মোদী লিপি
| মোদী লিপি Mōḍī | |
|---|---|
 জ্ঞানেশ্বৰীৰপৰা মোদী লিপিত লেখা এটি পদ | |
| প্ৰকাৰ | Abugida |
| ভাষা | প্ৰাথমিক মাৰাঠী কেতিয়াবা কোংকিণী, হিন্দী, গুজৰাটী, কানাড়া, তেলেগু আৰু সংস্কৃত[1][2] |
| সময় | c. 1200 or c. 1600– c. R1950[1][2] (Two different origin theories) |
| মাতৃ লিপি | |
| ভগ্নী লিপি | গুজৰাটী লিপি, কৈথী লিপি, দেৱনাগৰী লিপি, নন্দিনাগৰী লিপি, গুঞ্জলা গণ্ডি |
| ইউনিক'ড ৰে'ঞ্জ | U+11600– U+1165F Final Accepted Script Proposal |
| ব্ৰাহ্মী লিপি |
|---|
| ব্ৰাহ্মী লিপি আৰু ইয়াৰ উদ্ভৱসমূহ |
|
উত্তৰ ব্ৰাহ্মী
|
মোদী লিপি (ইংৰাজী: Modi script, মাৰাঠীঃ मोडी, IAST: Mōḍī)[3] হৈছে ভাৰতৰ মহাৰাষ্ট্ৰৰ প্ৰাথমিক ভাষা মাৰাঠী লিখিবলৈ ব্যৱহৃত এটা লিপি। ইয়াৰ উৎপত্তি সম্পৰ্কে একাধিক তত্ত্ব আছে।[4] বিংশ শতিকালৈকে দেৱনাগৰৰ বালবোধ শৈলী মাৰাঠীৰ মানক লিখন পদ্ধতি হিচাপে প্ৰচলিত হৈ থকাৰ পিছত মাৰাঠী ভাষা লিখিবলৈ দেৱনাগৰী লিপি সৈতে মোদী লিপি ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল।[5]
ব্যুৎপত্তি
[সম্পাদনা কৰক]অনুমান কৰা হৈছে যে, মোদী নামটো মাৰাঠী ভাষাৰ ক্ৰিয়া মোডে (মাৰাঠীৰ পৰা উদ্ভৱ হৈছে, যাৰ অৰ্থ হৈছে বেঁকা বা ভাঙি যোৱা। মোডীক ভগ্ন দেৱনাগৰী লিপিৰপৰা উদ্ভৱ হোৱা বুলি বিশ্বাস কৰা হয়, যি এই লিপিক সহযোগিতা আগবঢ়ায়।[2]
উৎপত্তিৰ তত্ত্বসমূহ
[সম্পাদনা কৰক]- হেমাডপন্তৰ উৎপত্তি তত্ত্ব
যাদৱ ৰাজবংশৰ ৰজা মহাদেৱৰ শাসনকালৰ সময়ছোৱাত[6] (শাসনকাল: ১২৬১-১২৭১) তথা ৰামচন্দ্ৰৰ ৰাজত্বকালৰ প্ৰাৰম্ভিক সময়ছোৱাত (শাসনকাল: ১২৭১ৰ পৰা ১৩০৯) হেমাডপন্ত এজন মন্ত্ৰী আছিল।[7][8][9]
- প্ৰচলিত বিশ্বাস
হেমাডপন্তে মোদী লিপি সৃষ্টি কৰিছিল।[8]
- সংশোধিত উপ-তত্ত্ব
ত্ৰয়োদশ শতিকাৰপৰাই মোদী লিপি বিদ্যমান আছিল আৰু ইয়াক হেমডপন্তৰ দ্বাৰা মাৰাঠী ভাষাৰ বাবে এক চৰকাৰী লিপি হিচাপে সংশোধন আৰু প্ৰৱৰ্তন কৰা হৈছিল।[1]
- শ্ৰীলংকাত প্ৰচলিত উপ-তত্ত্ব
