চিণ্ট্জ

গ্লেজড প্ৰিণ্টেড কটন পেটিকোটৰ সৈতে চিণ্টজ জেকেট আৰু নেকাৰচিফ। ১৭৭০–১৮০০ চন।

চিণ্ট্জ (ইংৰাজী: Chintz^[1]) ১৬ শতিকাত ভাৰতৰ গোলকণ্ডা (বৰ্তমানৰ হায়দৰাবাদ)ত উৎপত্তি হোৱা কাঠৰ ব্লকত ছপা কৰা, ৰং কৰা, ৰঙীন বা গ্লেজ কৰা কেলিকো বস্ত্ৰ।^[2][3] সাধাৰণতে পোহৰ আৰু সাধাৰণ পটভূমিত কাপোৰখনত বিভিন্ন ৰঙৰ ফুল আৰু অন্যান্য আৰ্হিৰ ডিজাইন ছপা কৰা হয়।

নাম

এই নামটো হিন্দী ভাষাৰ পৰা উদ্ভৱ হৈছে: प्रान्त, ৰোমানীকৃত: chīṁṭ, উচ্চাৰণ [t͜ʃʰĩːʈ],^[4] অৰ্থাৎ "স্পটযুক্ত", "বৈচিত্ৰ্যপূৰ্ণ", "স্পেকলেড", বা "স্প্ৰে কৰা।" ^[5][6] ১৯ শতিকাৰ পৰাই এই শব্দটো সেই কেলিকো বস্ত্ৰসমূহত বিকশিত হোৱা ফুলৰ সজ্জাৰ শৈলীৰ বাবেও ব্যৱহাৰ কৰা হয়, কিন্তু তাৰ পিছত অধিক ব্যাপকভাৱে ব্যৱহাৰ কৰা হয়, উদাহৰণস্বৰূপে চিণ্টজৱেৰ মৃৎশিল্প আৰু ৱালপেপাৰত। চিণ্টজ ডিজাইনসমূহ ভাৰতীয় ডিজাইনৰ শৈলীৰ পৰাই উদ্ভৱ হৈছে যিয়ে মোগল শিল্পক প্ৰতিফলিত কৰে। ফুল আৰু জন্তুৰ ছাপৰ সৈতে বগা ভিত্তি ইয়াৰ মূল বৈশিষ্ট্য।

গ্লেজ নকৰা কেলিকোক পৰম্পৰাগতভাৱে "ক্ৰেটন" বুলি কোৱা হৈছিল। কেলিকো শব্দটো ভাৰতীয় চহৰ কলিকুট (থলুৱা মালয়ালমত কোঝিকোডে) নামৰ পৰা উদ্ভৱ হৈছে, যাৰ লগত ইয়াৰ উৎপাদন সংস্থা আছিল। আধুনিক ইংৰাজীত "chintz" আৰু "chintzy" শব্দ দুটা কাপোৰ বা আচবাবক বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি যিবোৰক ৰুচিত অশ্লীল, উপনগৰীয়া, পেটি-বুৰ্জোৱা বা অফেশ্বনেবলভাৱে ফুলি উঠা বুলি গণ্য কৰা হয় আৰু অনানুষ্ঠানিক কথাত সস্তীয়া, নিম্নমানৰ বা গৌডী বস্তুক বুজাবলৈ আৰু নীচ বা কৃপণালিপূৰ্ণ ব্যক্তিগত আচৰণৰ বৰ্ণনা কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি।^[7][8]

'চিণ্টজি' শব্দটো ঔপন্যাসিক জৰ্জ এলিয়টৰ বাবেও আৰোপ কৰা হয়, যিয়ে ১৮৫১ চনত ভনীয়েকলৈ মছলিন কাপোৰৰ বিষয়ে লিখিছিল আৰু কৈছিল: "ডাঙৰ কাপোৰৰ মানদণ্ডই সৰ্বোত্তম, কিন্তু ইয়াৰ প্ৰভাৱ চিণ্টজি।" এই কথা সেই সময়ত সাধাৰণ হৈ পৰা প্ৰকৃত চিণ্টজৰ সস্তীয়া ব্ৰিটিছ অনুকৰণৰ বিষয়ে কোৱা হৈছিল বুলি বিশ্বাস কৰা হয়।^[6]

