পট্টচিত্ৰ

পট্টাচিত্ৰ
ভৌগোলিক স্বীকৃতি
ওড়িশা পট্টাচিত্ৰত (ওপৰত) ৰাধা কৃষ্ণৰ চিত্ৰ আৰু পশ্চিম বংগৰ পটচিত্ৰত (তলত) দুৰ্গাৰ চিত্ৰ।
বিকল্প নাম পট্টাচিত্ৰ
বৰ্ণনা পট্টাচিত্ৰ (নাইবা উৰিষ্যাৰ পট্টাচিত্ৰ) উৰিষ্যা আৰু পশ্চিম বংগৰ এক পুৰণি পৰম্পৰাগত কলা
অঞ্চল * ৰঘুৰাজপুৰ, পুৰী, দণ্ডা সাহি, পৰলাখেমুণ্ডি, চিকিটি, দিগপাহাণ্ডী, সোণেপুৰ, ধৰাকোটে (উৰিষ্যা)[1][2]
দেশ ভাৰত
পঞ্জীয়ন *উৰিষ্যা পট্টাচিত্ৰ: ১০ জুলাই ২০০৮
  • বংগ পট্টাচিত্ৰ: ২৮ মাৰ্চ ২০০৮
উপাদান পোছাক,তাল গছৰ পাত, কাগজ, ৰং, থিম
ৱেৱছাইট ipindiaservices.gov.in

পটচিত্ৰ বা পট্টাচিত্ৰ হৈছে পৰম্পৰাগত, কাপোৰত স্ক্ৰল চিত্ৰকলাৰ জৰিয়তে প্ৰস্তুত কৰা এক কাৰুকাৰ্য। [5] এই কলা পূব ভাৰতৰ ৰাজ্য উৰিষ্যা,[6][7] পশ্চিম বংগ[8] আৰু বাংলাদেশৰ কিছু অংশত দেখিবলৈ পোৱা যায়।

পটচিত্ৰ শিল্পৰূপ ইয়াৰ জটিল বিৱৰণৰ লগতে ইয়াত লিপিবদ্ধ পৌৰাণিক আখ্যান আৰু লোককথাৰ বাবে জনাজাত। পটচিত্ৰ হৈছে উৰিষ্যাৰ প্ৰাচীন শিল্পকৰ্মবোৰৰ অংশ,যাক মূলতঃ আচাৰ-অনুষ্ঠানৰ ব্যৱহাৰৰ বাবে আৰু পুৰীৰ লগতে উৰিষ্যাৰ অন্যান্য মন্দিৰলৈ যোৱা তীৰ্থযাত্ৰীসকলৰ বাবে স্মৃতিগ্ৰন্থ/স্মৰণিকা হিচাপে সৃষ্টি কৰা হৈছিল।[9] পটচিত্ৰ প্ৰাচীন বাংলা আখ্যান শিল্পৰ এটা উপাদান, মূলতঃ গীত পৰিৱেশনৰ সময়ত ই দৃশ্যগত যন্ত্ৰ হিচাপে কাম কৰে।[10]

ব্যুৎপত্তিবিজ্ঞান

[সম্পাদনা কৰক]

সংস্কৃত ভাষাত পট্টাৰ অৰ্থ হৈছে "কাপোৰ" আৰু চিত্ৰৰ অৰ্থ হৈছে "চিত্ৰ।" এই চিত্ৰসমূহৰ অধিকাংশই হিন্দু দেৱতাৰ কাহিনী চিত্ৰিত কৰে।[11]

উৰিষ্যাৰ পট্টাচিত্ৰ

[সম্পাদনা কৰক]

