কৃষি আৰু কৃষক কল্যাণ মন্ত্ৰালয়

কৃষি আৰু কৃষক কল্যাণ মন্ত্ৰালয়

ভাৰতৰ প্ৰতীক
সংস্থাৰ ৰূপৰেখা
ক্ষেত্ৰাধিকাৰ	ভাৰত গণৰাজ্য
মুখ্য কাৰ্যালয়	কৃষি ভৱন ড. ৰাজেন্দ্ৰ প্ৰসাদ ৰোড নতুন দিল্লী ১১০০০১
বাৰ্ষিক বাজেট	₹১,৪২,৭৬২ কোটি (২০.০২ বিলিয়ন ডলাৰ) (2020-21 est.)[1]
দায়বদ্ধ মন্ত্ৰীসকল	নৰেন্দ্ৰ সিং তোমাৰ, (কেবিনেট মন্ত্ৰী) পৰশোত্তম ৰূপালা[2], (ৰাজ্যিক মন্ত্ৰী) কৈলাস চৌধুৰী[2], (ৰাজ্যিক মন্ত্ৰী)
সংস্থাৰ কাৰ্যবাহী	সঞ্জয় আগৰৱাল, সচিব
ৱেবছাইট	agriculture.gov.in

ভাৰত চৰকাৰৰ এটা শাখা কৃষি আৰু কৃষক কল্যাণ মন্ত্ৰালয় (ইংৰাজী: Ministry of Agriculture and Farmers' Welfare) (পূৰ্বতে কৃষি মন্ত্ৰালয়, Ministry of Agriculture) হৈছে ভাৰতত কৃষি সম্পৰ্কীয় নিয়ম আৰু আইন প্ৰস্তুত আৰু প্ৰশাসনৰ শীৰ্ষ সংস্থা। মন্ত্ৰালয়ৰ তিনিটা বিস্তৃত ক্ষেত্ৰ হৈছে কৃষি, খাদ্য প্ৰক্ৰিয়াকৰণ আৰু সহযোগিতা।

ভাৰতৰ আধাতকৈও অধিক জনসংখ্যাৰ বাবে কৃষি হৈছে জীৱিকাৰ মুখ্য উৎস। কৃষিয়ে অনা-কৃষি খণ্ডৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় বেছিভাগ সামগ্ৰী আৰু উদ্যোগ খণ্ডৰ বাবে বেছিভাগ কেঁচা সামগ্ৰী প্ৰদান কৰে। ভাৰত হৈছে এক মুখ্যতঃ কৃষিভিত্তিক অৰ্থনীতি ২০০৯-১০ চনত জনসংখ্যাৰ ৫২.১% প্ৰত্যক্ষ বা পৰোক্ষভাৱে কৃষি আৰু আনুষঙ্গিক খণ্ডত নিযুক্তি প্ৰাপ্ত বুলি অনুমান কৰা হৈছে। অৰ্থনৈতিক সমীক্ষা-২০১০ অনুসৰি কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰ, ৰাজ্য চৰকাৰ আৰু কৃষক সম্প্ৰদায়ৰ মিলিত প্ৰচেষ্টাই ২০১০-১১ বৰ্ষত ২৪৪.৭৮ নিযুত টন খাদ্যশস্যৰ অভিলেখ উৎপাদন প্ৰাপ্ত কৰাত সফল হৈছে। কৃষি আৰু সহযোগিতা বিভাগৰ নিৰ্দেশনাত পৰিচালিত (কৃষি এমএমপি)ৰ দৰে বিভিন্ন শস্য বিকাশ আঁচনিৰ অধীনত কৃষকসকললৈ নতুনকৈ বিকশিত শস্য উৎপাদন প্ৰযুক্তিৰ কাৰ্যকৰী স্থানান্তৰৰ জৰিয়তে এই অভিলেখ উৎপাদন প্ৰাপ্ত কৰা হৈছে। উৎপাদনৰ আঁৰৰ অন্যান্য কাৰণবোৰৰ ভিতৰত আছে বৰ্ধিত নিম্নতম সমৰ্থন মূল্যৰ জৰিয়তে বিভিন্ন শস্যৰ লাভজনক মূল্য।

উৎপত্তি

ভাৰতৰ সকলো কৃষি বিষয়ক সমস্যা মোকাবিলা কৰিবলৈ ১৮৭১ চনৰ জুন মাহত ৰাজহ আৰু কৃষি আৰু বাণিজ্য বিভাগ স্থাপন কৰা হৈছিল। এই মন্ত্ৰালয় স্থাপন নোহোৱালৈকে, কৃষি সম্পৰ্কীয় বিষয়বোৰ গৃহ বিভাগৰ দপ্তৰৰ ভিতৰত আছিল।^[3] ১৮৮১ চনত, শিক্ষা, স্বাস্থ্য, কৃষি, ৰাজহৰ সম্মিলিত দপ্তৰৰ সৈতে মোকাবিলা কৰিবলৈ ৰাজহ আৰু কৃষি বিভাগ স্থাপন কৰা হৈছিল। অৱশ্যে, ১৯৪৭ চনত, কৃষি বিভাগক কৃষি মন্ত্ৰালয় হিচাপে পুনৰ মনোনীত কৰা হয়।^[3] কৃষি মন্ত্ৰালয়ক কৃষি আৰু কৃষক কল্যাণ মন্ত্ৰালয় হিচাপে ১৫ আগষ্ট ২০১৫ তাৰিখে পুনৰ নামকৰণ কৰা হয়, কৃষক সম্প্ৰদায়ৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ যত্ন লোৱাৰ বাবে।^[4]

বিভাগসমূহ

কৃষি আৰু কৃষক কল্যাণ মন্ত্ৰালয়ত নিম্নলিখিত দুটা বিভাগ আছে।^[5]

• কৃষি, সহযোগিতা আৰু কৃষক কল্যাণ বিভাগ:- সময়ে সময়ে সংশোধন কৰা অনুসৰি ভাৰত চৰকাৰ (ব্যৱসায় আৱণ্টন) নিয়ম, ১৯৬১-ত এই বিভাগৰ দায়িত্ব আৱণ্টন কৰা হৈছে। এই সন্দৰ্ভৰ সহযোগিতাই মুখ্যতঃ কৃষক সমবায় আন্দোলনৰ প্ৰচাৰ কৰে।^[6] কৃষি এমএমপি (Agriculture MMP) হৈছে ইয়াৰ দ্বাৰা পৰিচালিত আন এক কাৰ্যসূচী যাৰ উদ্দেশ্য হৈছে বিভিন্ন ৰাজ্যত ৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়ত আৰু বিভিন্ন মাধ্যমৰ জৰিয়তে কঢ়িয়াই অনা কৃষি ই-গভৰ্নমেণ্ট প্ৰকল্পবোৰৰ প্ৰতিলিপি প্ৰস্তুত কৰা।
• কৃষি গৱেষণা আৰু শিক্ষা বিভাগ। এই বিভাগৰ দায়িত্ববোৰ হৈছে মৌলিক আৰু সামৰিক গৱেষণা, প্ৰযুক্তি বিকাশ, সমগ্ৰ দেশৰ বিভিন্ন সংগঠন আৰু ৰাজ্য চৰকাৰৰ মাজৰ সম্পৰ্ক উন্নত কৰা। ইয়াৰ উপৰিও, এই বিভাগে ভাৰতীয় কৃষি গৱেষণা পৰিষদ পৰিচালনা কৰে। ^[7]

