Bulbuente

Bulbuente
Alministración
País España
Autonomía Aragón
Provincia provincia de Zaragoza
Tipu d'entidá conceyu d'Aragón
Alcalde de Bulbuente (es) Traducir José Miguel Serrano Borobia
Nome oficial Bulbuente (es)[1]
Códigu postal 50546
Xeografía
Coordenaes 41°49′09″N 1°36′09″W / 41.8193°N 1.6024°O / 41.8193; -1.6024
Bulbuente alcuéntrase n'España
Bulbuente
Bulbuente
Bulbuente (España)
Superficie 25.442921 km²
Altitú 738 m[2]
Llenda con
Demografía
Población 242 hab. (2023)
- 120 homes (2019)
- 101 muyeres (2019)
Porcentaxe 0.03% de provincia de Zaragoza
Densidá 9,51 hab/km²
Más información
Estaya horaria UTC+01:00
aytobulbuente.es
Cambiar los datos en Wikidata

Bulbuente o Bulbuent n'aragonés, ye un conceyu d'España, na provincia de Zaragoza, Comunidá Autónoma d'Aragón. Tien un área de 25,52 km² con una población de 227 habitantes (INE 2016) y una densidá de 8,89 hab/km².[3]

Etimoloxía

[editar | editar la fonte]

Bulbuente recibió dellos nomes a lo llargo de la so historia, en tiempos de Xaime I d'Aragón denominábase Bolbuén, Bulbón o Bolbón; Nun testu de 1246 apaez como Bolbuén; n'otru de 1247 sale llatinizáu como Bulbón o Bolbón.[4]

Nel Fogache de 1495 escribíase Borbuen; esta postrera variante del topónimu haber aprovecháu l'escritor Ferrán Marín Ramos na so novela Lorién de Borbuén.

Bulbuente tamién foi documentada como: Bulbuen, Bulbuent y Burguente.[5]

Xeografía

[editar | editar la fonte]

Atopar al oeste de la provincia de Zaragoza próximu al Moncayo nel quilómetru 69 de la carretera nacional N-122 ente Maleján y Tarazona, a siete quilómetros de Borja y a 3 quilómetros de la llocalidá d'Ambel.

Dientro del so términu municipal topábase la llocalidá medieval de Villamayor, allugáu dientro del actual térrmino de campos homónimu.[6][5][7]

Clima

[editar | editar la fonte]

Tien un clima mediterraneu continental, fríu pel iviernu y calorosu pel branu, ye frecuentáu pol " cerciu" , vientu del noroeste, desagradable pel iviernu y prestosu pel branu. Les precipitaciones son escases pero compensaes poles agües soterrañes recargaes pol Moncayo.

Demografía

[editar | editar la fonte]

El primer datu de población qu'hai de Bulbuente ye'l de 1495 nel qu'habitaben nel pueblu aproximao 185, el siguiente datu qu'hai, ye'l de 1610, nel que'l pueblu el 13 de xunetu, pasu de tener 491 habitantes a 184 por cuenta de la espulsión morisca, la demografía foi creciendo amodo hasta'l sieglu XX, llegando a tener un millar d'habitantes, que depués a metá del mesmu sieglu viose amenorgada por causa de la centralización en ciudaes grandes, de les industries, faciendo que baxara la población.[6]

Evolución demográfica de Bulbuente
18571900199119962001200420082010201220142016
7971050274265246237269248235239227
(Fonte: Delles[3][6])

Historia

[editar | editar la fonte]
Castiellu-palaciu en 2016.

Edá Media

[editar | editar la fonte]

El castiellu foi mercáu por Sancho VII de Navarra en 1195, col fin d'abrir un frente contra les tierres ocupaes pol Islam, dempués pasu a manes del Reinu d'Aragón que tres unes décades de la muerte Pedru II, en 1242, Don Lope Ximénez de Luesia, llugarteniente de Xaime I, dio al Monesteriu de Veruela toles posesiones de Zaragoza y Bulbuente entós llamáu Bulbón, xunto cola villa, en cuenta de que'l monesteriu venciéra-yos la villa de Purujosa y 3000 sueldos jaqueses, que'l monarca permuto el 17 d'avientu de 1247 y el pagu al monarca foi'l 21 d'avientu de 1249.[6][8][9]

Pero en 1257 el Monesteriu de Veruela tuvo un xuiciu col Obispáu de Tarazona, una y bones el monesteriu quería cobrar el diezmu nel pueblu, una y bones el diezmu entós cobrar l'obispáu, estos problemes allargar, hasta'l 23 de xunu 1301, nel que Bulbuente empezó a cobrar el diezmu al monesteriu y Purujosa al obispáu, estos problemes volvieron surdir en 1437.

