Arantza

Arantza
Alministración
País España
Comunidá foral Navarra
Tipu d'entidá conceyu d'España
Alcalde de Aranaz (es) Traducir Jaime Iturria Michelena
Nome oficial Arantza (eu)[1]
Nome llocal Harainatze (eu)[2]
Aranaz (es)[2]
Códigu postal 31790
Xeografía
Coordenaes 43°11′46″N 1°43′29″W / 43.196111111111°N 1.7247222222222°O / 43.196111111111; -1.7247222222222
Arantza alcuéntrase n'España
Arantza
Arantza
Arantza (España)
Superficie 31.2 km²
Altitú 271 m
Llenda con Goizueta, Lesaka, Igantzi, Sunbilla, Ituren y Zubieta
Demografía
Población 609 hab. (2023)
- 323 homes (2023)

- 286 muyeres (2023)
Porcentaxe 0.09% de Navarra
Densidá 19,52 hab/km²
arantza.eus…
Cambiar los datos en Wikidata

Arantza ye un conceyu de la Comunidá Foral de Navarra, asitiáu na merindad de Pamplona, na contorna de Cinco Villes y a 66 km de la capital de la comunidá, Pamplona. La so población ye de 609 habitantes (2023)[3][4].

Topónimu

[editar | editar la fonte]

Aranaz ye'l nome históricu d'esti conceyu y sigue considerándose como'l nome formal del mesmu en castellán. Foi la denominación oficial del conceyu hasta'l 30 de xineru de 1989, cuando foi camudada por Arantza, que ye'l nome de la llocalidá n'eusquera. Al tar el conceyu allugáu na Zona Vascófona de Navarra, d'alcuerdu a la Llei del Vascuenciu de Navarra de 1986, los topónimos oficiales tienen de ser en dicha llingua, sacantes esista una denominación distinta en castellán, y nesi casu dambes seríen cooficiales. Nesti casu interpretóse que Aranaz y Arantza nun yeren más que variantes del mesmu nome polo que solo la denominación vasca ye oficial anguaño.

La villa apaez mentada yá sol nome de Aranaz en 1280 y 1366. Otres variantes so les qu'apaez mientres la Edá Media son Araynnaz, Aranatze, Araynnaz y Raynaz. Na Edá Moderna mentar como Aranaz de los cinco villes de Lerin (1644, NEN). Esti topónimu utilizábase indistintamente tantu n'eusquera como en castellán, anque n'eusquera esti topónimu pronunciárase tamién como Aranatz.

Esiste una contorna en Navarra llamada Tierra de Aranaz, que la so cabeza ye la llocalidá d'Echarri-Aranaz. Esta contorna allugar a unos 80km de distancia de la villa de Aranaz, tamién dientro de la zona vascófona de Navarra. Ignórase si esiste dalguna rellación ente dambos topónimos. El so significáu etimolóxicu ye dudosu anque paez probable que provenga de la llingua vasca.

El topónimu ta formáu por un primer términu llabren(a) o arain(a) y un sufixu -tz(y) o -tz(a). Si'l primer términu corresponder a llabren (ciruela o cirolar en llingua vasca) y diérase al sufixu un significáu de abundancial -tze o -tza, cabo pensar nun fitónimo que significara llugar con abondoses cirolares. Esta esplicación ye plausible una y bones arain utilizóse n'eusquera como variante de llabren (cirolar), pero presenta'l problema de la "a" detrás de llabren nel topónimu, que paez que ye orgánica y non l'artículu n'eusquera. Curiosamente un orixe etimolóxicu como esti podría dar llugar a un topónimu como Arantz(a) que ye l'actual denominación en llingua vasca del conceyu, pero esta ye una variante que nun ta históricamente documentada hasta tiempos bastante recién. Otra hipótesis, propuesta esta por Patxi Salaberri, ye que'l primer términu del topónimu se corespondería a haran (valle o vaguada en llingua vasca), siguíu d'un artículu -a fosilizáu y un sufixu -tz con valor locativu. El significáu etimolóxicu sería daqué similiar a llugar d'El Valle. Otru términu que s'especuló que pudiera escondese detrás del nome de la villa ye arain (allende, al otru llau). Etimoloxíes populares, xeneralmente rellacionaes col términu valle, suelen dar el significáu de tres del valle, llugar de valles o deu del valle al nome d'esti conceyu.

