গাধ আৰু গাহৰিৰ সাধু হৈছে ইছপৰ এক অন্যতম সাধু, যিটো পাশ্চাত্যত কেতিয়াও গ্ৰহণ কৰা হোৱা নাছিল যদিও প্ৰাচ্যত ইয়াৰ জনপ্ৰিয়তা এতিয়াও অক্ষুণ্ণ হৈয়ে আছে। এই সাধুটোৰ সাধাৰণ নীতিশিক্ষা হ’ল, কাৰোবাৰ সহজ জীৱন আৰু সাম্ভাৱ্য সৌভাগ্যই তেওঁলোকৰ কল্যাণৰ প্ৰতি ভয়ৰ কাৰণ হৈ পৰে।
এই কাহিনীটোৰ আটাইতকৈ পুৰণি উল্লেখ লেটিন ভাষাৰ ফেড্ৰাছৰ এটা কবিতাত আছে আৰু ইয়াত যৱ খুৱাই শকত কৰি তাৰ পিছত বলি দিয়া এটা গাহৰিৰ বিষয়ে কোৱা হৈছে। বাকী থকা শস্যখিনি গাধটোক দিয়া হ’ল; কিন্তু আগতে খোৱাজনক আগুৰি ধৰা দুৰ্ভাগ্যৰ বাবে গাধটোৱে যৱ খাবলৈ অস্বীকাৰ কৰিলে। ইয়াত কাৰ্যকৰী হোৱা তিৰ্যক যুক্তি, কাৰ্য আৰু কাৰণক ফলাফলক বিভ্ৰান্ত কৰা যেন লাগে, প্ৰায়ে উপকথাবোৰত এনে হোৱা দেখা যায় আৰু ইয়াৰ ফলত এৰিষ্ট’ফেনিছে এনে কাহিনীক ‘ইছপৰ ধেমালি’ৰ দৰে চৰিত্ৰায়ন কৰিবলৈ বাধ্য কৰাইছিল।[1] ইয়াৰ কাম অৱশ্যে ব্যৱহাৰিক দৰ্শনত তাৎক্ষণিক আৰু চূড়ান্ত কল্যাণৰ মাজৰ পাৰ্থক্যৰ ওপৰত মনোযোগ আকৰ্ষণ কৰা। এই কাহিনীটোত অনাকাংক্ষিত খাদ্যই তাৎক্ষণিক কল্যাণ, কিন্তু চূড়ান্ত কল্যাণটো হ’ল, তাৎক্ষণিকভাৱে সেই খাদ্যৰ সুবিধা গ্ৰহণ কৰিলে ভৱিষ্যতে কি হ’ব, সেই বিষয়ে বিবেচনা কৰা। ফেড্ৰছে নিজেই ঠিক এই কামটো কৰে। কবিতাটোৰ প্ৰথম ছটা শাৰীতে কাহিনীটো কয় আৰু তাৰ পিছত ছটা শাৰীত ব্যক্তিগত চিন্তাৰ প্ৰতিফলন হয়। “এই উপকথাই মোক সাৱধানতা শিকাইছিল আৰু তেতিয়াৰ পৰাই মই সাম্ভাৱ্য সংকটপূৰ্ণ ব্যৱসায়িক উদ্যোগৰ পৰা আঁতৰি আহিছোঁ - কিন্তু, আপুনি কয়, 'সম্পদ সামৰি থকাসকলেহে ইয়াক ৰাখিবলৈ পায়'।’’ মাত্ৰ মনত ৰাখিব যে, অৱশেষত তেওঁলোকৰ কিমানজনক ধৰি হত্যা কৰা হয়! স্পষ্টভাৱে যিসকলক শাস্তি দিয়া হৈছে, তেওঁলোকেই সমদল গঠন কৰে। অসাৱধানতাপূৰ্ণ আচৰণৰ পৰা দুই এজনে মাত্ৰ লাভৱান হ’ব পাৰে, কিন্তু ইয়াৰ ফলত বহুতেই ধ্বংস হয়।’[2]
যদিও এই কাহিনীটো পিছৰ লেখকসকলে গ্ৰহণ কৰা নাছিল, তথাপি এটা গৰু আৰু এজনী গাইৰ বিষয়ে আন এটা কাহিনীৰ মুল্য অলপ বেছি আছিল আৰু পেৰী তালিকাত ইয়াৰ পৃথক সংখ্যা দিয়া হৈছে (৩০০)।[3] ইয়াত এটা ষাড়ে নিজৰ আৰামদায়ক স্থিতিৰ লগত পথাৰত শ্ৰম কৰিবলৈ বাধ্য হোৱা বলধৰ সৈতে তুলনা কৰিছে। অলপ পিছতে মালিকে বলধটোক নাঙলৰ পৰা মুকলি কৰি দিয়ে যদিও ষাড়টোক বান্ধি বলি দিবলৈ লৈ যায়। তাৰ পিছত বলধটোৱে ষাড়টোক কয়, “এই কাৰণেই তোমাক আৰামদায়কভাৱে জীয়াই থাকিবলৈ দিয়া হৈছিল।’’ ফেড্ৰাছৰ কাহিনী আৰু ইয়াৰ মাজৰ সাধাৰণ বৈশিষ্ট্যটো হ'ল, এটা কৰ্মী প্ৰাণী জীয়াই থকাৰ বিপৰীতে যিয়ে সহজ জীৱন যাপন কৰে তেওঁ আগতীয়া আৰু হিংস্ৰ মৃত্যু বা বিপদৰ সম্মুখীন হয়। তেওঁৰ সংস্কৰণত চেমুৱেল ক্ৰক্সলে এই উপকথাটোক "দ্য ৱাণ্টন কাফ" শিৰোনামেৰে অন্তৰ্ভুক্ত কৰিছে আৰু ইয়াৰ পৰা এই শিক্ষা লৈছে যে, সৎ দুখীয়াক তুচ্ছজ্ঞান কৰাসকল প্ৰায়ে অপৰাধী, যিয়ে শেষত নিজৰ জীৱনশৈলীৰ বাবে মূল্য ভৰিবলগীয়া হয়।[4] এইদৰেই ফেড্ৰাছে তাৎক্ষণিক সুবিধাৰ সুযোগ লোৱা আৰু অপৰাধমূলক মনোভাৱৰ মাজত সংযোগ স্থাপন কৰিছিল।
এই কাহিনীটোৰ বহু আগৰ ভাৰতীয় ৰূপে দুয়োটা ইছপীয় কাহিনীৰ মাজৰ সম্পৰ্ক অলপ স্পষ্ট কৰি তুলিছে। বৌদ্ধ শাস্ত্ৰত ইয়াক মুনিকা-জাতক হিচাপে দেখা যায় আৰু ইয়াৰ লগত এটা মূল কাহিনী আছে, য’ত এজন সন্ন্যাসীয়ে এৰি যোৱা আৰামদায়ক জীৱনৰ বাবে অনুশোচনা কৰে আৰু পুনৰ সেই জীৱনলৈ উভতি যাবলৈ প্ৰলোভিত হয়। তেওঁৰ পৰিস্থিতি তেওঁক এটা পশুৰ উপকথাৰ(পূৰ্বৰ জন্মৰ) সম্পৰ্কই স্পষ্ট কৰি দিয়ে, য’ত এটা পোৱালি বলধে ডাঙৰ ভায়েকৰ ওচৰত খেতিপথাৰত থকা গাহৰিৰ সহজ জীৱনটোৰ কথাৰে অভিযোগ কৰে। তাৰ কিছু সময়ৰ পিছতে গাহৰিটোক বিবাহৰ ভোজৰ বাবে বধ কৰা হয় আৰু বলধটোৱে এই কাৰ্যত এই বুলি সান্ত্বনা পায় যে, সাধাৰণ খাদ্যই অন্ততঃ জীয়াই থকাৰ নিশ্চয়তা দিয়ে।[5] যদিও বিভিন্ন কাহিনীৰ জীৱ-জন্তুৰ যোৰাবোৰ বহুলাংশে বেলেগ বেলেগ পৰিস্থিতিৰ লগত জড়িত আৰু যদিও ইয়াৰ লেখকসকলে ইয়াৰ পৰা লোৱা সিদ্ধান্তবোৰো বেলেগ বেলেগ, তথাপি ইহঁতৰ ধাৰা সদায় একেই। অস্থিৰ পৃথিৱীত বিনীত কষ্টকৰ জীৱনৰ সুফল আছে।
জাতক-মালাৰ কাহিনীয়ে বিভিন্ন নতুন সংস্কৰণত পাশ্চাত্যলৈ যাত্ৰা কৰিছিল। কাহিনী প্ৰায় একেটা, গৰুৰ ঠাইত গাধৰ সৈতে, ইষ্টেৰ ৩.২ৰ ইহুদী গ্ৰেট কমেণ্টৰীত মিড্ৰাছ হিচাপে প্ৰকাশ পাইছে। এহেজাৰ এনিশাৰ কাহিনীত ই বহু পৰিৱৰ্তিত ৰূপত "গাধ, বলধ আৰু শ্ৰমিক"ৰ কাহিনী হিচাপে পুনৰ প্ৰকাশ হৈছে। ইয়াত বলধ এটাই গাধ এটাৰ ওচৰত নিজৰ কঠিন জীৱনৰ অভিযোগ কৰে আৰু বেমাৰীৰ ভাও ল’বলৈ পৰামৰ্শ দিয়া হয়; এইটোৱে ইমানেই কাম কৰে যে, গাধটোক বলধটোৰ ঠাইত কামত লগাই দিয়া হয়। এনে শ্ৰমৰ পৰা হাত সাৰিবলৈ গাধটোৱে বলধটোক জনায় যে, তেওঁলোকৰ মালিকে পিছদিনা বলধটোক কচাইৰ ওচৰত দিয়াৰ নিৰ্দেশ দিয়া শুনিছে, যাৰ ফলত ইয়াৰ অভিনয় কৰা অসুস্থতাৰ ক্ষিপ্ৰ অন্ত পৰে।[5]