হেমাডপন্তে শ্ৰীলংকাৰ পৰা মোদী লিপি ভাৰতলৈ আনিছিল।[2][9]
- বালাজী আভাজী চিটনিছৰ উৎপত্তি তত্ত্ব
বালাজী আভাজী চিটনিছ মাৰাঠা ৰজা শিৱাজী মহাৰাজৰ ৰাজ্যিক সচিব আছিল (শাসন কাল:১৬৪২-১৬৮০)।[2]
ইতিহাস
[সম্পাদনা কৰক]এটা বিশেষ যুগৰ সৈতে জড়িত মোদী লিপিৰ বিভিন্ন শৈলী আছে। প্ৰতিটো যুগতে ইয়াৰ যথেষ্ট সালসলনি ঘটিছিল।[2][6]
- প্ৰ’ট’-মোদী
প্ৰ’ট’-মোদী বা আদ্যাকালিন (আদ্যাকালিং শৈলী) শৈলীটো ১২ শতিকাত আৱিৰ্ভাৱ হৈছিল।
- যাদৱ যুগ
যাদৱ ৰাজবংশৰ শাসনকালত অৰ্থাৎ ১৩ শতিকাত যাদৱ যুগৰ শৈলী বিকশিত হৈছিল।
- বাহামানী যুগ
বাহামানী যুগৰ শৈলী বাহামানী চুলতানী সাম্ৰাজ্যৰ সময়ছোৱাত আৰ্থাৎ ১৪-১৬ শতিকাত বিকশিত হৈছিল।
- ছত্ৰপতি শিৱাজী যুগ
শিৱাজীৰ শাসনকালত, ১৭শ শতিকাত শিৱাজী শৈলী বা শিৱকালিন (শিৱকালিং) শৈলীৰ প্ৰভাৱ আছিল। এই সময়ছাৱাত মোদী লিপিৰ চিটনিচি শৈলীৰ বিকাশ ঘটিছিল।
- পেছোৱাৰ যুগ
পেছোৱাৰ যুগত মাৰাঠা সাম্ৰাজ্যৰ সময়ত বিভিন্ন মোদী শৈলীৰ প্ৰসাৰ হৈছিল আৰু এইবোৰ ১৮১৮ চনলৈকে চলিছিল। এই সময়ছোৱাত ব্যৱহাৰ কৰা মোদীৰ স্বতন্ত্ৰ শৈলীসমূহ আছিল চিটনিচি, বিলাৱলকাৰী, মহাদেৱপন্তী আৰু ৰাণাডী। যদিও এই সকলোবোৰেই যথেষ্ট জনপ্ৰিয় আছিল, তথাপি চিটনিচি মোদী লিপিৰ ক্ষেত্ৰত আটাইতকৈ বিশিষ্ট আৰু সঘনাই ব্যৱহৃত লিপি আছিল।
- স্বাধীনতা-উত্তৰ যুগ
ভাৰতৰ স্বাধীনতাৰ পিছৰে পৰা মোদীৰ ব্যৱহাৰ হ্ৰাস পাইছে। এতিয়া দেৱনাগৰীৰ বালবোধ শৈলী হৈছে মাৰাঠী লিখিবলৈ ব্যৱহৃত প্ৰাথমিক লিপি।[10][11] অৱশ্যে, পুনে কিছুমান ভাষাতত্ত্ববিদই শেহতীয়াকৈ লিপিটো পুনৰুজ্জীৱিত কৰাৰ চেষ্টা আৰম্ভ কৰিছে।[12]
বৰ্ণনা
[সম্পাদনা কৰক]সংক্ষিপ্ত বিৱৰণ
[সম্পাদনা কৰক]মোদী লিপি নগৰী পৰিয়ালৰ লিপিৰ পৰা উদ্ভৱ হৈছে আৰু নিৰন্তৰ লিখনিৰ উদ্দেশ্যেৰে দেৱনাগৰী লিপিৰ বালবোধ শৈলীৰ পৰিৱৰ্তন ঘটাই ইয়াক উদ্ভাৱন কৰা হৈছে। যদিও মোদী লিপি দেৱনাগৰীৰ ওপৰত আধাৰিত, ই আখৰৰ ৰূপ, উপস্থাপন আৰু পাৰম্পৰিক লেখন শৈলীৰ ক্ষেত্ৰত ইয়াৰ পৰা যথেষ্ট পৃথক। কিছুমান ব্যঞ্জনবৰ্ণ, স্বৰবৰ্ণ আৰু স্বৰ চিহ্নৰ আকৃতি একে। কিছুমান পৰিস্থিতিত এই বৰ্ণ আৰু চিহ্নসমূহৰ আচৰণৰ ক্ষেত্ৰত পাৰ্থক্য দৃশ্যমান হয়। মোদী বৰ্ণ-বিন্যাসৰ ক্ষেত্ৰত দেখা পোৱা বৈশিষ্ট্যসমূহ হৈছে ব্যঞ্জনবৰ্ণ-স্বৰবৰ্ণৰ সংমিশ্ৰণ আৰু ব্যঞ্জনবৰ্ণৰ সংমিশ্ৰণ আদি। মোদী লিপিত ৪৬টা বিশেষ আখৰ আছে, যাৰ ভিতৰত ৩৬টা ব্যঞ্জনবৰ্ণ আৰু ১০টা স্বৰবৰ্ণ। [2]
লেখনীৰ প্ৰৱাহ শৈলী
[সম্পাদনা কৰক]মোদী লিপিৰ কেইবাটাও বৈশিষ্ট্যৰ ভিতৰত ইয়াৰ লেখনীৰ প্ৰৱাহ শৈলী উল্লেখযোগ্য। ই এই লিপিত লেখা লিখিবলৈ সহজ কৰি তোলে, যাৰ ফলত এটা আখৰৰপৰা আন এটালৈ যোৱাৰ সময়ত কাগজৰপৰা কলমটো তুলি লবলগীয়া হোৱাটো কমি যায় আৰু লেখন খৰতকীয়া হয়। কিছুমান চৰিত্ৰ হৈছে তেওঁলোকৰ দেৱনাগৰীৰ সমকক্ষ ভগ্ন সংস্কৰণ, আৰু বহুতো আখৰৰ আকৃতি অধিক বৃত্তাকাৰ। এই বৈশিষ্ট্যসমূহে মোডী লিপিক মাৰাঠী লিখাৰ এক ধৰণৰ কাৰ্ছিভ শৈলী বা লেখনীৰ প্ৰৱাহ শৈলীলৈ পৰিণত কৰে। এেই শৈলীয়ে লেখকসকলক প্ৰয়োজন হ’লে সহজতে এখন দস্তাবেজৰ একাধিক কপি তৈয়াৰ কৰাত সহায় কৰিছিল।
আখৰৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ
[সম্পাদনা কৰক]সহজতে লিখিবলৈ মোডী লিপিত অসংখ্য পৰিৱৰ্তন কৰা হৈছে, যি ইয়াৰ ইতিহাসক দেৱনাগৰীৰ অৰ্ধ-সংক্ষিপ্ত ৰূপ হিচাপে প্ৰতিফলিত কৰে।
ব্যঞ্জনবৰ্ণবোৰ তিনিটা বহল শ্ৰেণীত পৰেঃ
- যিবোৰে সদায় নিজৰ পৃথক ৰূপ ধৰি ৰাখে আৰু বেছিভাগ ইণ্ডিক লিপিৰ সৈতে সাধাৰণ ধৰণে নিজৰ নিৰ্ভৰশীল স্বৰ ৰূপ সংলগ্ন কৰে।
- যিবোৰ "প্ৰাসংগিক" ৰূপ লয় আৰু কেৱল তাৰ লগে লগে নিৰ্ভৰৰ স্বৰধ্বনিৰ উপস্থিতিত নিজৰ ৰূপ সলনি কৰে, সেই ক্ষেত্ৰত সেই স্বৰবৰ্ণৰ ৰূপবোৰ ব্যঞ্জনবৰ্ণৰ প্ৰাসঙ্গিক ৰূপৰ সৈতে একে ধৰণে সংযুক্ত কৰা হয়।
- ব্যঞ্জনবৰ্ণ অনুসৰণ কৰি স্বৰবৰ্ণৰ উপস্থিতিত কিছুমান যুক্তাক্ষৰ গঠন কৰে। যুক্তাক্ষৰবোৰ সাধাৰণতে ব্যঞ্জনবৰ্ণৰ আকৃতি আৰু সোঁফালে এটা লুপৰ উপস্থিতিৰ দ্বাৰা নিৰ্ধাৰণ কৰা হয়।