ইতিহাস

টিউলিপ আৰু পোক-পৰুৱাৰ সৈতে চিন্টজ খণ্ড (জাপানত পোৱা বুলি কোৱা হৈছে), ভাৰতৰ ক’ৰ’মণ্ডল উপকূল, ১৭০০–১৭৩০ চন

চিণ্ট্জ পেনেল (ভাৰত), ১৮ শতিকা। পালাম্পোৰৰ পৰা পোৱা এটা টুকুৰা টুকুৰ কৰা আকৃতিৰ কাৰ্টুচ। ৰঙা আৰু বগা চিন্টজৰ পটভূমি। প্ৰান্তবোৰৰ ৰূপৰেখা প্ৰস্তুত কৰিবলৈ সেউজীয়া আৰু বগা ব্ৰেইড প্ৰয়োগ কৰা হৈছিল।

চিণ্ট্জ প্ৰথমে ১৬০০ চনৰ পৰা ১৮০০ চনলৈকে ভাৰতৰ হায়দৰাবাদত^[2] উৎপাদিত কাঠৰ ব্লকত ছপা, ৰং কৰা বা ৰং কৰা কেলিকো আছিল আৰু বিচনাৰ কভাৰ, কুইল্ট আৰু ড্ৰেপাৰীৰ বাবে বহুল ব্যৱহৃত আছিল। ১৪৯৮ চনত ভাস্কো দা গামাই ভাৰতৰ কালিকাটত সফলতাৰে উপস্থিত হোৱাৰ পিছত ইউৰোপত এই কাপোৰ পৰিচিত হৈ পৰে।^[6] ১৬০০ চনৰ আশে-পাশে পৰ্তুগীজ আৰু ডাচ্চ ব্যৱসায়ীসকলে সৰু পৰিসৰত ভাৰতীয় চিণ্ট্জৰ নমুনা ইউৰোপলৈ আনিছিল যদিও ইংৰাজ আৰু ফৰাচী ব্যৱসায়ীসকলে বৃহৎ পৰিমাণে পঠিয়াবলৈ আৰম্ভ কৰে। ১৬৮০ চনৰ ভিতৰত ইংলেণ্ডলৈ প্ৰতি বছৰে এক মিলিয়নতকৈও অধিক চিন্ট্জ আমদানি কৰা হৈছিল আৰু একে পৰিমাণে ফ্ৰান্স আৰু ডাচ ৰিপাব্লিকলৈও গৈছিল। এই প্ৰাৰম্ভিক আমদানিসমূহ সম্ভৱতঃ বেছিভাগেই পৰ্দা, আচবাবৰ কাপোৰ আৰু বিচনা ওলমি থকা বস্তু আৰু কভাৰৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল (চেমুৱেল পেপিছে তেওঁৰ পত্নীৰ বাবে এটা চেট কিনিছিল।)^[9] এইবোৰ কাপোৰ হিচাপে পিন্ধাটো আৰম্ভ হৈছিল যেতিয়া এইবোৰ সলনি কৰি দাসীক দিয়া হৈছিল, যিয়ে সেইবোৰক পোছাক বনাইছিল আৰু লগতে এইবোৰ প্ৰথমে আৱৰণ হিচাপে পিন্ধিছিল।

১৭ শতিকাৰ শেষৰ ফালে ইউৰোপীয়সকলৰ মাজত আমদানিকৃত চিণ্ট্জ অধিক জনপ্ৰিয় হোৱাৰ লগে লগে ফৰাচী আৰু ইংৰাজ মিলসমূহ চিন্তিত হৈ পৰিল, কিয়নো তেওঁলোকে চিণ্ট্জ বনাব নাজানিছিল। ১৬৮৬ চনত ফ্ৰান্সে সকলো চিণ্ট্জ আমদানি নিষিদ্ধ ঘোষণা কৰে। ১৭২০ চনত গ্ৰেট বৃটেইনৰ সংসদে এনে এখন আইন প্ৰণয়ন কৰে য’ত "আমদানিকৃত চিণ্ট্জৰ ব্যৱহাৰ আৰু পোছাকত আৰু ইয়াৰ ব্যৱহাৰ যিকোনো বিচনা, চকী, কুশ্বন বা অন্যান্য ঘৰুৱা আচবাবত বা তাৰ ব্যৱহাৰ নিষিদ্ধ কৰা হয়।