Veruela a nivel d'alministración de tierres utilizaron el sistema d'enfiteusis, nel que los llabradores, teníen dominiu útil de la tierra, na que podíen vender les tierres quitando a les persones con privilexos yá que el monesteriu perdía'l canon d'arriendu o cesión d'esi terrén, en 1345 hubo esti tipu de problemes, anque un añu antes el monesteriu tamién tuvo que poner orde en Bulbuente y el estinguíu pueblu de Villamayor,[7] yá que na carta puebla de 1246 esixía que los que remanaren les tierres fueren vecinos , pero en 1344 muncha xente camudárase a Bulbuente y el monesteriu mando treslladar a los vecinos de Villamayor al so pueblu. Villamayor dende entós empezó un procesu de despoblación, y por causa de la Guerra de los dos Pedros en 1361, Pedru IV solicitó a Borja acoyer a Bulbuente Y Villamayor. Estos echos, y l'estáu contrariu tuvieron d'acabar con Villamayor y una baxada de población en Bulbuente.[6]

Edá Moderna

[editar | editar la fonte]
Ilesia de Santa María.

En 1525, Carlos I decretó, la conversión al cristianismu de los moriscos, y al nun consagrase la mezquita de Bulbuente, Fray Miguel Ximénez, Abá de Veruela, contautu col arquiteutu guipuzcoanu Juan de Arizábal, el 2 de xunu de 1533, pa la construcción de la ilesia de Santa María, que foi acabada en 1535, col costu de 12000 Sueldos Jaqueses, que fueron acabaos de pagar el 20 de payares de 1536, pol abá Hernando de Aragon.

Na primer selmana de cuaresma de 1542, l'Abá del monesteriu, mandu a Frai Loppe Galindo y a Simón de Borja, que yera la xusticia del llugar, que baltaren les cases de los convertíos, pa ver si yeren o non cristianos y inclumpian les normes de la cuaresma de comer carne. En 1573 había concordia ente'l monesteriu y el pueblu pero la xubida d'impuestos del monesteriu en 1598 se enfureciera la población.

el 13 de xunetu de 1610, llegó'l comisariu Juan Recluyida, que yera d'Albalate de Cinca y espulso a 307 moriscos de Bulbuente, quedando cuasi vacíu'l conceyu, qu'entós daquella tenía 491 habitantes, tolos moriscos fueron treslladaos al Puertu de Alfaques, en Cataluña onde coyeron un navío con destín a Orán. Esti fechu fizo que'l 27 de mayu de 1613, les autoridaes verolenses promulgaren una nueva carta puebla, pa poder repoblar el pueblu.

Sobre mediaos del S. XVII resulta llamativu que nun afectara enforma la pandemia de peste, na que solo hubo 2 fallecimientos, na llocalidá. Bulbuente, foi repoblándose adulces, cabo destacar que nel 1700, entá nun se llegara a los niveles de población de 1610.En 1722 volvió surdir les disputes ente'l monesteriu y l'obispáu, pol tributu de los impuestos.[6]

Edá Contemporánea

[editar | editar la fonte]

L'aumentu de población qu'hubo a principios del S.XIX fizo que les autoridaes verolenses aprobaren l'ampliación de la ilesia en 1827 y que les obres fueren sobre 1830, acabando en 1833 la obra. Mientres esa dómina, nos entamos de la rexencia del reináu de Sabela II, los cambeos políticos, xunto cola Desamortización de Mendizábal, fizo que los flaires del cister abandonaren el monesteriu de veruela, en 1835, qu'en Bulbuente ciñu al Castiellu-Palaciu, y a los dos molinos del monesteriu, allugaos nel Ribayu del Molín, que pasaron a manes privaes.[10]

Tres la desamortización la demografía creció notablemente teniendo 797 habitantes en 1857, Sobre la década de 1840, sábese que Bulbuente tenía 170 cases, cola del conceyu y la cárcel, tenía un hospital, una venta y una escuela con 25 alumnos, que pagaben una fanega de trigu pa poder estudiar, y dotada de 800 Real de vellón reales de vellón.[5]

En 1877 llegó la Compañía de Xesús a Veruela, esta etapa traxo una devoción al Sagráu corazón de Jesús, talláu pol flaire xesuita Lucas Pellicer Tejero, que yera natural de Bulbuente. En 1882 dellos pueblos de la Contorna de Borja, formaron una comisión onde mandaron un informe a la Compañía de Ferrocarril Norte pa intentar crear la llinia de ferrocarril Borja-Cortes,[11][12][13] que de primeres diba acabar en Bulbuente, pero en 1885, foi refugáu'l tramu ente Borja y Bulbuente.[14][15]