মন্ত্ৰালয়ৰ প্ৰশাসনিক মুৰব্বী হৈছে দুয়োটা বিভাগৰ সচিব।

কাৰ্যসূচী আৰু পদক্ষেপসমূহ

ৰাষ্ট্ৰীয় কৃষি বিকাশ যোজনা

মন্ত্ৰালয়ৰ এক আগশাৰীৰ কাৰ্যসূচী হৈছে ৰাষ্ট্ৰীয় কৃষি বিকাশ যোজনা,যাক ২০০৭ চনত ভাৰতীয় ৰাষ্ট্ৰীয় উন্নয়ন পৰিষদৰ পৰামৰ্শ অনুসৰি আৰম্ভ কৰা হৈছিল। এই কাৰ্যসূচীয়ে উৎপাদনশীলতা আৰু সামগ্ৰিক উৎপাদন উন্নত কৰাৰ বাবে শক্তিশালী পৰিকল্পনা, উন্নত সমন্বয় আৰু অধিক পুঁজি প্ৰদান কৰি ভাৰতৰ কৃষিৰ সামগ্ৰিক অৱস্থা উন্নত কৰাৰ চেষ্টা কৰে। ২০০৯-১০ বৰ্ষত এই কাৰ্যসূচীৰ মুঠ বাজেট আছিল মাত্ৰ ৩৮,০০০ কোটি টকাৰ অধিক।^[8]

কৃষি মেঘ

কৃষি মেঘ (ৰাষ্ট্ৰীয় কৃষি গৱেষণা আৰু শিক্ষা প্ৰণালী-ক্লাউড আন্তঃগাঁথনি আৰু সেৱা) হৈছে ভাৰত চৰকাৰৰ মুখ্য কৃষি গৱেষণা সংগঠন ভাৰতীয় কৃষি গৱেষণা পৰিষদৰ (আইচিএআৰ) এক তথ্য পুনৰুদ্ধাৰ কেন্দ্ৰ। ই আইচিএআৰৰ মূল্যৱান তথ্য সুৰক্ষিত কৰাত সহায় কৰে। ইয়াক হায়দৰাবাদৰ ৰাষ্ট্ৰীয় কৃষি গৱেষণা আৰু ব্যৱস্থাপনা একাডেমীত স্থাপন কৰা হৈছে। এই পৰ্টেলৰ লক্ষ্য হৈছে অংশীদাৰসকলক কৃষি খণ্ডত উচ্চ মানদণ্ডৰ আৰু শেহতীয়া তথ্য প্ৰদান কৰা আৰু লগতে কৃষি বিশ্ববিদ্যালয়ৰ শিক্ষাৰ্থীসকলক প্ৰাসঙ্গিক তথ্য প্ৰদান কৰা। ইয়াক ভাৰত চৰকাৰ আৰু বিশ্ব বেংকৰ ৰাষ্ট্ৰীয় কৃষি উচ্চ শিক্ষা প্ৰকল্প (এন.এ.এইচ.ই.পি.) নামৰ যুটীয়া ভাৱে পুঁজি যোগান ধৰা প্ৰকল্পৰ অধীনত আৰম্ভ কৰা হৈছে।^[9]

প্ৰতিবেদন আৰু পৰিসংখ্যা

মন্ত্ৰালয়ে "এক দৃষ্টিত কৃষি পৰিসংখ্যা" শীৰ্ষক এটা বাৰ্ষিক প্ৰতিবেদন প্ৰকাশ কৰে। ই ভাৰতৰ কৃষি ক্ষেত্ৰৰ জনগাঁথনি, শস্য উৎপাদন (ৰাজ্য অনুসৰি আৰু শস্য-অনুসৰি বিভাজন সহ), গ্ৰাম্য অৰ্থনৈতিক সূচক যেনে ঋণ আদিকে ধৰি ভাৰতৰ কৃষিৰ অৱস্থাৰ এক বিতং ছবি প্ৰদান কৰে। শেহতীয়া প্ৰতিবেদনটো ২০১৪ চনৰ বাবে প্ৰকাশিত হৈছে।^[10]