ইংলেণ্ড আৰু ফ্ৰান্সৰ পিছত স্পেইনে কেলিকো আমদানি নিষিদ্ধ কৰে। প্ৰথমে ১৭১৭ চনত এছিয়াৰ বস্ত্ৰশিল্প নিষিদ্ধ কৰা হয়। তাৰ পিছত ১৭২৮ চনত স্পেইনত ইউৰোপীয় নিৰ্মিত এছিয়ান বস্ত্ৰশিল্পৰ অনুকৰণ আমদানি নিষিদ্ধ কৰা হয়। ইয়াৰ উপৰিও দ্বিতীয়খন আদেশৰ অন্যতম উদ্দেশ্য আছিল ইংলেণ্ডৰ অনুকৰণত স্থানীয়, আমদানিৰ বিকল্প বয়ন আৰু ছপা উদ্যোগক উৎসাহিত কৰা।

চিণ্ট্জক নিষিদ্ধ কৰা হৈছিল যদিও আইনখনত সুৰুঙা আছিল। ভাৰ্চাইলৰ আদালত আইনৰ বাহিৰত আছিল আৰু ফেশ্বনেবল যুৱ দৰবাৰীসকলে চিণ্ট্জ পিন্ধি থাকিল। ১৭৩৪ চনত ভাৰতৰ পণ্ডিচেৰীত নিয়োজিত ফ্ৰান্সৰ নৌসেনাৰ বিষয়া এম ডি বিউলিয়ে এই প্ৰক্ৰিয়াৰ প্ৰতিটো পৰ্যায়তে চিণ্ট্জ কাপোৰৰ প্ৰকৃত নমুনাৰ সৈতে ঘৰলৈ চিঠি পঠিয়াইছিল, য’ত কপাহী চিন্টজ ৰং কৰা প্ৰক্ৰিয়াৰ বিশদ বিৱৰণ দিয়া হৈছিল। তেওঁৰ চিঠি আৰু নমুনা আজি পেৰিছৰ Muséum national d’histoire naturelle ত দেখা পোৱা যায়।

১৭৪২ চনত আন এজন ফৰাচী ফাদাৰ ক’ৰড’ইও ভাৰতীয়সকলক কেথলিক ধৰ্মলৈ ৰূপান্তৰিত কৰিবলৈ চেষ্টা কৰি থকাৰ সময়তে চিন্টজ নিৰ্মাণ প্ৰক্ৰিয়াৰ সবিশেষ যোগান ধৰিছিল। ১৭৫৯ চনত চিন্টজৰ ওপৰত থকা নিষেধাজ্ঞা প্ৰত্যাহাৰ কৰা হয়। এই সময়লৈকে ফৰাচী আৰু ইংৰাজী মিলসমূহে চিন্টজ উৎপাদন কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল।

ইউৰোপীয়সকলে প্ৰথমে ভাৰতীয় ডিজাইনৰ পুনৰুত্পাদন প্ৰস্তুত কৰিছিল, আৰু পিছলৈ মৌলিক আৰ্হিও যোগ কৰিছিল। ১৭০০ চনৰ পৰা ১৮৪৩ চনৰ ভিতৰত ফ্ৰান্সৰ জৌই-এন-জোছাছত নিৰ্মাণ কৰা এটা সুপৰিচিত মেক আছিল toile de Jouy। অৱশেষত ইংৰাজী ভাষাত এই শব্দটোৱে যিকোনো ঔদ্যোগিকভাৱে ছপা কৰা কপাহক বুজাবলৈ আৰম্ভ কৰিলে।^[6] আধুনিক চিন্টজ সাধাৰণতে পোহৰৰ পটভূমিত ছপা কৰা উজ্জ্বল সামগ্ৰিক ফুলৰ আৰ্হিৰে গঠিত, কিন্তু ক'লা ৰঙৰ ওপৰতো কৰা কিছুমান জনপ্ৰিয় আৰ্হি আছে।

