Arantza | |||
---|---|---|---|
| |||
Alministración | |||
País | España | ||
Comunidá foral | Navarra | ||
Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||
Alcalde de Aranaz (es) | Jaime Iturria Michelena | ||
Nome oficial | Arantza (eu)[1] | ||
Nome llocal |
Harainatze (eu)[2] Aranaz (es)[2] | ||
Códigu postal |
31790 | ||
Xeografía | |||
Coordenaes | 43°11′46″N 1°43′29″W / 43.196111111111°N 1.7247222222222°O | ||
Superficie | 31.2 km² | ||
Altitú | 271 m | ||
Llenda con | Goizueta, Lesaka, Igantzi, Sunbilla, Ituren y Zubieta | ||
Demografía | |||
Población |
609 hab. (2023) - 323 homes (2023) - 286 muyeres (2023) | ||
Porcentaxe | 0.09% de Navarra | ||
Densidá | 19,52 hab/km² | ||
arantza.eus… | |||
Arantza ye un conceyu de la Comunidá Foral de Navarra, asitiáu na merindad de Pamplona, na contorna de Cinco Villes y a 66 km de la capital de la comunidá, Pamplona. La so población ye de 609 habitantes (2023)[3][4].
Aranaz ye'l nome históricu d'esti conceyu y sigue considerándose como'l nome formal del mesmu en castellán. Foi la denominación oficial del conceyu hasta'l 30 de xineru de 1989, cuando foi camudada por Arantza, que ye'l nome de la llocalidá n'eusquera. Al tar el conceyu allugáu na Zona Vascófona de Navarra, d'alcuerdu a la Llei del Vascuenciu de Navarra de 1986, los topónimos oficiales tienen de ser en dicha llingua, sacantes esista una denominación distinta en castellán, y nesi casu dambes seríen cooficiales. Nesti casu interpretóse que Aranaz y Arantza nun yeren más que variantes del mesmu nome polo que solo la denominación vasca ye oficial anguaño.
La villa apaez mentada yá sol nome de Aranaz en 1280 y 1366. Otres variantes so les qu'apaez mientres la Edá Media son Araynnaz, Aranatze, Araynnaz y Raynaz. Na Edá Moderna mentar como Aranaz de los cinco villes de Lerin (1644, NEN). Esti topónimu utilizábase indistintamente tantu n'eusquera como en castellán, anque n'eusquera esti topónimu pronunciárase tamién como Aranatz.
Esiste una contorna en Navarra llamada Tierra de Aranaz, que la so cabeza ye la llocalidá d'Echarri-Aranaz. Esta contorna allugar a unos 80km de distancia de la villa de Aranaz, tamién dientro de la zona vascófona de Navarra. Ignórase si esiste dalguna rellación ente dambos topónimos. El so significáu etimolóxicu ye dudosu anque paez probable que provenga de la llingua vasca.
El topónimu ta formáu por un primer términu llabren(a) o arain(a) y un sufixu -tz(y) o -tz(a). Si'l primer términu corresponder a llabren (ciruela o cirolar en llingua vasca) y diérase al sufixu un significáu de abundancial -tze o -tza, cabo pensar nun fitónimo que significara llugar con abondoses cirolares. Esta esplicación ye plausible una y bones arain utilizóse n'eusquera como variante de llabren (cirolar), pero presenta'l problema de la "a" detrás de llabren nel topónimu, que paez que ye orgánica y non l'artículu n'eusquera. Curiosamente un orixe etimolóxicu como esti podría dar llugar a un topónimu como Arantz(a) que ye l'actual denominación en llingua vasca del conceyu, pero esta ye una variante que nun ta históricamente documentada hasta tiempos bastante recién. Otra hipótesis, propuesta esta por Patxi Salaberri, ye que'l primer términu del topónimu se corespondería a haran (valle o vaguada en llingua vasca), siguíu d'un artículu -a fosilizáu y un sufixu -tz con valor locativu. El significáu etimolóxicu sería daqué similiar a llugar d'El Valle. Otru términu que s'especuló que pudiera escondese detrás del nome de la villa ye arain (allende, al otru llau). Etimoloxíes populares, xeneralmente rellacionaes col términu valle, suelen dar el significáu de tres del valle, llugar de valles o deu del valle al nome d'esti conceyu.
L'actual nome vascu del conceyu, Arantza, ye relativamente modernu y créese que provién d'una evolución del más antiguu Aranatz. Pudo surdir bien por una metátesis vocálica, tal que propón el filólogu Patxi Salaberri (Aranatz -> Arantza); o por un fenómenu de contraición Aranatz -> Arantz y posterior adición del artículu vascu -a, Arantz -> Arantza, como propón el filólogu Mikel Belasko. Curiosamente esta variante, hasta la so oficialización, utilizábase solo llocalmente, ente que nes contornes vecines referir a la llocalidá (falando n'eusquera) siempres como Aranaz. Nesti casu, la Real Academia de la Llingua (Euskaltzaindia) optó por oficializar la variante llocal moderna del nome,[5] en cuenta de la denominación más histórica, anque n'otros casos siguiérase'l criteriu contrariu.