মন্ত্ৰীসকলৰ তালিকা

নাম	প্ৰতিকৃতি	কাৰ্য্যকাল		ৰাজনৈতিক দল		প্ৰধানমন্ত্ৰী	প্ৰসংগ
কৃষি মন্ত্ৰী
ৰাজেন্দ্ৰ প্ৰসাদ		2 September 1946	14 January 1948	ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ		জৱাহৰলাল নেহৰু
জয়ৰামদাস দৌলতৰাম		19 January 1948	13 May 1950				[11]
কে এম মুন্সি		13 May 1950	13 May 1952				[12]
ৰফি আহমেদ কিদৱাই		13 May 1952	24 October 1954				[13]
অজিত প্ৰসাদ জৈন		25 November 1954	24 August 1959				[13]
এছ কে পাটিল		24 August 1959	1 September 1963				[13]
স্বৰণ সিং		1 September 1963	9 June 1964				[14]
চিদাম্বৰম সুব্ৰমনিয়াম		9 June 1964	12 March 1967			লাল বাহাদুৰ শাস্ত্ৰী
জগজীৱন ৰাম		13 March 1967	27 June 1970	ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ		ইন্দিৰা গান্ধী	[15]
ফখৰুদ্দিন আলী আহমেদ		27 June 1970	3 July 1974				[16]
জগজীৱন ৰাম		10 October 1974	2 February 1977				[16]
প্ৰকাশ সিং বাদল		28 March 1977	17 June 1977	শিৰোমণি অকালি দল	width="4px" bgcolor="সাঁচ:Shiromani Akali Dal/meta/color" rowspan=2|	মোৰাৰজী দেশাই
সুৰজিৎ সিং বৰ্ণালা		18 June 1977	28 July 1979		[16]
ব্ৰহ্ম প্ৰকাশ		30 July 1979	14 January 1980	ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ (উৰ্ছ)	width="4px" bgcolor="সাঁচ:Indian National Congress (Urs)/meta/color" rowspan=1|	চৰণ সিং
ৰাও বীৰেন্দ্ৰ সিং		14 January 1980	31 December 1984	ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ		ইন্দিৰা গান্ধী	[17]
বুটা সিং		31 December 1984	12 May 1986			ৰাজীৱ গান্ধী	[18]
গুৰদিয়াল সিং ধিলন		12 May 1986	13 February 1988
ভজন লাল		14 February 1988	2 December 1989				[19]
চৌধুৰী দেৱী লাল		6 December 1989	2 August 1990	জনতা দল (নেচনেল ফ্ৰণ্ট)		ভি পি সিং	[20]
		21 November 1989	20 June 1991	সমাজবাদী জনতা পাৰ্টি (ৰাষ্ট্ৰীয়)	width="4px" bgcolor="সাঁচ:Samajwadi Janata Party (Rashtriya)/meta/color" rowspan=1|	চন্দ্ৰ শেখৰ	[20]
বলৰাম জাখৰ		21 June 1991	17 January 1996	ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ		পি ভি নৰসিংহ ৰাও	[21]
জগন্নাথ মিশ্ৰ		8 February 1996	16 May 1996				[21]
সুৰজ ভান		16 May 1996	1 June 1996	ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টি		অটল বিহাৰী বাজপেয়ী	[22]
এইচ ডি দেৱগৌড়া		1 June 1996	10 July 1996	জনতা দল (ইউনাইটেড ফ্ৰণ্ট)		এইচ ডি দেৱগৌড়া	[23]
চতুৰণন মিশ্ৰ		10 July 1996	19 March 1998	কমিউনিষ্ট পাৰ্টি অৱ ইণ্ডিয়া (ইউনাইটেড ফ্ৰণ্ট)		এইচ ডি দেৱগৌড়া
						আই কে গুজৰাল
অটল বিহাৰী বাজপেয়ী		19 November 1998	22 November 1999	ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টি (নেচনেল ডেমক্ৰেটিক এলায়েন্)		অটল বিহাৰী বাজপেয়ী	[24]
নীতিশ কুমাৰ		22 November 1999	3 March 2000	সমতা পাৰ্টি (নেচনেল ডেমক্ৰেটিক এলায়েন্)	width="4px" bgcolor="সাঁচ:Samata Party/meta/color" rowspan=1|		[24]
সুন্দৰ লাল পাটৱা		6 March 2000	26 May 2000	ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টি (নেচনেল ডেমক্ৰেটিক এলায়েন্)			[24]
নীতিশ কুমাৰ		27 May 2000	22 July 2001	সমতা পাৰ্টি (নেচনেল ডেমক্ৰেটিক এলায়েন্)	width="4px" bgcolor="সাঁচ:Samata Party/meta/color" rowspan=1|		[24]
অজিত সিং		2 July 2001	23 May 2003	ৰাষ্ট্ৰীয় লোক দল (নেচনেল ডেমক্ৰেটিক এলায়েন্)	idth="4px" bgcolor="সাঁচ:Rashtriya Lok Dal/meta/color" rowspan=1|		[25]
ৰাজনাথ সিং		24 May 2003	21 May 2004	ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টি (নেচনেল ডেমক্ৰেটিক এলায়েন্)			[26]
শৰদ পাৱাৰ		22 May 2004	26 May 2014	জাতীয়তাবাদী কংগ্ৰেছ পাৰ্টি (ইউনাইটেড প্ৰগ্ৰেছিভ এলায়েন্)	width="4px" bgcolor="সাঁচ:Nationalist Congress Party/meta/color" rowspan=1|	মনমোহন সিং	[27]
ৰাধা মোহন সিং		27 May 2014	15 August 2015	ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টি (নেচনেল ডেমক্ৰেটিক এলায়েন্)		নৰেন্দ্ৰ মোডী	[28]
কৃষি আৰু কৃষক কল্যাণ মন্ত্ৰী
ৰাধা মোহন সিং		15 August 2015	30 May 2019	ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টি (নেচনেল ডেমক্ৰেটিক এলায়েন্)		নৰেন্দ্ৰ মোডী	[4]
নৰেন্দ্ৰ সিং তোমাৰ		30 May 2019	Incumbent