En 1900, por cuenta de la crisis de filoxera qu'había nesa dómina en Francia, la población aumento hasta los 1050 habitantes, pero la filoxera non tardientu en llegar y al recuperase'l mercáu vinícola francés la población foi amenorgando.[6] Mientres la Guerra Civil finaron 12 vecinos de Bulbuente, 11 homes y una muyer, y nel campusantu na fuesa común hai trés vecinos de Trasmoz.[16] El 21 de xunu de 1948 en Borja celebráronse los premios "Ciudá de Borja" y la compañía de danzantes de Bulbuente, actuaron ante'l ministru de xusticia, Raimundo Fernández-Cuesta.[17]

Economía

[editar | editar la fonte]

La base de la so economía ye principalmente ye l'agricultura, col cultivu de les viñes yá que al tar dientro de D.O.Campu de Borja xeneró bodegues, tamién los sos principales cultivos son la olivar y l'almendral. En ganadería, les principales esplotaciones son vacunes y ovinas. Tamién tien, una cantera de sable y grava. Debíu al que pasa la N-122, que ye una vía de conexón ente Zaragoza y Soria, y la so cercanía ente monumentos históricos y naturales fai qu'haya negocios de hostelería y una Estación de serviciu.

La economía de mediaos del sieglu XIX, en Bulbuente, la so producción basar nel cultivu de ceberes como trigu, cebada y avena, plantes como cáñamu, llinu, pataques y xudíes. Tamién se faía vinu y aceite y tamién dependía la caza de perdices coneyos y llebres, y l'escedente que nun consumíen los habitantes, vendíase.[5] Tenía dos molinos, un trujal y otru fariñeru, a unos 15 minutos andando del pueblu, nel Ribayu del Molín.[10] A unos 45 minutos nun camín, conocíu en Bulbuente como l'antigua carretera, que yera un camín carreteru que xunía Borja con Tarazona, onde se topaba la venta del Castellán o tamién llamada darréu de los Callizos, que daba posada y descansu a los viaxeros.[5][18]

Política llocal

[editar | editar la fonte]

Últimos alcaldes de Bulbuente

[editar | editar la fonte]
Conceyu
Periodu Alcalde Partíu
1979-1983 Jesús Borja Lahuerta[19] UCD
1983-1987 Javier Jiménez García PSOE
1987-1991 PAR
1991-1995 Gonzalo Sanjuan Giménez PSOE
1995-1999
1999-2003 Jesús Clavería Trívez PAR
2003-2007
2007-2011
2011-2015 José Miguel Serrano Borobia[20]
2015-2019 Carlos Romanos García[21] PP

Resultaos eleutorales

[editar | editar la fonte]
Eleiciones municipales[22][23]
Partíu 1987 1991 1995 1999 2003 2007 2011 2015
PP - - - - 3
PSOE 3 4 4 3 2 2 1 1
CHA 1 - 1
PAR 4 3 3 4 5 4 4
Total 7 7 7 7 7 7 5 5

Patrimoniu

[editar | editar la fonte]
Piedra del Sacrificiu.
  • El Castiellu-Palaciu de los Abás de Veruela que Xaime I apurriera a los monxos de Veruela nel sieglu XIII y dende la desamortización de Mendizábal esta en manes privaes(Anguaño en restauración), la Torre del Castiellu ta catalogada Bien d'Interés Cultural.[8][9]
  • La Ilesia parroquial de Santa María, Construyida ente 1533 y 1535 con delles ampliaciones y caltenimientos posteriores,[24] na cual caltiénense delles tables d'unu de los altares mayores del monesteriu de Veruela que s'allugó darréu en Bulbuente, y trés sargas de Jerónimo Cósida, consideraes, unos de los sos primeros trabayos.[6]
  • La Ermita de San Bartolomé, Construyida ente 1631 y 1644 con delles reformes posteriores, nel 2009 inaugúrase como centru de día.[25]
  • La Casa Consistorial, que ye una casa-palaciu del S. XVI d'estilu renacentista aragonés, restauráu sobre finales del S.XX.
  • Cases-palaciu, d'estilu renacentista aragonés nes qu'inda podemos ver les clásiques galeríes de arquillos.
  • Casa Modernista de finales del S.XIX.[26]
  • Hoya de la Mora Encantada
  • Piedra del Sacrificiu

Fiestes

[editar | editar la fonte]
San Bartolomé nel so peana

Fiestes mayores

[editar | editar la fonte]

La fiesta de San Bartolomé

[editar | editar la fonte]

Empieza a l'amanecida del día 24 d'agostu cuando los cofrades canten les "Coplillas" n'honor del Santu.