সংমিশ্ৰণৰ ক্ষেত্ৰত, দেৱনাগৰীৰ দৰে, ক্ষ আৰু ট্ৰ ৰ বিশেষ সংমিশ্ৰণ আছে, আনহাতে অন্যান্য ব্যঞ্জনবৰ্ণবোৰে সাধাৰণতে আধা ৰূপ বা প্ৰাসংগিক ৰূপ দখল কৰে। ৰ আখৰটো বিশেষ, কিয়নো ই উচ্চাৰিত হয় নে নহয় তাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি এটা সংযুক্ত গোটৰ প্ৰথম ব্যঞ্জনবৰ্ণ হিচাপে বিভিন্ন দৃশ্যগত অৱস্থান ল’ব পাৰে। এটা গোটৰ দ্বিতীয় ব্যঞ্জনবৰ্ণ হিচাপে, অৱশ্যে, ই দেৱনাগৰীৰ দৰে প্ৰায় একে ধৰণে কাম কৰে।
ব্যৱহাৰ
[সম্পাদনা কৰক]ব্যৱসায় আৰু প্ৰশাসনত দ্ৰুত লিখনৰ বাবে মোদী লিপি প্ৰায়ে চুটি লিপি হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল। মোডীক প্ৰধানকৈ প্ৰশাসনিক কাম-কাজত নিয়োজিতসকলৰ লগতে ব্যৱসায়ীসকলে তেওঁলোকৰ হিচাপ-নিকাচ ৰখা আৰু হুণ্ডি (ক্ৰেডিট নোট) লিখাৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰিছিল। বাৰ্তাবাহক ৰূপেও মোডী লিপিক ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল কিয়নো সকলো লোকে এই লিপি ভালদৰে পঢ়িব পৰা নাছিল।[12]
ছপা আৰু টাইপিং
[সম্পাদনা কৰক]ছপা
[সম্পাদনা কৰক]মাৰাঠী ভাষাত ছপা কৰাৰ পূৰ্বে গদ্য লিখিবলৈ মোদী লিপি আৰু কবিতা লিখিবলৈ বালবোধ ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল। যেতিয়া মাৰাঠী ভাষাত ছপা সম্ভৱ হৈছিল, তেতিয়া মোদী আৰু বালবোধৰ মাজত বাছনি কৰাটো এটা সমস্যা হৈ পৰিছিল। উইলিয়াম কেৰীয়ে ১৮০৫ চনত বালবোধ ব্যৱহাৰ কৰি মাৰাঠী ভাষাৰ ব্যাকৰণ সম্পৰ্কীয় তেওঁৰ প্ৰথমখন কিতাপ লিখিছিল। কিয়নো তেতিয়া বংগৰ ছেৰামপুৰত মোডী লিপিৰ প্ৰচলন নাছিল। অৱশ্যে ১৮১০ চনৰপৰা কেৰীৰ কিতাপৰ নতুন সংস্কৰণসমূহ মোডী লিপিত প্ৰকাশ হৈছিল।[13][14] প্ৰথমে প্ৰচলিত লিথোগ্ৰাফীৰ পৰিৱৰ্তে ইয়াক ছপাৰ বাবে অফছেট প্ৰিণ্টিং ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল।
টাইপিং
[সম্পাদনা কৰক]
বেছিভাগ মোদী ফণ্ট ক্লিপ ফণ্ট। কিছুমান সুপৰিচিত মোদী ক্লিপ ফণ্টৰ ভিতৰত আছে অশোক কোথাৰে দ্বাৰা বিকশিত কোটেম১, সোমেশ বৰ্তক্কে বিকশিত কৰা মোদী ঘাটে, সমীৰ ঘাটেৰ দ্বাৰৰ দ্বাৰা বিকশিত মোদী খিলাৰী, ৰাজেশ খিলাৰীৰদ্বাৰা বিকশিত মোডী খিলাৰী। এই ফণ্টসমূহৰ ভিতৰত হেমাদ্ৰী আৰু মোদী খিলাৰী বৰ্তমানো উপলব্ধ।[15][16]
