establishment of the ʻAbbāsid State : Incubation of a Revolt. প্ৰকাশক Jerusalem: JSAI. ISBN 978-965-223-501-5. https://books.google.com/books?id=NPvZoG6NtLkC. 
• Thackston, Wheeler M. (1994). A Millennium of Classical Persian Poetry: A Guide to the Reading & Understanding of Persian Poetry from the Tenth to the Twentieth Century. প্ৰকাশক Bethesda: IBEX Publishers. ISBN 978-0936347509. https://books.google.com/books?id=pJJPtIiQCD0C. 
• সাঁচ:EI2
• সাঁচ:EI2
• Wellhausen, Julius (1901) (de ভাষাত). Die religiös-politischen Oppositionsparteien im alten Islam. প্ৰকাশক Berlin: Weidmannsche Buchhandlung. OCLC 453206240. https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.358135. 
• সাঁচ:The Arab Kingdom and its Fall
• Yildirim, Riza (2015). "In the Name of Hosayn's Blood: The Memory of Karbala as Ideological Stimulus to the Safavid Revolution". Journal of Persianate Studies খণ্ড 8 (2): 127–154. doi:10.1163/18747167-12341289. 
• Zakeri, Mohsen (1995). Sāsānid Soldiers in Early Muslim Society: The Origins of ʿAyyārān and Futuwwa. প্ৰকাশক Wiesbaden: Otto Harrassowitz. ISBN 978-3-447-03652-8. https://books.google.com/books?id=VfYnu5F20coC. 

বাহ্যিক সংযোগসমূহ

• কাৰবালাৰ যুদ্ধ, Encyclopædia Britannica

সাঁচ:Mourning of Muharram