COPLILLAS N'HONOR A SAN BARTOLOMÉ .

GÜEI CELEBRA BULBUENTE LA FIESTA D'AQUEL GRAN APÓSTOL SAN BARTOLOMÉ, SAN BARTOLOMÉ. D'AQUEL GRAN APÓSTOL SAN BARTOLOMÉ.

RAZÓN YE QUE SIGAMOS CONSTANTES NES SOS ALLABANCIES A LA REINA ESTHER. A LA REINA ESTHER. NES SOS ALLABANCIES A LA REINA ESTHER.

SAN BARTOLOMÉ CONVÍDANOS A REZAR EL ROSARIU ESTI DÍA ALLEGRE A l'amanecida

A l'amanecida, ESTI DÍA ALLEGRE A l'amanecida..


(ESTRIBILLU )

AURORA DIVINA, MARÍA, MARÍA, QU'A EL MESMU DIOS NAMORA, NAMORA, SOCÓRRINOS, SEÑORA, EN

TOA MOLICIÓN P'ALGAMAR LA GLORIA VIVIR, VIVIR SIEMPRES CON DIOS. VIVA, VIVA NUESA FE Y VIVA LA RELIXÓN TOES DIGAMOS QUE VIVA QUE VIVA EL NUESU PATRÓN.

Sobre los nueve de la mañana los danzantes percuerren el pueblu cola diana interpretada polos dulzaineros. A los dolce empieza la misa mayor na Ilesia de Santa María, de siguío San Bartolomé sale en procesión, los danzantes rínden-y les cortesíes .[27] Terminada la procesión, na plaza de la Ilesia representa'l autu sacramental llamáu en Bulbuente el Dance. Consiste nuna representación teatral na qu'un pastores axuntar pa celebrar la fiesta. El diañu apaez y trata d'evitala.[28] Los pastores piden ayuda al Santu qu'unvia un ánxel que gana al diañu y celébrase la fiesta. Un personaxe interesáu ye'l Cipotegato que n'acompaña al Santu na procesión y que nun momentu de la representación dedicar a criticar lo asocedío nel pueblu mientres l'añu, siendo especialmente críticu colos poderes municipal y eclesiático. Depués báillase'l Paloteao [29] y terminar col trenzau .[30]

Fiestes menores

[editar | editar la fonte]
  • San Antón, El 17 de xineru, col so correspondiente foguera pela nueche el la plaza del Conceyu (que se treslladen al fin de selmana).
  • San Sebastian, el 20 de xineru, cola so foguera'l fin de selmana siguiente de San Antón.
  • Santa Águeda, el 5 de febreru, cola so correspondiente foguera'l fin de selmana
  • A mediaos de xunetu, celébrase la feria de la mora encantada na que se representa la lleenda de la mora encantada.[31]

Persones Pernomaes

[editar | editar la fonte]

Persones relaccionadas con Bulbuente

[editar | editar la fonte]
  • L'escritor, Poeta, guionista y marín español Julio Alejandro Castro(1906-1995) tien una cai na llocalidá dedicada en 1992, yá que braniaba de pequeñu, amás de tar parte de les cenices nel términu municipal; Foi conocíu por escribir delles películes de Luis Buñuel.[34][35]