বাহ্যিক সংযোগ

• • কৃষি, সহযোগিতা আৰু কৃষক কল্যাণ বিভাগ
  • কৃষি মন্ত্ৰালয়ৰ ৱেবছাইটসমূহৰ পঞ্জিকা
  • ইণ্ডিয়া কাউন্সিল অফ এগ্ৰিকালচাৰ ৰিচাৰ্ছ (আইচিএআৰ)
  • কৃষিব্যয় আৰু মূল্যৰ বাবে আয়োগ
  • ভাৰতৰ উদ্ভিদ সংৰক্ষণ সংস্থা
  • নেচনেল চিডচ কৰ্পোৰেচন লিমিটেড
  • কৃষি ইণ্ডিয়া এক্সপো Archived 2021-12-05 at the Wayback Machine
  • সাৰৰ গুণমান নিয়ন্ত্ৰণ প্ৰণালী (এফ.কিউ.চি.এছ.)

তথ্য সংগ্ৰহ

1. "Union Budget 2020-21 Analysis". prsindia.org. 2020. Archived from the original on 2020-02-26. https://web.archive.org/web/20200226124436/https://prsindia.org/sites/default/files/budget_files/Union%20Budget%20Analysis%20-%202020-21.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 2021-05-06. 
2. "Ministry of Agriculture and Farmers' Welfare, Government of India". Agriculture.gov.in. http://agriculture.gov.in/#। আহৰণ কৰা হৈছে: 15 September 2018. 
3. "Organisational History of the Department of Agriculture and Cooperation". Archived from the original on 25 April 2012. https://web.archive.org/web/20120425064805/http://agricoop.nic.in/Orghistory.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 5 July 2012. 
4. "Agriculture Ministry to be renamed as Ministry of Agriculture and Farmers' Welfare" (en-IN ভাষাত). The Hindu. 2015-08-15. ISSN 0971-751X. https://www.thehindu.com/news/national/69th-independence-day-prime-minister-narendra-modis-independence-day-speech/article7544397.ece. 
5. "Ministry of Agriculture - Agriculture - Sectors: National Portal of India". 5 June 2009. Archived from the original on 5 June 2009. https://web.archive.org/web/20090605093532/http://india.gov.in/sectors/agriculture/ministry_agriculture.php। আহৰণ কৰা হৈছে: 15 September 2018. 
6. "National Portal of India". 3 September 2011. Archived from the original on 3 September 2011. https://web.archive.org/web/20110903184137/http://www.india.gov.in/outerwin.php?id=http%3A%2F%2Fagricoop.nic.in। আহৰণ কৰা হৈছে: 15 September 2018. 
7. "National Portal of India". 3 September 2011. Archived from the original on 3 September 2011. https://web.archive.org/web/20110903185227/http://www.india.gov.in/outerwin.php?id=http%3A%2F%2Fdare.nic.in%2F। আহৰণ কৰা হৈছে: 15 September 2018. 
8. ":::Rashtriya Krishi Vikas Yojana:::". rkvy.nic.in. http://rkvy.nic.in/#. 
9. "Narendra Singh Tomar launches ICAR's data recovery centre 'Krishi Megh'". All India Radio News. Archived from the original on 2020-12-22. https://web.archive.org/web/20201222084131/http://www.newsonair.com/News?title=Narendra-Singh-Tomar-launches-ICAR%26%2339%3bs-data-recovery-centre-%26%2339%3bKrishi-Megh%26%2339%3b&id=397063। আহৰণ কৰা হৈছে: 2020-09-02. 