পট্টাচিত্ৰ ভাৰতৰ উৰিষ্যাৰ এখন পৰম্পৰাগত চিত্ৰ।[1] এই চিত্ৰসমূহ হিন্দু পৌৰাণিক কাহিনীৰ ওপৰত আধাৰিত আৰু বিশেষভাৱে জগন্নাথ আৰু বৈষ্ণৱ পন্থাৰ পৰা অনুপ্ৰাণিত।[12] চিত্ৰকলাত ব্যৱহৃত সকলো ৰং প্ৰাকৃতিক। চিত্ৰকলাসমূহ সম্পূৰ্ণ পুৰণি পৰম্পৰাগত পদ্ধতিৰে চিত্ৰকৰাছ অৰ্থাৎ উড়িয়া চিত্ৰকলাৰ দ্বাৰা তৈয়াৰ কৰা হৈছে। পট্টাচিত্ৰ শৈলীৰ চিত্ৰকলা উৰিষ্যাৰ অন্যতম পুৰণি আৰু জনপ্ৰিয় শিল্পকলা। সংস্কৃত শব্দ পট্টা অৰ্থাৎ কেনভাছ আৰু চিত্ৰ অৰ্থাৎ ছবিৰ পৰাই পট্টাচিত্ৰ নামটোৰ বিকাশ ঘটিছে। পট্টাচিত্ৰা এনেদৰে কেনভাচত কৰা এক চিত্ৰ। এই চিত্ৰ ৰঙৰ প্ৰয়োগ, সৃজনশীল আৰ্হি, ডিজাইন আৰু সৰল বিষয়বস্তুৰ চিত্ৰায়নৰ দ্বাৰা প্ৰকাশিত হয়, যিবোৰৰ চিত্ৰণ বেছিভাগেই পৌৰাণিক।[13] পট্টাচিত্ৰ চিত্ৰকলাৰ পৰম্পৰা হাজাৰ বছৰৰো অধিক পুৰণি। [14][15]

যমুনাৰ পাৰত গোপীসকলক চিত্ৰিত কৰা এখন পট্টাচিত্ৰৰ অধ্যয়ন, প্ৰায় ১৫৫০ চন। ওড়িশা।

মূল

[সম্পাদনা কৰক]
দুজন প্ৰেমিকৰ ৰূপত চিত্ৰিত ওডিচি সংগীতৰ ৰাগা কোডাবাৰ পট্টাচিত্ৰৰ চিত্ৰ। কাপোৰৰ ওপৰত ৰং, ১৬ x ১২চে.মি., উৰিষ্যা, ঊনবিংশ শতিকাৰ মাজভাগ। ব্যক্তিগত সংগ্ৰহ
বাহিৰৰ পৃষ্ঠভাগ আৰু ঢাকনিখনত পট্টাচিত্ৰেৰে ৰং কৰা ডাঙৰ মাটিৰ পাত্ৰ, ভাৰতৰ ওড়িশা সংগ্ৰহালয়।

মাধ্যমৰ দৃষ্টিকোণৰ পৰা উৰিষ্যাৰ চিত্ৰকলাক তিনিটা ভাগত ভাগ কৰিব পাৰি। সেইকেইটা হৈছে কাপোৰ বা 'পট্টা চিত্ৰ', দেৱালত অংকন বা 'ভিত্তী চিত্ৰ' আৰু কলপাত খোদিত বা "তালা পাত্ৰ চিত্ৰ' বা "পট্টা," চিত্ৰ'।[16]

'পট্টাচিত্ৰ' চিত্ৰখনৰ খ্ৰীষ্টপূৰ্ব ৫ম শতিকাৰ পুৰণি উৰিষ্যাৰ muralৰ সৈতে সাদৃশ্য আছে। বিশেষকৈ পুৰী, কোণাৰ্ক আৰু ভুৱনেশ্বৰ অঞ্চলৰ ধৰ্মীয় কেন্দ্ৰসমূহৰ সৈতে ইয়াৰ সাদৃশ্য দেখা যায়। ইয়াৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ কাৰুকাৰ্য্য পুৰী,বিশেষকৈ ৰঘুৰাজপুৰ গাওঁ আৰু ইয়াৰ আশে-পাশে পোৱা যায়।[17]