L'actual nome vascu del conceyu, Arantza, ye relativamente modernu y créese que provién d'una evolución del más antiguu Aranatz. Pudo surdir bien por una metátesis vocálica, tal que propón el filólogu Patxi Salaberri (Aranatz -> Arantza); o por un fenómenu de contraición Aranatz -> Arantz y posterior adición del artículu vascu -a, Arantz -> Arantza, como propón el filólogu Mikel Belasko. Curiosamente esta variante, hasta la so oficialización, utilizábase solo llocalmente, ente que nes contornes vecines referir a la llocalidá (falando n'eusquera) siempres como Aranaz. Nesti casu, la Real Academia de la Llingua (Euskaltzaindia) optó por oficializar la variante llocal moderna del nome,[5] en cuenta de la denominación más histórica, anque n'otros casos siguiérase'l criteriu contrariu.

El xentiliciu de los habitantes d'esta llocalidá ye aranaztarra, utilizáu tantu en castellán como n'eusquera y válidu tantu pa homes como muyeres. Tamién s'utiliza n'eusquera la variante arantzatarra, anque según Euskaltzaindia nun ye correuta.

Símbolos

[editar | editar la fonte]

L'escudu d'armes de la villa de Aranaz tien el siguiente blasón:

Cuartelado. Primero de pista y dos fierros de flecha azules y en campu d'oro dos llobos negros andantes. Segundu de plata y una cruz d'azur sobre nubes. Terceru de gules y les cadenes de Navarra d'oru. Cuartu de plata, una encina de sínople y a los llaos tomes d'oru arreyaes con llazos coloraos. Por timbre una corona abierta.

Xeografía física

[editar | editar la fonte]

Situación

[editar | editar la fonte]

La llocalidá de Aranaz ta asitiada na parte noroeste de la Comunidá Foral de Navarra a una altitú de 271 msnm. El so términu municipal tien una superficie de 31,2 km² y llenda al norte col conceyu de Lesaca, al este col de Yanci y los montes de Bidasoa y Berroarán, al sur colos conceyos d'Ituren y Zubieta y al oeste col de Goizueta.[7]

Relieve ya hidroloxía

[editar | editar la fonte]

El conceyu conforma un circu arrodiáu de montes. Pel Norte pol monte Unanua (650 msnm), pel este polos d'Apaola (681 msnm) y Mendieder (1.074 msnm), pel sur polo d'Ekaitza (1.034 msnm) y Articutza (1.042 msnm) y pel oeste polos d'Araña (1.037 msnm), Beutzunza (912 msnm) y Iza (828 msnm). El picu más eleváu, el monte Ekaitza (nube n'eusquera) ye l'orixe del regatu denomináu Arrata, que desagua 7 km. ríu abajo nel ríu Bidasoa, al altor de les Ventes de Yanci (Berrizaun).[7]


Población y ordenación urbana

[editar | editar la fonte]

Demografía

[editar | editar la fonte]
Gráfica d'evolución demográfica d'Aranaz ente 1900 y 2017

     Población de derechu (1900-1991) o población residente (2001) según los censos de población del INE.      Población según el padrón municipal de 2017 del INE.

Nucleos de población

[editar | editar la fonte]

El conceyu estremar nes siguientes entidaes de población, según el nomenclátor de población publicáu pol INE (Institutu Nacional d'Estadística). Los datos de población referir a 2014

Nucleos de población[8]
Entidá de población Población (2014)
Aranaz 349
Ayenas 60
Azquilarreta 66
Bordalarrea 40
Eguzquialdea 114

Política y alministración

[editar | editar la fonte]

Alministración municipal

[editar | editar la fonte]

Aranaz conforma un conceyu el cual ta gobernáu por un conceyu de xestión democrática dende 1979, formáu por 7 miembros escoyíos nes eleiciones municipales según ta dispuestu na Llei Orgánica del Réxime Eleutoral Xeneral. La sede del consistoriu ta asitiada na plaza Herriko, 7 de la llocalidá de Aranaz.

