Bursera simaruba | ||
---|---|---|
Clasificación científica | ||
Reinu: | Plantae | |
Subreinu: | Tracheobionta | |
División: | Magnoliophyta | |
Clas: | Magnoliopsida | |
Subclas: | Rosidae | |
Orde: | Sapindales | |
Familia: | Burseraceae | |
Tribu: | Bursereae | |
Subtribu: | Burserinae | |
Xéneru: | Bursera | |
Especie: |
Bursera simaruba (L.) Sarg. 1890 | |
Distribución | ||
Distribución natural | ||
Consultes | ||
Royal Botanic Gardens, Kew | Royal Botanic Gardens, Kew | |
World Flora Online | World Flora online | |
[editar datos en Wikidata] |
Bursera simaruba (indiu desnudu, jiote, jiñocuabo, palu mulatu, chaká o encuero -- sinónimos: B. gummifera, Pistacia simaruba) ye una especie de la familia de les Burseraceae, nativa de rexones tropicales d'América dende'l sureste d'EE. XX. (sur de Florida), Méxicu, América Central (Jinotega), el Caribe, Brasil, Colombia, Venezuela.
Ye un árbol pequeñu a medianu, d'hasta 25 m d'altor y de 10 a 100 cm de diámetru, con tueru cilíndricu ramificáu de baxa a medianu altor y copa irregular y esvalixada. Les fueyes son n'arreglu espiraláu, pinnaes con 7 a 11 foliolos, cada foliolu ye ovaláu anchu, de 4 a 10 cm de llargor y 2 a 5 cm d'anchu.
Presenta carauterístiques xerófitas, polo que crez nos climes semiáridos y de sabana de la Zona Intertropical. El so tueru y cañes tienen un notable color cobrizu cuando apuerten a adultos, lo qu'esplica'l so nome pola so paecencia col color de la piel de los indíxenes. Tien una corteza interna verde y brillante, con cloroplastos qu'ayuden na fotosíntesis mientres la estación seca. Crez cuasi en cualesquier parte, como puede trate na imaxe tomada nel Inxeniu Bolívar de San Mateo (Estáu Aragua, Venezuela). Ye de crecedera llarga y tamién de vida llarga. Un exemplu interesante d'árbol con posible emplegu pa reforestar pendientes, anque sían bien inclinaes y en suelos bien probes.
Según House y otros, llámase jiñocuabo o copón.
Según Membreño el nome provién del náhuatl jiocuáuitl (jiotl= sarna y kuauitl= árbol) : «Ye notable pol so tueru dafechu llisu y de color d'almagre. La decocción de la corteza empresta muncha ayuda contra les hidropesíes, y la raspadura del tueru escorteyáu sirvi para restañar el sangre de les firíes» (falta referencia). Tamién se preparar un prestosu ponche cola corteza puesta a ferver y con un güevu de pita amestáu.
Na rexón de Colima en Méxicu esti árbol ye conocíu como Palu Mulatu, Papelucu y Cuajiote. L'últimu nome ye un vocablu d'orixe náhuatl que se compón de los raigaños cuahuitl o kuauitl, que significa árbol, y jiotl, que quier dicir jiote, sarna o sarapulláu, según definir el Diccionariu de Mejicanismos, de Francisco J. Santamaría. Sería, pos, árbol sarnosu, precisamente porque la cutícula del so tueru y les sos cañes esprender notablemente.[1] Nesti sentíu la definición de Membreño seria una inversión de los dos vocablos en náhuatl, pero que no fondero signifiquen acoricar. Ye interesante de notar qu'esti la corteza d'esti árbol ye utilizada como remediu contra la sarna y que n'El Salvador y Guatemala l'árbol ye denomina jiote.
Esti árbol afaise perbién a distintos hábitats, suelos salinos o caliares, por eso ye usáu como árbol de cais n'árees costeres; y ye bien tolerante a vientos, encamentáu como especie resistente a furacanes nel sur de la Florida. Los estractos de hexano de les sos fueyes dizse que tienen propiedaes antiinflamatorias. La so corteza úsase como antídotu a Metopium toxiferum que crez nel mesmu hábitat y causa irritaciones estremes similares a la hedra venenosa.
En Florida y en Cuba esti árbol ye humorísticamente llamáu'l "árbol turista" ("tourist tree"), por cuenta de que el árbol ye coloráu y la corteza se descama.
Yá dende l'antigüedá los mayes denominaben a esti árbol chakáh y tamién lo emplegaben pa curar la irritación cutanea causada pol chechén (Metopium brownei) el cual crez cuasi siempres cerca del primeru. Esisten delles lleendes mayenses respectu al orixe de dambos árboles, una d'elles cunta que na antigüedá dos guerreros, unu bondosu llamáu Kinch y l'otru maldadosu llamáu Tizic, llucharon a muerte pol amor d'una moza de nome Nicte-Há con aciagu desenllaz pa dambos. Los dioses concediéron-yos la gracia de volver al mundu de los mortales convertíos n'árboles pa contemplar a la so amada: Tizic sería un chechén y Kinch un chacáh. Finalmente Nicte-Há morrería de pena y los dioses convertir nuna flor.[2]
Esta especie utilizar de distintes formes pa baxar la fiebre o calentura. Aconséyase inxerir pela mañana y pela nueche el cocimientu de les fueyes pa tratar los carecimientos del reñón. Prescribir en forma d'estruyíes sobre mancaes. La cocción de la corteza tómase como agua d'usu contra disentería, dolor d'estómagu, tos ferina o p'acelerar la evolución del sarampión. Pa esti postreru, amás, encamentar en baños o frotaciones.
Macerada con sal sirve como vomitivu. Se licúan les yemes de copal (o palu mulatu) n'agua crudo, cólase y toma n'ayunes como purgante. La resina fresca úsase sobre les quemadures de chechem (Metopium brownei); combinada con sebu y romeru (Rosmarinus officinalis) poner en forma d'emplastu onde hai dolor por reumes.
Tamién s'empleguen en casos de calor nel estómagu, foria, dolor de mueles, infeición intestinal, carecimientos hepáticos, pujos, tos, males venérevos, granos, salpullido, calor de la vexiga, mal d'orín, baños pa dempués del partu, baxar de pesu, esaniciar coloradillas y cachiparros, contra hidropesía y venenu de víbores.
Nicolás Monardes, nel sieglu XVI, rellata na so obra Yerbolera d'Indies que s'emplega pal reumatismu, artritis, toyimientu de les articulaciones, rixidez, dolor; pa numberoses enfermedaes de la piel, tales como l'apaición de llagues angüeñoses, llepra, erupciones aguacientes, según cualquier acumuladura de líquidu o agua nel organismu.
Nel sieglu XX, Maximino Martínez referir pa abscesos, como antierotálica, antidisentérica, para enfermedaes venérees, hemorraxes del estómagu, gastroenteritis y hidropesía.[3]
Dellos investigadores creen que los indíxenes del centro-norte de Venezuela denominaben esti árbol como "aguatiri". El nome de la ciudá de Guatire, nel estáu Miranda, paez provenir del nome qu'ellos-y daben a esti árbol.
Bursera simaruba describióse por (L.) Sarg. y espublizóse en Garden & Forest 3(118): 260. 1890.[4]
Bursera: nome xenéricu que foi nomáu n'honor del botánicu alemán Joachim Burser (1583-1649).[5]
simaruba: epítetu
|
Wikispecies tien un artículu sobre Bursera simaruba. |