মোদী লিপিৰ নথিপত্ৰসমূহ
[সম্পাদনা কৰক]মোদী লিপিৰ বেছিভাগ নথিপত্ৰ হাতেৰে লিখা। মোদী লিপিৰ আটাইতকৈ পুৰণি নথিখন ১৩৮৯ চনৰ আৰু ইয়াক পুনেৰ ভাৰত ইতিহাস সংশোধন মণ্ডলত (বিআইএছএম) সংৰক্ষণ কৰা হৈছে।[6] শিৱাজী ৰাজে ভোঁছলেৰ সময়ৰ আগৰ বেছিভাগ নথি আৰু চিঠিপত্ৰ মোদী লিপিত লিখা হৈছিল।[12]
সংখ্যাসমূহ
[সম্পাদনা কৰক]| মোদী সংখ্যা | 𑙐 | 𑙑 | 𑙒 | 𑙓 | 𑙔 | 𑙕 | 𑙖 | 𑙗 | 𑙘 | 𑙙 |
| হিন্দু-আৰবীয় সংখ্যা | 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
ইউনিক’ড
[সম্পাদনা কৰক]মোদী বৰ্ণমালাৰ (ইউ + ১১৬০০-ইউ + ১১৬৫এফ) ৭ম সংস্কৰণ ২০১৪ চনৰ জুন মাহত ইউনিক’ড ষ্টেণ্ডাৰ্ডত যোগ কৰা হৈছিল।
| মোদী[1][2] ইউনিক’ড তালিকা (PDF) | ||||||||||||||||
| 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | A | B | C | D | E | F | |
| U+1160x | 𑘀 | 𑘁 | 𑘂 | 𑘃 | 𑘄 | 𑘅 | 𑘆 | 𑘇 | 𑘈 | 𑘉 | 𑘊 | 𑘋 | 𑘌 | 𑘍 | 𑘎 | 𑘏 |
| U+1161x | 𑘐 | 𑘑 | 𑘒 | 𑘓 | 𑘔 | 𑘕 | 𑘖 | 𑘗 | 𑘘 | 𑘙 | 𑘚 | 𑘛 | 𑘜 | 𑘝 | 𑘞 | 𑘟 |
| U+1162x | 𑘠 | 𑘡 | 𑘢 | 𑘣 | 𑘤 | 𑘥 | 𑘦 | 𑘧 | 𑘨 | 𑘩 | 𑘪 | 𑘫 | 𑘬 | 𑘭 | 𑘮 | 𑘯 |
| U+1163x | 𑘰 | 𑘱 | 𑘲 | 𑘳 | 𑘴 | 𑘵 | 𑘶 | 𑘷 | 𑘸 | 𑘹 | 𑘺 | 𑘻 | 𑘼 | 𑘽 | 𑘾 | 𑘿 |
| U+1164x | 𑙀 | 𑙁 | 𑙂 | 𑙃 | 𑙄 | |||||||||||
| U+1165x | 𑙐 | 𑙑 | 𑙒 | 𑙓 | 𑙔 | 𑙕 | 𑙖 | 𑙗 | 𑙘 | 𑙙 | ||||||
| টোকা | ||||||||||||||||
তথ্যসূত্ৰ
[সম্পাদনা কৰক]- ↑ 1.0 1.1 1.2 Bhimraoji, Rajendra (28 February 2014). "Reviving the Modi Script". Typoday. http://www.typoday.in/2014/spk_papers14/rajendrathakre-typo14.pdf.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 Pandey, Anshuman (5 November 2011). "N4034: Proposal to Encode the Modi Script in ISO/IEC 10646". ISO/IEC JTC1/SC2/WG2. https://www.unicode.org/L2/L2011/11212r2-n4034-modi.pdf.