তালগছৰ পাতত তৈয়াৰী পট্টাচিত্ৰ, ওড়িশা।

উড়িয়া চিত্ৰকলাৰ এই পুৰণি পৰম্পৰা পুৰী, ৰঘুৰাজপুৰ, পৰলাখেমুণ্ডি, চিকিটি আৰু সোণেপুৰ আদি ঠাইত আজিও জীয়াই আছে। বৰ্তমানৰ প্ৰভু জগন্নাথক পট্টা শৈলীৰ উৎপত্তি হিচাপে লোৱা হৈছে। পুৰীৰ দেৱতাসকলৰ ৰঙৰ শৈলীৰ লগত পট্টা শৈলীৰ যথেষ্ট মিল আছে। পট্টা চিত্ৰকলাৰ সবাতোকৈ পুৰণি প্ৰয়োগটো বোধহয় পুৰীত অৱস্থিত বৰ্তমান শ্ৰী জগন্নাথৰ মন্দিৰ স্থাপনৰ পিছলৈ যোৱা নাই। ইয়াৰ কাৰণ হ’ব পাৰে যে চিত্ৰকলা ভাস্কৰ্যৰ দৰে জীয়াই নাথাকে। পুৰীৰ ভগৱান জগন্নাথৰ মন্দিৰৰ ভিতৰত থকা ৰঙে এই তাৰিখ সম্ভাৱ্য কৰি তুলিছে। কেওঁঝাৰত সীতাবঞ্জীৰ আটাইতকৈ পুৰণি ধ্ৰুপদী মাৰ্বল চিত্ৰসমূহ বৰ্তমানৰ পট্টা চিত্ৰকলাৰ শৈলীৰ সৈতে সম্পূৰ্ণৰূপে মিল নাই। তিনিওজন দেৱতাৰ কাঠৰ মূৰ্তিবোৰো কাপোৰেৰে ঢাকি তাৰ পিছত চক মিহলি আঠাৰে আবৃত কৰা হয়। তাৰ পিছত ৰঙা, হালধীয়া, বগা আৰু ক’লা ৰঙৰ চাৰিটা সীমিত ৰঙৰহে ৰং দিয়া হয়। উড়িয়াসকলে উচ্চ সন্মান লাভ কৰা আৰু জনসাধাৰণৰ ধৰ্ম, জীৱন আৰু কাৰ্যকলাপৰ প্ৰেৰণা যোগোৱা দেৱতাসকলেও নিজৰ লগত শিল্প আৰু চিত্ৰকলাৰ পৰম্পৰা কঢ়িয়াই লৈ ফুৰে, যি দেৱতাসকলৰ দৰেই পুৰণি। যদি জগন্নাথৰ সাৱৰা উৎপত্তিৰ কথা মানি লোৱা হয়, তেন্তে পট্টা চিত্ৰৰ তাৰিখ প্ৰাচীন যুগৰ পৰাই অনুমান কৰিব পাৰি। এই চিত্ৰবোৰ মূলতঃ সেই দিনবোৰত উপাসনাৰ বিকল্প আছিল যেতিয়া মূৰ্তিবোৰ তেওঁলোকৰ ৰীতি-নীতিৰে স্নান কৰাৰ পিছত ৰাইজৰ পৰা আঁতৰাই ৰখা হৈছিল।[18]

বিষয়বস্তু আৰু শৈলী

[সম্পাদনা কৰক]