গ্ৰন্থ

ক্লথ ডেট চেঞ্জড দ্য ৱৰ্ল্ড চাৰা ফিৰ চিণ্ট্জৰ বিষয়ে লিখা এখন কিতাপ য’ত ভাৰতীয় চিণ্ট্জৰ কাহিনী ব্যাখ্যা কৰা আছে।^[10][11]

চিত্ৰশালা

• 
  ভাৰতৰ ক’ৰ’মণ্ডল উপকূলৰ পৰা চিন্টজ, ১৭১০–১৭২৫, ভিক্টোৰিয়া আৰু এলবাৰ্ট মিউজিয়াম]]
• 
  চিণ্ট্জ জেকেট, ১৭৫০–১৮০০, MoMu , এণ্টৱাৰ্প।
• 
  মহিলাৰ চোলা à l'anglaise in chintz, c. ১৭৭০–১৭৯০ চন। মোমু, এণ্টৱাৰ্প।
• 
  ১৮ শতিকাৰ চিণ্ট্জ সাজ
• 
  চিন্টজ ছপা কৰাৰ বাবে কাঠৰ ব্লক, ১৮ শতিকাৰ। বাৰ্চিলোনাৰ ইতিহাসৰ সংগ্ৰহালয়।
• 
  বাৰ্চিলোনাৰ চিন্টজ দোকান, ১৮২৪ চনত গেব্ৰিয়েল প্লেনেলা প্ৰথম কনক্সেলোৰ বুলি কোৱা চিত্ৰকলা। বাৰ্চিলোনাৰ ইতিহাসৰ সংগ্ৰহালয়।

তথ্য সূত্ৰ

1. "chintz". Oxford English Dictionary (Online ed.). Oxford University Press.  (Subscription or participating institution membership required.)
2. Noble, Allen G. (2019). India: Cultural Patterns And Processes. Routledge. পৃষ্ঠা. 1. ISBN 9780429724633. 
3. Singh, Seema (1988). Golconda Chintz: Manufacture and Trade in The 17th Century. 49. Indian History Congress. পৃষ্ঠা. 301–305. ISBN 9780429724633. https://books.google.com/books?id=ACyNDwAAQBAJ। আহৰণ কৰা হৈছে: 23 June 2020. 
4. McGregor, R. S. (1993). The Oxford Hindi–English dictionary. প্ৰকাশক Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-864317-9. OCLC 30111536. https://dsal.uchicago.edu/dictionaries/mcgregor/. 
5. Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Chintz". Encyclopædia Britannica. 6 (11th ed.). Cambridge University Press. p. 235. 
6. Bekhrad, Joobin (2020-04-21). "The floral fabric that was banned" (en ভাষাত). BBC. http://www.bbc.com/culture/story/20200420-the-cutesy-fabric-that-was-banned. 
7. "Chintzy". Cambridge Dictionary. https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/chintzy. 
8. The Compact Oxford English Dictionary. Oxford University Press. 1991. ISBN 978-0-19-861258-2. 
9. "Saturday 5 September 1663". The Diary of Samuel Pepys. https://www.pepysdiary.com/diary/1663/09/05/। আহৰণ কৰা হৈছে: 14 December 2018. 
10. Bekhrad, Joobin. "The floral fabric that was banned" (en ভাষাত). www.bbc.com. https://www.bbc.com/culture/article/20200420-the-cutesy-fabric-that-was-banned। আহৰণ কৰা হৈছে: 2021-06-30. 
11. "Cloth that Changed the World by Sarah Fee" (en ভাষাত). Yale Books UK. https://yalebooks.co.uk/display.asp?K=9780300246797। আহৰণ কৰা হৈছে: 2021-06-30.