El xentiliciu de los habitantes d'esta llocalidá ye aranaztarra, utilizáu tantu en castellán como n'eusquera y válidu tantu pa homes como muyeres. Tamién s'utiliza n'eusquera la variante arantzatarra, anque según Euskaltzaindia nun ye correuta.
L'escudu d'armes de la villa de Aranaz tien el siguiente blasón:
Cuartelado. Primero de pista y dos fierros de flecha azules y en campu d'oro dos llobos negros andantes. Segundu de plata y una cruz d'azur sobre nubes. Terceru de gules y les cadenes de Navarra d'oru. Cuartu de plata, una encina de sínople y a los llaos tomes d'oru arreyaes con llazos coloraos. Por timbre una corona abierta.
La llocalidá de Aranaz ta asitiada na parte noroeste de la Comunidá Foral de Navarra a una altitú de 271 msnm. El so términu municipal tien una superficie de 31,2 km² y llenda al norte col conceyu de Lesaca, al este col de Yanci y los montes de Bidasoa y Berroarán, al sur colos conceyos d'Ituren y Zubieta y al oeste col de Goizueta.[7]
El conceyu conforma un circu arrodiáu de montes. Pel Norte pol monte Unanua (650 msnm), pel este polos d'Apaola (681 msnm) y Mendieder (1.074 msnm), pel sur polo d'Ekaitza (1.034 msnm) y Articutza (1.042 msnm) y pel oeste polos d'Araña (1.037 msnm), Beutzunza (912 msnm) y Iza (828 msnm). El picu más eleváu, el monte Ekaitza (nube n'eusquera) ye l'orixe del regatu denomináu Arrata, que desagua 7 km. ríu abajo nel ríu Bidasoa, al altor de les Ventes de Yanci (Berrizaun).[7]
Gráfica d'evolución demográfica d'Aranaz ente 1900 y 2017 |
Población de derechu (1900-1991) o población residente (2001) según los censos de población del INE. Población según el padrón municipal de 2017 del INE. |
El conceyu estremar nes siguientes entidaes de población, según el nomenclátor de población publicáu pol INE (Institutu Nacional d'Estadística). Los datos de población referir a 2014
Entidá de población | Población (2014) |
---|---|
Aranaz | 349 |
Ayenas | 60 |
Azquilarreta | 66 |
Bordalarrea | 40 |
Eguzquialdea | 114 |
Aranaz conforma un conceyu el cual ta gobernáu por un conceyu de xestión democrática dende 1979, formáu por 7 miembros escoyíos nes eleiciones municipales según ta dispuestu na Llei Orgánica del Réxime Eleutoral Xeneral. La sede del consistoriu ta asitiada na plaza Herriko, 7 de la llocalidá de Aranaz.
Partíu políticu | 2015[9] | 2011[10] | 2007[11] | 2003[12] | 1999[13] | 1995[14] | 1991[15] | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Euskal Herria Bildu (EH Bildu) / Bildu | 89,72% | 7 | 95,65% | 7 | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |
Arantza Aitzera (AA) | - | - | - | - | 56,44% | 4 | - | - | - | - | - | - | - | - |
Partíu Nacionalista Vascu (EAJ-PNV) | - | - | - | - | 41,72% | 3 | - | - | - | - | 39,42% | 3 | 34,57% | 3 |
Partíu Nacionalista Vascu/Eusko Alkartasuna (PNV/EA) | - | - | - | - | - | - | 92,77% | 7 | 27,12% | 2 | - | - | - | - |
Euskal Herritarrok (EH) | - | - | - | - | - | - | - | - | 70,19% | 5 | - | - | - | - |
Arantza Alde (AA) | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 60,58% | 4 | - | - |
Herri Batasuna (HB) | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 41,96% | 3 |
Eusko Alkartasuna (EA) | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 22,74% | 1 |
Estos son los últimos alcaldes de Aranaz:
Mandatu | Nome d'alcalde | Partíu políticu |
---|---|---|
1979-1983 | Agustín Andueza Elizalde | |
1983-1987 | ||
1987-1991 | ||
1991-1995 | ||
1995-1999 | ||
1999-2003 | ||
2003-2007 | ||
2007-2011 | Ainara Maya Almándoz | Arantza Aitzinera |
2011-2015 | Jaime Iturría Michelena | Bildu |