Banzáu

Pa ver otros usos d'esti términu, Banzáu (dixebra).

Banzáu
güelga y Ecosistema

Denominar banzáu a l'acumuladura d'agua producida por una construcción nel llechu d'un ríu o regueru que cierra parcial o totalmente el so calce. N'España emplégase dacuando'l términu banzáu con esti significáu. La construcción del banzáu puede asoceder por causes naturales como, por casu, el derrumbe d'una fastera nun tramu estrechu del ríu o regueru, l'acumuladura de plaques de xelu o les construcciones feches polos castores, y por obres construyíes pol home pa tal fin, como son les preses.

Banzaos por causes naturales

Presa realizada por castores en Yellowstone.

Derrumbe de fasteres

Nesti casu trátase, de banzaos totalmente incontrolaos, que xeneralmente tienen una vida curtia, díes, selmanes o hasta meses. Al enllenase'l banzáu con apurrir del ríu o regueru, provóquense filtraciones al traviés de la masa de tierra ensin amacerar, y arramaos pol puntu más baxu de la corona, que lleven a la rotura más o menos rápida y abrupta de la presa, pudiendo causar grandes daños a les poblaciones y árees cultivaes asitiaes agües embaxo.

Un fenómenu d'esti tipu producir na paraxa conocida como La Josefina nel ríu Paute, n'Ecuador.

Acumuladura de xelu

L'acumuladura de xelu (embancadures) nos grandes ríos asitiaos en zones fríes produzse xeneralmente en puntos nos cualos el calce presenta dalgún estrechamientu, yá seya natural, como la presencia de roques, o artificial, como los pilastraes d'un ponte.

Situaciones d'esti tipu pueden dase, por casu, nel ríu Danubiu. Pa prevenir los daños qu'esto puede causar los servicios de prevención utilicen barcos especiales denominaos ruempexelos.

Preses construyíes por castores

Les preses construyíes por castores dar en pequeños regueros, xeneralmente n'árees pocu habitaes y, poro, los eventuales daños causaos pola so rotura son xeneralmente llindaos.

Banzaos artificiales

Los banzaos xeneraos al construyir una presa pueden tener la finalidá de:

• regular el caudal d'un ríu o regueru, almacenando l'agua de los periodos húmedos pa utilizalos mientres los periodos más secos pal riego, pal suministru d'agua potable, pa la xeneración d'enerxía llétrica, pa dexar la navegación o pa esleir poluentes. Cuando un banzáu tien más d'un fin, llámase-y d'usos múltiples;
• contener los caudales estremos de les aveníes o crecíes. Laminación d'aveníes;
• crear una diferencia de nivel pa xenerar enerxía llétrica, por aciu una central hidroeléctrica;
• crear espacios pa esparcimientu y deportes acuáticos.

Carauterístiques de los banzaos

Les carauterístiques físiques principales d'un banzáu son les curves cota-volume, la curva cota-superficie anubierta y el caudal regularizáu.

Dependiendo de les carauterístiques del valle, si esti ye ampliu y abiertu, les árees inundables pueden ocupar zones densamente poblaes, o árees fértiles pa l'agricultura. Nestos casos, antes de construyir la presa tien d'evaluase bien oxetivamente les ventayes ya inconvenientes, por aciu un Estudiu d'impautu ambiental, cosa que non siempres se fixo nel pasáu.

N'otros casos, especialmente en zones altes y abruptas, el banzáu ocupa tierres despoblaes, y nesi casu los impautos ambientales son llindaos o inesistentes.

El caudal regularizáu ye quiciabes la carauterística más importante de los banzaos destinaos, xustamente, a regularizar, a lo llargo del día, del añu o periodos tresañales o quiciabes pasen sieglos primero que esti seya evacuáu pola mano humana, el caudal que puede ser retiráu en forma continua pal usu pal cual construyóse el banzáu.