উড়িয়া চিত্ৰকলাৰ বিষয়বস্তু জগন্নাথ আৰু বৈষ্ণৱ পন্থাৰ কেন্দ্ৰবিন্দু। পট্টাচিত্ৰ সংস্কৃতিৰ আৰম্ভণিৰে পৰা ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণৰ অৱতাৰ হিচাপে পৰিগণিত প্ৰভু জগন্নাথ প্ৰেৰণাৰ প্ৰধান উৎস হৈ আহিছে। পট্টাচিত্ৰৰ বিষয়বস্তু বেছিভাগেই পৌৰাণিক, ধৰ্মীয় কাহিনী আৰু লোককথা। বিষয়বস্তুবোৰ মুখ্যতঃ ভগৱান জগন্নাথ আৰু ৰাধা-কৃষ্ণ, শ্ৰী জগন্নাথ, বলভদ্ৰ আৰু সুভদ্ৰাৰ বিভিন্ন "ভেচা", মন্দিৰৰ কাৰ্যকলাপ, জয়দেৱৰ 'গীতা গোবিন্দ', কাম কুজাৰা নৱগুঞ্জৰা, ৰামায়ণ, মহাভাৰতৰ 'গীতা গোবিন্দ'ৰ ওপৰত আধাৰিত বিষ্ণুৰ দহটা অৱতাৰ।[19] দেৱ-দেৱীৰ ব্যক্তিগত চিত্ৰসমূহো অংকন কৰা হৈছে। পট্টাচিত্ৰ শৈলী, লোক আৰু ধ্ৰুপদী উভয় উপাদানৰ মিশ্ৰণ যদিও লোকৰূপৰ প্ৰতি অধিক ঢাল খায়। পোছাকশৈলীত মোগলৰ প্ৰভাৱ আছে। সকলোবোৰ ভংগিমা কেইটামান সুনিৰ্দিষ্ট ভংগীত সীমাবদ্ধ কৰি ৰখা হৈছে। এইবোৰ একঘেয়ামী পুনৰাবৃত্তিৰ পৰা মুক্ত নহয় যদিও কেতিয়াবা শৈলীৰ আখ্যানমূলক চৰিত্ৰটোক জোৰ দিবলৈ এইটো প্ৰয়োজনীয় হয়। ৰেখাবোৰ সাহসী, পৰিষ্কাৰ, কৌণিক আৰু তীক্ষ্ণ। সাধাৰণতে কোনো দৃশ্য, দৃষ্টিভংগী আৰু দূৰৱৰ্তী দৃশ্য নাথাকে। সকলো ঘটনা ঘনিষ্ঠভাৱে দেখা গৈছে। সেই পৃষ্ঠভূমিত চিত্ৰবোৰ প্ৰতিনিধিত্ব কৰা হৈছে, ফুল আৰু পাতৰ সজ্জাৰ সৈতে বৰ্ণনা কৰা হৈছে আৰু বেছিভাগ ৰঙা ৰঙত অংকিত কৰা হৈছে। সকলো ছবিকে সজ্জাগত সীমা দিয়া হৈছে। গোটেই চিত্ৰখনক এটা নিৰ্দিষ্ট কেনভাছত ডিজাইনৰ ৰূপত ধাৰণা কৰা হৈছে।

বিষয়বস্তুসমূহক তলত দিয়া শ্ৰেণীসমূহত ভাগ কৰিব পাৰি[20]

১. জগন্নাথৰ চিত্ৰকলা
২. বৈষ্ণৱ চিত্ৰকলা
৩. ভাগবতৰ চিত্ৰ
৪. ৰামায়ণৰ চিত্ৰ
৫. শৈৱ চিত্ৰকলা
৬. শাক্ত চিত্ৰকলা
৭. কিংবদন্তি হিচাপে চিত্ৰকলা
৮. ৰাগচিত্ৰ
৯. বন্ধাচিত্ৰ
১০. যমপতি আৰু যাত্ৰীপাত – (পুৰী মন্দিৰৰ স্কেচ) গঞ্জাপা খেলা তাচ চিত্ৰ আৰু চিত্ৰকলাৰ ওপৰত অন্যান্য সামাজিক বিষয়বস্তু।
১১. নৱগুঞ্জৰা[21]