Eleiciones municipales en Arantza
Partíu políticu 2015[9] 2011[10] 2007[11] 2003[12] 1999[13] 1995[14] 1991[15]
Euskal Herria Bildu (EH Bildu) / Bildu 89,72% 7 95,65% 7 - - - - - - - - - -
Arantza Aitzera (AA) - - - - 56,44% 4 - - - - - - - -
Partíu Nacionalista Vascu (EAJ-PNV) - - - - 41,72% 3 - - - - 39,42% 3 34,57% 3
Partíu Nacionalista Vascu/Eusko Alkartasuna (PNV/EA) - - - - - - 92,77% 7 27,12% 2 - - - -
Euskal Herritarrok (EH) - - - - - - - - 70,19% 5 - - - -
Arantza Alde (AA) - - - - - - - - - - 60,58% 4 - -
Herri Batasuna (HB) - - - - - - - - - - - - 41,96% 3
Eusko Alkartasuna (EA) - - - - - - - - - - - - 22,74% 1

Estos son los últimos alcaldes de Aranaz:

Casa consistorial de Aranaz.
Llista d'alcaldes
Mandatu Nome d'alcalde Partíu políticu
1979-1983 Agustín Andueza Elizalde
1983-1987
1987-1991
1991-1995
1995-1999
1999-2003
2003-2007
2007-2011 Ainara Maya Almándoz Arantza Aitzinera
2011-2015 Jaime Iturría Michelena Bildu

Monumentos

[editar | editar la fonte]
Ilesia de La nuesa Señora de l'Asunción.
  • Ilesia La nuesa Señora de l'Asunción (1881)

Monumentos relixosos

[editar | editar la fonte]
  • Ermita de San José (a 1 km., na carretera d'accesu).
  • Ermita de San Xuan Xar (na llende con Yanci).

Persones célebres nacíes nesta llocalidá

[editar | editar la fonte]

Ver tamién

[editar | editar la fonte]

Referencies

[editar | editar la fonte]
  1. Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
  2. 2,0 2,1 Afirmao en: Euskaltzaindia.
  3. Afirmao en: Padrón municipal d'España de 2023. Autor: Institutu Nacional d'Estadística. Data d'espublización: 13 avientu 2023.
  4. oficina de rexistru
  5. https://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0155.pdf
  6. OTAZU RIPA, Jesús Lorenzo (1990). Navarra - Temes de Cultura Popular nᵘ 302, Heráldica Municipal de la Merindad de Pamplona I. Gobiernu de Navarra, páx. 10. ISBN 84-235-0130-2.
  7. 7,0 7,1 «Artículu de Aranaz». Gran Enciclopedia Navarra. Consultáu'l 21 d'ochobre de 2011.
  8. Institutu Nacional d'Estadística (ed.): «[http://www.ine.es/nomen2/index.do INEbase / Nomenclátor. Rellación d'unidaes poblacionales]». Consultáu'l 25 de xunetu de 2010.
  9. ara.cat (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Arantza 2015». Consultáu'l 25 d'agostu de 2015.
  10. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Arantza 2011». Consultáu'l 25 d'agostu de 2015.
  11. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Arantza 2007». Consultáu'l 25 d'agostu de 2015.
  12. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Arantza 2003». Consultáu'l 25 d'agostu de 2015.
  13. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Arantza 1999». Consultáu'l 25 d'agostu de 2015.
  14. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Arantza 1995». Consultáu'l 25 d'agostu de 2015.
  15. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Arantza 1991». Consultáu'l 25 d'agostu de 2015.

Bibliografía

[editar | editar la fonte]

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]