Niveles carauterísticos de los caudales de los banzaos

Nivel d'agua nun banzáu

El nivel de l'agua nun banzáu ye siempres mayor que'l nivel orixinal del ríu. Dende'l puntu de vista de la operación de los banzaos, defínense una serie de niveles. Los principales son (n'orde creciente):

• Nivel mínimu minimorum: ye'l nivel mínimu que puede algamar el banzáu; coincide col nivel mínimu de tomar asitiada na menor cota.
• Nivel mínimu operacional: ye'l nivel per debaxo del cual les estructures acomuñaes al banzáu y la presa nun operen o operen en forma desaparente.
• Nivel mediu. Ye'l nivel que tien el 50 % de permanencia nel ralu del ciclu de compensación del banzáu, que puede ser d'un día, pa los pequeños banzaos, hasta periodos tresañales pa los grandes banzaos. El periodu más frecuente ye d'un añu.
• Nivel máximu operacional: al llegase a esti nivel empezar a vertir agua coles mires de caltener el nivel pero ensin causar daños agües abaxo.
• Nivel del vertideru. Si la presa dispón d'un solu vertideru llibre, el nivel de la solera coincide col nivel máximu operacional. Si'l vertideru ta forníu con compuertes, el nivel de la solera ye inferior al máximu operacional.
• Nivel máximu normal: al llegase a esti nivel la operación camuda d'oxetivu y la prioridá ye garantizar la seguridá de la presa. Nesta fase pueden asoceder daños agües abaxo; sicasí, va intentase embrivir los mesmos.
• Nivel máximu maximorum: nesti nivel yá la prioridá absoluta ye la seguridá de la presa, yá que una rotura sería catastrófica agües embaxo. Caltiénse'l nivel de toes toes; el caudal descargáu ye igual al caudal qu'entra nel banzáu.

Volumes carauterísticos d'un banzáu

Los volumes carauterísticos de los banzaos tán acomuñaos a los niveles; d'esta forma tiense:

• Volume muerto, definíu como'l volume almacenáu hasta algamar el nivel mínimu minimorum.
• Volume útil, l'entendíu ente'l nivel mínimu minimorum y el nivel máximu operacional.
• Volume de laminación, ye'l volume entendíu ente'l nivel máximu operacional y el nivel máximu normal. Esti volume, como'l so nome indica, utilizar p'amenorgar el caudal arramáu nes aveníes, pa llindar los daños agües abaxo.

Caudales carauterísticos d'un banzáu

• Caudal roble. Ye'l caudal máximu que puede retirase del banzáu nun periodu críticu. Si'l banzáu foi dimensionado pa compensar los caudales a lo llargo d'un añu hidrolóxicu, xeneralmente considérase como periodu críticu al añu hidrolóxicu nel cual rexistróse el volume apurríu mínimu. Sicasí, esisten otres definiciones pal periodu críticu tamién aceptaes, como, por casu, el volume añal d'apurra hídricu superáu nel 75 % de los años, que ye una condición menos crítica que l'anterior.
• Caudal regularizáu. Ye'l caudal que puede retirase del banzáu mientres tol añu hidrolóxicu, acomuñáu a una probabilidá.

Vida útil del banzáu

La vida útil del banzáu, pa efeutos de les evaluaciones económiques, del mesmu envalórense ente 30 y 50 años, sicasí, los banzaos potencialmente pueden tener una vida útil muncho más llarga. Los factores que pueden influyir na vida útil del banzáu pueden mentase:

• Problemes de degradación de la represa;
• Sedimentación del banzáu, col so consecuente amenorgamientu del volume útil del mesmu.
  La combinación de suelos empinaos, agües intenses, el tipu de suelu y l'usu que se-y da a los mesmos faen que les tases d'erosión y sedimentación sían bien altes nos llugares onde s'asitien los banzaos. L'altu acarretu de sedimentos de dellos cursos d'agua y el desarrollu desatamañáu nes árees cercanes a los banzaos, según la falta de control preventivu de ls erosión aceleren el procesu de sedimentación de los banzaos. En cuenques con banzaos, los ríos y quebraes tresporten los sedimentos erosionados escontra los banzaos onde son "atrapaos".^[1]
  La forma más precisa pa midir sedimentación nos banzaos ye por aciu estudios de batimetría. Tómense elevaciones del fondu del banzáu pa xenerar la topografía del fondu del mesmu. D'esta manera determinar el volume disponible del banzáu y compárase col volume de diseñu del mesmu. Cola información llevantada de los estudios de batimetría determinar la capacidá esistente del banzáu y la tasa de perda de capacidá añal basada nuna carga específica de sedimentos.

Esisten una variedá d'alternatives pal manexu de sedimentación en banzaos. Nun banzáu puede utilizase más d'una téunica y distintes téuniques pueden ser más apropiaes en distintos momentos a lo llargo de la vida del banzáu. Les estratexes de manexu pueden catalogase en cuatro tarrezas básicos: (1) amenorgar l'apurra de sedimentos escontra'l banzáu, (2) manexu hidráulicu del banzáu pa embrivir el depósitu de sedimentos, (3) remover los sedimentos una vegada depositaos, y (4) remanar les consecuencies ensin remanar el procesu de sedimentación como tal. De siguío un resume d'estratexes pal manexu de sedimentos:^[1]

1. Amenorgar l'apurra de sedimentos. Esto puédese llograr por aciu trampes de sedimentu, les que pueden ser tanto estructurales como non estructurales, dientro o fuera del ríu. Otra manera p'amenorgar l'apurra de sedimentu ye por aciu controles d'erosión superficial de los suelos, favoreciendo la formación d'una proteición vexetal de los mesmos.
2. Embrivir l'asentamientu de sedimentos. Esta estratexa encontar na esviadura de sedimentos. Esto puédese llograr por aciu la esviadura de corrientes d'agua turbio o la esviadura de crecíes, ente otres. Una estratexa pa la esviadura de sedimentos que s'enllantó en dellos países, ye la construcción de banzaos fuera del calce.
3. Recuperar el volume d'almacenamientu. Una manera de llograr esto ye por aciu escavación, yá seya hidráulica o mecánica. Otra manera ye por aciu la redistribución de sedimentos, por casu depositandolos nel volume muerto. Esta postrera puede llograse tamién con cambeos estructurales o xubiendo'l nivel operacional.

Efeutos d'un banzáu

Banzáu de Los Peares, Galicia, España.

Los banzaos tienen un importante influxu na redolada; dalgunos de los sos efeutos pueden ser consideraos positivos y otros pueden ser consideraos negativos.

Xenerales

Los banzaos de grandes dimensiones amiesten un pesu bien importante al suelu de la zona, amás d'amontar les infiltraciones. Estos dos factores xuntos pueden provocar lo que se conoz como seísmos inducíos. Son frecuentes mientres los primeros años dempués del enllenáu del banzáu. Magar estos seísmos inducíos son cafiantes, bien escasamente algamen intensidaes que puedan causar daños serios a la población.

Agües arriba

Agües arriba d'un banzáu, el nivel freáticu de los terrenes vecinos puede modificar fuertemente, pudiendo traer consecuencies na vexetación circunlacustre.

Agües abaxo

Los efeutos d'un banzáu agües abaxo son de dellos tipos; pueden mentase:

• Aumentu de la capacidá de erosionar el llechu del ríu.
• Amenorgamientu de los caudales medios arramaos y, consecuente, facilidá por qu'actividaes antrópicas ocupen parte del llechu mayor del ríu.
• Amenorgamientu del apurra de sedimentos a les costes, incidiendo na erosión de les sableres y deltes.