Referencies

[editar | editar la fonte]
  1. ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
  2. ↑ Afirmao en: Gran Enciclopedia Aragonesa. ID Gran Enciclopedia Aragonesa: 2646. Data de consulta: 16 ochobre 2016. Llingua de la obra o nome: castellanu. Data d'espublización: 1977.
  3. ↑ 3,0 3,1 | INE Grafico de poblacion de Bulbuente, Consultáu'l 12 de mayu de 2015
  4. ↑ «Documents d'època medieval relatius a la Corona d'Aragó». Arxiu Virtual Jaume I. Consultáu'l 26 de febreru de 2009.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Diccionariu Madoz Bulbuente Cons. el 07/01/2017
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 6,7 Bulbuente Patrimoniu Artistico relixosu ISBN 9788-84-9911-188-9 Publicación del Centru d'Estudios Borjanos y Institución Fernando'l Católicu; Autores: Alberto Aguilera Hernández y Ramiro Adiego Sevilla
  7. ↑ 7,0 7,1 Diccionariu Madoz Villamayor (Bulbuente) cons. el 07/01/2017
  8. ↑ 8,0 8,1 Referancia al Palaciu del palaciu de los abás de Veruela Páxina oficial del castiellu - palaciu, consultáu'l 1/9/16] (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
  9. ↑ 9,0 9,1 abás-de-veruela-bulbuente | Bienes de interes cultural d'Aragón, Palaciu de los Abades de Veruela, Consultáu'l 1/9/2016
  10. ↑ 10,0 10,1 Centru d'Estudios Borjanos, Molinos de Bulbuente, Cons. el 13 de marzu de 2017
  11. ↑ Otorgación publicada en La gaceta de los caminos de fierro del dia 12/9/1886 Pg.; Hemeroteca Biblioteca Nacional d'España; Consultáu'l 8/9/2017
  12. ↑ Concesión publicada en La gaceta de los caminos de fierro del dia 19/9/1886 Pg.; Hemeroteca Biblioteca Nacional d'España; Consultáu'l 8/9/2017
  13. ↑ Telegrames del periódicu La Vanguardia del 13/09/1886 Pg.15; Hemeroteca la Vanguardia; Consultáu'l 8/9/2017
  14. ↑ Ferrocarril_Econ%C3%B3micu_de_Cortes_a_Borja Ferropedia Compañía del Ferrocarril Económicu de Cortes a Borja consultáu'l 20/11/16
  15. ↑ «Ferrocarril de Cortes a Borja». Spanish Railways.
  16. ↑ Dato Memoria Histórica Bulbuente
  17. ↑ ABC Sevilla Premiu Ciudad de Borja 1948 cons. 3/12/16
  18. ↑ Diccionariu Madoz Partíu Xudicial de Borja (S.XIX)
  19. ↑ Ministeriu de Facienda y Alministraciones Públiques (Gobiernu d'España). «Treinta aniversario de las primeras elecciones municipales de la democracia». Archiváu dende l'orixinal, el 6 de marzu de 2014. Consultáu'l 6 de marzu de 2014.
  20. ↑ Alcaldes d'Aragón de les eleiciones de 2011
  21. ↑ «Alcaldes de tolos conceyos de la provincia de Zaragoza». Heraldo.es. 14 de xunu de 2015. https://www.heraldo.es/noticias/aragon/zaragoza_provincia/2015/06/14/todos_los_alcaldes_provincia_zaragoza_366885_1101025.html. 
  22. ↑ Gobierno d'Aragón. «Archivo Eleutoral d'Aragón». Consultáu'l 18 d'ochobre de 2012.
  23. ↑ «Resultaos politicos dende 1987 a 2011 lainformacion.com». Archiváu dende l'orixinal, el 2015-05-19.
  24. ↑ Pagina Sipca(Gobiernu d'Aragón), Historia Ilesia de Bulbuente, Consultáu'l 3/9/2016
  25. ↑ SIPCA Ermita de san bartolome bulbuente consultáu'l 4/9/2016
  26. ↑ SIPCA Casa modernista de Bulbuente, cons. el 14/03/17
  27. ↑ «Fiestes de San Bartolomé». Videu. Consultáu'l 26 de febreru de 2009.
  28. ↑ «Fiestes de San Bartolomé. El Diañu». Videu. Consultáu'l 1 de marzu de 2009.
  29. ↑ «Fiestes de San Bartolomé. El Dance». Videu. Consultáu'l 1 de marzu de 2009.
  30. ↑ «Fiestes de San Bartolomé. El Trenzado». Videu. Consultáu'l 1 de marzu de 2009.
  31. ↑ «| Pagina Web Oficial de la Feria de la Mora encantada». Archiváu dende l'orixinal, el 2015-08-01.
  32. ↑ Centru d'Estudios Borjanos Efemerides del 29 de Mayu, Consultáu'l 2/10/17
  33. ↑ SO_LEGÁU_ART%C3%8DSTICO_en_Argensola_122_Uesca_2012_pp._15-52 academia.edu L'OBISPU D'HUESCA FRANCISCO NAVARRO DE EUGUI Y EL SO LEGÁU ARTÍSTICU Pg. 18 a 20, Consultáu'l 2/10/17
  34. ↑ Julio Alejandro de Castro Cardús, Gran Enciclopedia Aragonesa
  35. ↑ Julio Alejandro, Un Escritor amigu de Bulbuente; Noticia de La Cronica del Campu de Borja(Periódicu de Aragon) del 8/2/2005; Cons. el 28//6/2017

Ver tamién

[editar | editar la fonte]

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]