10. "Economics And Statistics,Ministry of Agriculture,Government of India". Eands.decent.nic.in. http://eands.dacnet.nic.in/latest_2006.htm. 
11. "RAJYA SABHA MEMBERS, BIOGRAPHICAL SKETCHES, 1952 - 2003". http://rajyasabha.nic.in/rsnew/pre_member/1952_2003/j.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 2020-09-03. 
12. "RAJYA SABHA MEMBERS, BIOGRAPHICAL SKETCHES, 1952 - 2003". http://rajyasabha.nic.in/rsnew/pre_member/1952_2003/j.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 2020-09-03. 
13. "Members Bioprofile". 47.132. http://164.100.47.132/LssNew/biodata_1_12/691.htm. 
14. "Members Bioprofile". 47.132. http://164.100.47.132/LssNew/biodata_1_12/1057.htm. 
15. "Members Bioprofile". 47.132. http://164.100.47.132/LssNew/biodata_1_12/750.htm. 
16. "Biographical Sketch of Member of 12th Lok Sabha". 47.132. http://164.100.47.132/LssNew/biodata_1_12/2318.htm. 
17. "9th Lok Sabha, Members Bioprofile". National Informatics Centreloksabha.nic.in. http://164.100.47.132/LssNew/biodata_1_12/2215.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 19 May 2014. 
18. "Official biographical sketch on Lok Sabha website". 47.132. http://164.100.47.132/LssNew/members/former_Biography.aspx?mpsno=435। আহৰণ কৰা হৈছে: 2 April 2018. 
19. "Fifteenth Lok Sabha, Members Bioprofile : Bhajan Lal,Shri". 47.132. http://164.100.47.132/LssNew/members/former_Biography.aspx?mpsno=3247। আহৰণ কৰা হৈছে: 2 April 2018. 
20. "Members Bioprofile". 47.132. http://164.100.47.132/LssNew/biodata_1_12/2719.htm. 
21. "Biographical Sketch of Member of 12th Lok Sabha". 47.132. http://164.100.47.132/LssNew/biodata_1_12/2755.htm. 
22. "Biographical Sketch of Member of XI Lok Sabha". 47.132. http://164.100.47.132/LssNew/biodata_1_12/1997.htm. 
23. "Sixteenth Lok Sabha, Members Bioprofile : Devegowda,Shri H.D.". 47.132. http://164.100.47.132/LssNew/members/former_Biography.aspx?mpsno=3960। আহৰণ কৰা হৈছে: 2 April 2018. 
24. "Fourteenth Lok Sabha, Members Bioprofile : Nitish Kumar,Shri". 47.132. http://164.100.47.132/LssNew/members/former_Biography.aspx?mpsno=277। আহৰণ কৰা হৈছে: 2 April 2018. 
25. Official biographical sketch on Lok Sabha website Archived 1 February 2013 at the Wayback Machine
26. "Official biographical sketch on Lok Sabha website". 47.132. http://164.100.47.132/LssNew/Members/former_Biography.aspx?mpsno=4268। আহৰণ কৰা হৈছে: 2 April 2018. 
27. "Official biographical sketch on Lok Sabha website". 47.132. http://164.100.47.132/LssNew/Members/former_Biography.aspx?mpsno=327। আহৰণ কৰা হৈছে: 2 April 2018. 
28. "Archived copy". http://agricoop.nic.in/aboutus.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 2015-04-24.