Usu de los banzaos

Básicamente un banzáu creáu por una presa, qu'ataya'l calce natural d'un ríu, pon a disposición del operador del banzáu un volume d'almacenamientu potencial que puede ser utilizáu pa múltiples fines, dalgunos d'ellos complementarios y otros conflictivos ente sigo, pon a disposición del operador del banzáu tamién un potencial enerxéticu deriváu de la elevación del nivel de l'agua.

Pueden estremase los usos que pal so maximización riquen que'l banzáu tea lo más lleno posible, garantizando un caudal regularizáu mayor. Estos usos son la xeneración d'enerxía llétrica, el riego, el suministru d'agua potable o industrial, la dilución de poluentes. Otra manera, pal control d'aveníes el banzáu va ser tantu más eficiente cuanto más vacíu atópese nel momentu que recibe una avenida.

Dende'l puntu de vista de la so capacidá reguladora, el banzáu puede tener un ciclu diariu, mensual, añal y, inclusive, en dellos pocos casos, tresañal. Esto significa que'l banzáu atropa l'agua mientres, por casu, 20 hores per día, pa descargar tou esi volume pa la xeneración d'enerxía llétrica mientres les 4 hores de picu de demanda; o atropa les agües mientres el periodu d'agües, 3 a 6 meses según la rexón, pa usalo en riego nel periodu secu.

Banzáu d'usos múltiples

Artículu principal: Banzáu d'usos múltiples

Munchos banzaos modernos son diseñaos pa usos múltiples. Nesos casos l'operador del banzáu tien d'establecer polítiques d'operación, que tienen de tener en cuenta:

• Prioridá de cada unu de los usos, acomuñáu a la disponibilidad d'otres alternatives téunica y económicamente facederes nel área. Polo xeneral, el suministru d'agua potable tien la prioridá más elevada.
• Llimitaciones de caudal, máximu y mínimu, agües embaxo de la presa que soporta'l banzáu.

Potenciales impautos ambientales

Los proyeutos de les represas grandes causen cambeos ambientales irreversibles nun área xeográfica grande, y, poro, tienen el potencial pa causar impautos importantes. Aumentó la crítica a estos proyeutos mientres la última década. Los críticos más severos reclamen que, como los beneficios valen menos que los costos sociales, ambientales y económicos, ye inxustificable construyir represas grandes. Otros sostienen que se puede, en dellos casos, evitar o amenorgar los costos ambientales y sociales a un nivel aceptable, al evaluar curioso los problemes potenciales y la implementación de les midíes correutives.

L'área d'influyencia d'una represa estender dende les llendes cimeres de captación del reservorio hasta l'esteru, la mariña y el mar. Inclúi la cuenca hidrográfica y el valle del ríu agües abaxo de la represa.

Magar esisten efeutos ambientales direutos de la construcción d'una represa (por casu, problemes col polvu, la erosión, el movimientu de tierres), los impautos mayores provienen del envase de l'agua, l'hinchente de la tierra pa formar el reservorio y l'alteración del caudal de l'agua, más embaxo. Estos efeutos tienen impautos direutos pa los suelos, la vexetación, la fauna y les tierres monteses, la pesca, el clima, y, especialmente, pa les poblaciones humanes del área.

Los efeutos indireutos de la represa, que, dacuando, pueden ser peores que los direutos, rellacionar cola construcción, caltenimientu y funcionamientu de la mesma (por casu, los caminos d'accesu, campamentos de construcción, llinies de tresmisión de la lletricidá) y el desarrollu de les actividaes agrícoles, industriales o municipales, fomentaes pola represa.

Amás de los efeutos ambientales direutos ya indireutos de la construcción de la represa, tendrán de ser consideraos los efeutos que'l mediu ambiente produz na represa. Los principales factores ambientales qu'afecten el funcionamientu y la vida de la represa son causaos pol usu de la tierra, l'agua y los otros recursos del área de captación enriba del reservorio (por casu l'agricultura, la colonización, la roza del monte) y ésti puede causar mayor acumuladura de llimos y cambeos na calidá de l'agua del reservorio y del ríu, agües embaxo.