তথ্যসূত্ৰ

[সম্পাদনা কৰক]
  1. ↑ 1.0 1.1 http://odisha.gov.in/e-magazine/Orissareview/2010/November/engpdf/46-48.pdf Archived 10 January 2017 at the Wayback Machine সাঁচ:Bare URL PDF
  2. ↑ "Orissa Pattachitra". https://www.thehindu.com/todays-paper/tp-in-school/orissa-pattachitra/article14422369.ece. 
  3. ↑ Bose, Nirmal Kumar. 1953. Folk religion of Bengal, part I number I (A study of the Vrata rites).C. Kar, Benoy Bose Road, Calcutta, India
  4. ↑ "Patachitra: Ancient scroll painting of Bengal" (en-US ভাষাত). Media India Group. 26 April 2017. https://mediaindia.eu/art-culture/patachitra-ancient-scroll-painting-of-bengal/. 
  5. ↑ SenGupta, pp. 13.
  6. ↑ ":::::: Daricha Foundation ::::::". http://www.daricha.org/sub_genre.aspx?ID=39&Name=Patachitra। আহৰণ কৰা হৈছে: 11 May 2018. 
  7. ↑ "Patta Chitra". Archived from the original on 21 May 2014. https://web.archive.org/web/20140521003914/http://www.paramparaproject.org/traditions_pata-chitra.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 2 March 2014. 
  8. ↑ Rahaman, Md Motiur; Hom Choudhury, Mahuya; Sengupta, Sangita (29 February 2016). VALIDATION AND GEOGRAPHICAL INDICATION (G.I) REGISTRATION OF PATACHITRA OF WEST BENGAL- ISSUES AND CHALLENGES. https://www.researchgate.net/publication/320172069. 
  9. ↑ Gadon, Elinor W. (February 2000). "Indian Art Worlds in Contention: Local, Regional and National Discourses on Orissan Patta Paintings. By Helle Bundgaard. Nordic Institute of Asian Studies Monograph Series, No. 80. Richmond, Surrey: Curzon, 1999. 247 pp. $45.00 (cloth)." (en ভাষাত). The Journal of Asian Studies খণ্ড 59 (1): 192–194. doi:10.2307/2658630. ISSN 1752-0401. https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-asian-studies/article/indian-art-worlds-in-contention-local-regional-and-national-discourses-on-orissan-patta-paintings-by-helle-bundgaard-nordic-institute-of-asian-studies-monograph-series-no-80-richmond-surrey-curzon-1999-247-pp-4500-cloth/F46E8FB8E5D42BF037AA4A8178BDFB75। আহৰণ কৰা হৈছে: 29 August 2020. 
  10. ↑ "Myths and Folktales in the Patachitra Art of Bengal: Tradition and Modernity - The Chitrolekha Journal on Art and Design" (en-US ভাষাত). The Chitrolekha Journal on Art and Design. 2 August 2015. http://chitrolekha.com/myths-and-folktales-patachitra/. 
  11. ↑ SenGupta, pp. 12.
  12. ↑ "Patta Chitra". http://www.odisha.gov.in/portal/ViewDetails.asp?vchglinkid=GL010&vchplinkid=PL060&vchslinkid=SL036। আহৰণ কৰা হৈছে: 30 May 2012. 
  13. ↑ "National Portal of India". http://india.gov.in/knowindia/pattachitra.php। আহৰণ কৰা হৈছে: 18 February 2010. 
  14. ↑ http://craftorissa.com/b2c/product_info.php?products_id=112[সংযোগবিহীন উৎস]
  15. ↑ "Pattachitra Painting". archive.india.gov.in. http://www.archive.india.gov.in/knowindia/culture_heritage.php?id=106। আহৰণ কৰা হৈছে: 1 April 2014. 
  16. ↑ "Crafts of India -Patachitra - Introduction". Unnati Silks. Archived from the original on 8 February 2022. https://web.archive.org/web/20220208135207/https://www.unnatisilks.com/patachitra-introduction-indian-crafts.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 19 July 2018. 
  17. ↑ "Pattachitra Arts - Orissa | Handmade Crafts directly from Craftsmen". Archived from the original on 27 February 2011. https://web.archive.org/web/20110227115716/http://www.paramparik-karigar.org/bystates/pattachitra.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 18 February 2010. 
  18. ↑ Mokashi, Akshata (2021-01-29). "Pattachitra: The Heritage Art of Odisha" (en ভাষাত). www.livehistoryindia.com. https://www.livehistoryindia.com/story/living-culture/pattachitra। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-12-31. 
  19. ↑ "Indian Art » Blog Archive » Patta Chitra Paintings". indianart.in. Archived from the original on 21 July 2011. https://web.archive.org/web/20110721162339/http://www.indianart.in/indian-art-journey/patta-chitra-paintings.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 19 March 2010. 
  20. ↑ categories of Pattachitra Archived 29 July 2010 at the Wayback Machine
  21. ↑ "Traditional Art of Odisha : Pattachitra Painting". 2 January 2017. Archived from the original on 13 January 2017. https://web.archive.org/web/20170113141345/https://www.devotionalstore.com/blogs/devotional-blog/traditional-arts-of-odisha-pattachitra-painting। আহৰণ কৰা হৈছে: 11 January 2017.