- ↑ Sahitya, Akademi (1992). Encyclopaedia of Indian Literature Volume V. Sahitya Akademi New Delhi. পৃষ্ঠা. 3898. ISBN 81-260-1221-8. https://books.google.com/books?id=KnPoYxrRfc0C&q=%22mudiya+script%22&pg=PA3898.
- ↑ "Krishnaji Mhatre – A life dedicated to Modi" (en ভাষাত). Mumbai Mirror. 24 October 2017. https://mumbaimirror.indiatimes.com/mumbai/other/krishnaji-mhatre-a-life-dedicated-to-modi/articleshow/61192544.cms। আহৰণ কৰা হৈছে: 10 August 2020.
- ↑ Sohoni, Pushkar (May 2017). "Marathi of a Single Type: The demise of the Modi script" (en ভাষাত). Modern Asian Studies খণ্ড 51 (3): 662–685. doi:10.1017/S0026749X15000542. ISSN 0026-749X. https://www.cambridge.org/core/journals/modern-asian-studies/article/marathi-of-a-single-type-the-demise-of-the-modi-script/184EC94C15CF5A58E6CD0CA39A83DB64.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 Kulkarni, Sadanand A; Borde, Prashant L; Manza, Ramesh R; Yannawar, Pravin L (2014). "Offline Handwritten MODI Character Recognition Using HU, Zernike Moments and Zoning". arXiv:1406.6140
[cs.CV].
- ↑ Mokashi, Digambar Balkrishna (1 July 1987). Palkhi: An Indian Pilgrimage. SUNY Press. পৃষ্ঠা. 37. ISBN 0-88706-461-2.
- ↑ 8.0 8.1 Mann, Gurinder Singh (1 March 2001). The Making of Sikh Scripture. Oxford University Press US. পৃষ্ঠা. 1. ISBN 0-19-513024-3.
- ↑ 9.0 9.1 "Modi Lipi Alphabets". September 2008. Archived from the original on 25 October 2013. https://web.archive.org/web/20131025053100/http://www.modilipi.in/2008/09/mo-is-name-of-one-of-scripts-used-to.html#.VIeGyRrj66w। আহৰণ কৰা হৈছে: 27 January 2025.
- ↑ Chhatrapati, Shahu; Sangave, Vilas Adinath; Khane, B. D. (1997). Rajarshi Shahu Chhatrapati papers. 7. Shahu Research Institute. Archived from the original on 7 December 2014. https://web.archive.org/web/20141207083216/https://books.google.com/books?id=w6RHAAAAMAAJ.
- ↑ "History Of Modi Lipi". Modi Lipi. Archived from the original on 25 October 2013. https://web.archive.org/web/20131025183435/http://www.modilipi.in/2011/02/modi-script-of-maharashtra-script-which.html#.VIQQuhrj66w.
- ↑ 12.0 12.1 12.2 "Band of researchers, enthusiasts strive to keep Modi script alive". The Times of India. 21 February 2014. Archived from the original on 10 December 2014. https://web.archive.org/web/20141210021102/http://timesofindia.indiatimes.com/city/pune/Band-of-researchers-enthusiasts-strive-to-keep-Modi-script-alive/articleshow/30761335.cms.
- ↑ Rao, Goparaju Sambasiva (1994). Language Change: Lexical Diffusion and Literacy. Academic Foundation. পৃষ্ঠা. 48 and 49. ISBN 9788171880577. https://books.google.com/books?id=8Ben0lE61msC.
- ↑ Carey, William (1805). A Grammar of the Marathi Language. প্ৰকাশক Serampore: Serampore Mission Press. ISBN 9781108056311.
- ↑ "other docs - Google site managed by Vishal Telangre". googlesite.vishaltelangre.com. https://sites.google.com/site/vishaltelangrecom/blogstore/other-documents। আহৰণ কৰা হৈছে: 7 July 2020.
- ↑ "Download free MoDi Khilari 1 Regular font" (en ভাষাত). www.dafontfree.net. https://www.dafontfree.net/freefonts-modi-khilari-1-f28414.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 7 July 2020.