Los beneficios de la represa son: contrólense los llenes y apróvese un afluente d'agua más confiable y de más alta calidá pal riego, y l'usu domésticos ya industrial. Amás, les represas pueden crear alternatives pa les actividaes que tienen el potencial pa causar impautos negativos mayores. La enerxía hidroeléctrica, por casu, ye una alternativa pa la enerxía termoeléctrica a base del carbón, o la enerxía nuclear. La intensificación de l'agricultura, llocalmente, al traviés del riego, puede amenorgar la presión sobre los montes, los hábitats intactos de la fauna, y les otres árees que nun sían aparentes pa l'agricultura. Coles mesmes, les represas pueden crear una industria de pesca, y facilitar la producción agrícola nel área, agües embaxo del reservorio, que, en dellos casos, puede más que compensar les perdes sufiertes nestos sectores, como resultáu de la so construcción.

Apocayá tase considerando l'efeutu beneficiosu que pudiera tener l'almacenamientu d'agua na tierra pa compensar la crecedera del nivel del mar, almacenando en forma líquida l'agua qu'agora permanez en tierra en forma de xelu en glaciares y nieves perpetues de los montes altos, qu'agora se ta derritiendo debíu al calentamientu global. Los beneficios ambientales nes zones costeres (munches d'elles bien densamente poblaes) bien podríen compensar los problemes que pudieren producir nes tierres del interior.

Efeutos hidrolóxicos

Al represar un ríu y crear una llaguna, camúdase fondamente la hidroloxía y limnoloxía del sistema fluvial. Prodúcense cambeos dramáticos nel fluxu, la calidá, cantidá y usu de l'agua, los factores bióticos y la sedimentación de la cuenca del ríu.

La descomposición de la materia orgánico (por casu, los árboles) de les tierres anubiertes arriquez los alimentos del reservorio. Los fertilizantes emplegaos agües riba sumir a los alimentos que s'atropen y recíclense nel reservorio. Estos alimentos soporten non solamente la pesca, sinón tamién la crecedera de les yerbes acuátiques, como nenúfares y xacintos d'agua. Les esteres de yerbes y algues pueden constituyir molesties costoses. Si apexen les salíes de la represa y les canales de riego, destrúin la pesca, llinden la recreación, aumenten los costos de tratamientu de l'agua, torguen la navegación y aumenten sustancialmente les perdes d'agua por causa de la trespiración.

Si'l terrén anubiertu tien munchos árboles y nun se llimpia afechiscamente antes d'anubrilo, la descomposición d'esta vexetación va escosar los niveles de dioxígeno na agua. Esto afecta la vida acuática, y puede causar grandes perdes de peces. Los productos de la descomposición anaeróbica inclúin el sulfuru d'hidróxenu, que ye nocivu pa los organismos acuáticos y escome les turbines de la represa, y el metanu, que ye un gas d'ivernaderu. El dióxidu de carbonu, el gas principal que se produz, tamién exacerba los riesgos d'ivernaderu.

Les partícules suspendíes que trai'l ríu asentir nel reservorio, llindando la so capacidá d'almacenamientu y la so vida útil, quitando'l ríu de los sedimentos, agües embaxo. Munches árees agrícoles de los terrenes aluviales dependieron siempres de los llimos ricos n'alimentos pa sostener la so productividá. Como'l sedimentu yá nun se deposita agües embaxo, nel terrén aluvial, esta perda d'alimentos tendrá de ser compensada por aciu la adición de fertilizantes, pa caltener la productividá agrícola. La lliberación de les agües llibres de sedimentos, relativamente, puede llavar los llechos, agües embaxo. Sicasí, la sedimentación del reservorio produz agua de más alto calidá para riego, y consumu industrial y humanu.

Los efeutos adicionales de los cambeos na hidroloxía de la cuenca del ríu inclúin variaciones nel nivel freáticu, agües arriba y embaxo del reservorio, y problemes de salinización; estos tienen impautos ambientales direutos y afecten a los usuarios agües abaxo.

Temes sociales

Bien de cutiu, la xente de ciudá, los intereses agrícoles y les persones que viven lloñe, esfruten de los beneficios de les represas. Pero los que soporten la mayor parte de los costos ambientales y sociales, non siempres se beneficien nun grau similar, y en munchos casos nun se beneficien n'absolutu. Los habitantes del área anubierta pol reservorios, y los que viven nos terrenes aluviales pueden recibir beneficios, pero cuasi siempres tienen d'asumir los perxuicios de les obres y de los banzaos.

Al enllenar el reservorio, de normal ye necesariu'l desplazamientu involuntariu d'un númberu variable de persones —que pueden llegar en dellos casos a cientos de miles— lo que rique un reaxuste social fondu, non solamente de parte de los movíos sinón tamién de la xente yá establecida nes árees de reasentamiento (ver la seición “Desplazamientu involuntariu”).

Pa les persones que permanecen na cuenca del ríu, de cutiu acútase l'accesu a l'agua, la tierra y los recursos bióticos. Atáyase la pesca artesanal y l'agricultura tradicional (tipo recesión) de los terrenes aluviales, por causa de los cambeos nel caudal y l'amenorgamientu nel asentamientu de llimos. Los terrenales aluviales de munchos ríos tropicales son árees de gran importancia pa la población humana y la de los animales; al amenorgase los terrenes aluviales, tien d'haber un cambéu nel usu de la tierra; casu contrariu, les poblaciones van vese obligaes a camudase de sitiu.

De cutiu, cuantimás en zones templaes, los banzáu aumenten la incidencia de les enfermedaes rellacionaes cola agua, tales como pola malaria o la esquistosomiasis.

Prodúcense tamién conflictos ente les persones que moren l'área y les qu'ingresen a la mesma a partir de la construcción, tales como los trabayadores de la construcción, los xornaleros temporales pa l'agricultura y otres actividaes inducíes pola represa, con consecuencies tales como agobiamiento de los servicios públicos, competencia polos recursos y conflictos sociales. Estos conflictos pueden ser entá más graves si la etnia de la población llocal difier de la de los recién llegaos.

Ente les consecuencies positives pueden citase: enforma mayor demanda de trabayu mientres la construcción de la presa, beneficios pa l'actividá comercial y de servicios na zona, un moderáu aumentu de la demanda de trabayu pa caltenimientu posterior a la construcción, meyores en caminos y provisión d'enerxía, posibles meyores nel tresporte fluvial. En munchos casos, la población aprovecha tamién la infraestructura que se creó pa la construcción de la presa una vegada que se termináu la mesma, tales como les viviendes de los constructores. Nun ye raru que los gobiernos empresten especial atención a la infraestructura d'una zona marxinal solamente cuando la mesma pasa a primer planu pola construcción d'una gran obra, colo cual la población de la zona puede llograr beneficios que de normal nun llograríen.

A lo último, los grandes y medianos banzaos suelen ser aprovechaos pa fomentar el turismu escontra la rexón.

Pesca y fauna

Como se dixo enantes, la pesca, usualmente, deteriórase, por cuenta de los cambeos nel caudal o temperatura del ríu, la degradación de la calidá de l'agua, la perda de los sitios de friega y les barreres que torguen la migración de los pexes. Sicasí, créanse recursos de pesca nel reservorio, que, dacuando, resulten más granibles que los qu'hubo, enantes, nel ríu.

Nos ríos que tienen esteron, biolóxicamente granibles, los pexes y moluscos sufren por cuenta de los cambeos nel fluxu y la calidá de l'agua. Les variaciones nel caudal d'agua duce, y por tanto, nel salín del esteru, camuda la distribución de les especies y los modelos de reproducción de los pexes. Les variaciones na cantidá d'alimentos y el deterioru na calidá de l'agua del ríu, pueden tener efeutos fondos pa la productividá del esteru. Estos cambeos pueden tener resultaos importantes pa les especies marines que s'alimenten o pasen parte del so ciclu vitaliciu nel esteru, o que son influyíes polos cambeos na calidá de les árees costaneras.

El mayor impautu pa la fauna va aniciar na perda d'hábitat, qu'asocede al enllenar el reservorio y producise los cambeos nel usu del terrén de la cuenca. Pueden afectar los modelos de migración de la fauna, debíu al reservorio y el desarrollu que se rellaciona con ésti. La caza illegal y la erradicación de les especies consideraes como plagues agrícoles, clandestina actividá rellacionada col mesmu, tienen un efeutu más selectivu. La fauna y les aves acuátiques, los reptiles y los anfibios pueden espolletar gracies al reservorio.

Amenaza sísmica

Los reservorios grandes pueden alteriar l'actividá tectónica. La probabilidá de que produza actividá sísmica ye malo de predicir; sicasí, tendrá de considerase'l plenu potencial destructivu de los terremotos, que pueden causar desprendimientos de tierra, daños a la infraestructura de la represa, y la posible falla de la mesma.

Manexu de la cuenca hidrográfica

Ye un fenómenu común, l'aumentu de presión sobre les árees altes enriba de la represa, como resultancia del reasentamiento de la xente de les árees anubiertes y l'arribación incontrolada de los recién llegaos al área. Produzse degradación ambiental, y la calidá de l'agua deteriórase, y les tases de sedimentación del reservorio aumenten, como resultancia de la roza del monte p'agricultura, la presión sobre les camperes, l'usu del terrén de, como les árees de la cuenca hidrográfica agües embaxo.

Ver tamién

• Central hidroeléctrica
• Presa
• Enllenáu d'un banzáu
• Banzaos del mundu per superficie y volume d'agua
• Banzáu de Valmayor

Referencies

1. Informe Ambiental. Xunta calidable Ambiental de Puertu Ricu[1]

Bibliografía

• Hidráulica de les Canales Abiertes. Ven Te Chow. Editorial Diana, Méxicu, 1983. ISBN 968-13-1327-5
• Llibru de Consulta pa Evaluación Ambiental (Volume I; II y III). Trabayos Téunicos del Departamentu de Mediu Ambiente del Bancu Mundial
• (n'italianu) Manuale dell'Ingegnere. Edición 81. Editáu por Ulrico Hoepli, Milano, 1987. ISBN 88-203-1430-4
• (en portugués) Engenharia de Recursos Hídricos. Ray K.Linsley & Joseph B. Franzini. Edito
• (n'inglés) Handbook of Applied Hydraulics. Library of Congress Catalog Card Number 67-25809.ra da Universidade de São Paulo y Editora McGraw-Hill do Brasil, Ltda. 1978.
• (n'inglés) Handbook of Applied Hydrology. A Compendium of Water-resources Tecnology. Ven Te Chow, Ph.D., Editor in Chief. Editora McGraw-Hill Book Company. 1964. ISBN 07-010774-2

Enllaces esternos

• Wikillibros tien un llibru o manual sobre Impautos ambientales/Presa hidráulica.
• Coordinadora d'Afectaos por Grandes Banzaos y Tresvases
• SEPREM - Sociedá Española de Preses y Banzaos
• Entrevista cola Ing. Duce María Camejo Corrolades, pionera de la construcción de banzaos en Cuba. Conversaciones sobre l'agua, Capítulu I.
• Inventariu de preses y banzaos d'España, Ministeriu de Mediu Ambiente
• Estáu de los banzaos d'España
• reactor cansáu/ (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).