Catedral

Una catedral (del francés cathédrale, pallabra derivada de la pallabra llatina cathedra -asientu- que provenía de la pallabra griega kathedra (καθέδρα) -asientu, bancu-) ye una ilesia cristiana onde tien la sede un obispu o arzobispu^[1] , y ye por eso la ilesia central d'una diócesis, conferencia o episcopáu. Nella allúgase, siquier de forma simbólica, la cátedra, asientu o sitiu puestu n'alto del obispu o arzobispu dende'l qu'este preside y guía a la comunidá, que-y dio orixe al nome del edificiu^[2].

Catedral d'Uviéu, n'España.

La esistencia de templos que faen la función de catedral ye específica de les confesiones cristianes nes que hai una xerarquía episcopal: Ilesia católica, Ilesia anglicana, Ilesia ortodoxa y delles congregaciones lluteranes y metodistes. L'apaición d'edificios eclesiásticos con funciones catedralicies remóntase al sieglu IV (Italia, Galia, Hispania y norte d'África), magar que la institución nun s'universalizó na Ilesia católica hasta'l sieglu XII. Pa esi momentu yá se desarrollaran formes arquiteutóniques, estructures institucionales y identidaes llegales específiques pa elles y estremaes de les de les parroquies, les ilesies monástiques y les residencies episcopales.

Nes ilesies ortodoxes griega y rusa el términu utilizáu pa referise a la catedral ye, respeutivamente, Katholikon y Sobor. Dambes pallabres tienen el significáu d'asamblea, y aplíquense non solo a les sedes episcopales, sino tamién a les ilesies monástiques y otros templos grandes. Cuando la ilesia ye la sede d'un arzobispu (o obispu metropolitanu) úsase davezu la espresión kathedrikos naos (ilesia catedral) pa referise a ella.

Tres de la Reforma protestante les ilesies cristianes de delles partes d'Europa Occidental (Escocia, Holanda, dellos cantones suizos y dalgunos principaos alemanes) adoptaron una estructura non xerárquica. Sicasí, dientro d'eses confesiones dellos edificios que foran catedrales primero de la Reforma entá caltienen el títulu y la dignidá de catedral, magar qu'ensin una superioridá xerárquica sobre les otres. Dende'l sieglu XVI, pero especialmente dende'l XIX, les distintes ilesies cristianes surdíes n'Europa tienen desarrollao intensos programes d'evanxelización n'Asia, África, América y Oceanía, de resultes de los cuales foron fundándose nesos territorios diócesis y catedrales. Arriendes d'ello, les ilesies católica y ortodoxa tamién tienen formao diócesis dientro de territorios de mayoría protestante p'atender a los emigrantes o a minoríes de la so fe, polo que nun ye raro atopar, dientro d'una ciudá, dellos edificios que faen les veces de catedral de les distintes confesiones cristianes.

Catedral Metropolitana de la Ciudá de Méxicu.

Cuando una ilesia parroquial fai temporalmente les funciones de catedral o concatedral d'una diócesis llámase-y pro-catedral. D'otra banda, hai delles diócesis nes que hai dos templos distintos con rangu catedraliciu, y dambos comparten el títulu de concatedrales. Por últimu, hai delles ilesies que, pol so gran tamañu o valir arquiteutónicu, reciben coloquialmente'l nome de catedral magar que nun seyan tales dende'l puntu de vista de la organización eclesiástica (Catedral de Cristal de California, mercada pela Ilesia católica en 2012 pa convertila nuna catedral auténtica; Catedral Ártica de Tromsø, en Noruega...)

Definición

Cathedra del papa nel ábside de la ilesia de San Xuan de Laterano, catedral de Roma.

La pallabra catedral deriva de la pallabra griega kathedra (siella, asientu), y fai referencia a la esistencia nún llugar destacáu, asitiáu per detrás del altar mayor y perriba del nivel del templu, del tronu u siella del obispu o arzobispu nes ilesies antigues. Nel mundu antiguu la presencia d'una siella elevada sobru una tarima yera la señal distintiva de que'l que se sentaba nella yera un mayestru, y nel so pasu al mundu cristianu esi llugar simbolizó'l papel del obispu como mayestru na so comunidá. Na Antigüedá tardía la esistencia d'un tronu eleváu dientru d'una basílica marcaba'l llugar aú se sentaba'l maxistráu presidente, y la kathedra simboliza tamién el papel de gobernante de la so diócesis que-y correspuende al obispu.

El tronu episcopal encarna'l principiu de que namái la presencia d'un obispu fai qu'un templu seya una catedral, y esto aplícase inclusive nes ilesies que, magar que yá nun tienen obispu anguaño, conserven la dignidá y les funciones catedralicies como recuerdu del tiempu en que lu teníen. Sicasí, el tronu tamién encarna'l principiu de que ye la catedral la que fai a dalguién obispu. En munches confesiones cristianes (catolicismu, protestantismu...) l'obispu ye elixíu dientru de la catedral, y toma posesión del cargu al ser entronizáu dientru d'ella por aclamación de los clérigos y los llaicos. Por embargu, notres, principalmente nes ilesies ortodoxes y nes ilesies céltiques d'Irlanda, Escocia y Gales, la eleición del obispu facíase dientro los monasterios^[3]. no es zara es sara

Historia y organización

Orixe y carauterístiques de les primeres catedrales

La historia les catedrales escomienza nel añu 313, cuando l'emperador Constantinu el Grande conviértese al cristianismu. Dafechamente, y hola tomando'l términu nel so sentíu etimolóxicu, nun podía habeles primero d'eso, porque anantes del sieglu VI nun había cathedrae cristianes; los obispos nunca taben sentaos cuando la congregación taba aconceyada, sinón que la presidíen asitiaos de pie sobro una plataforma elevada, el pulpitum. Nel sieglu III la fras ad pulpitum venire (llegáu al púlpitu) conviértese na fórmula habitual pa proclamar a un nuevu obispu nel mundu cristianu.

La basílica d'Aquileia, que caltién dalgunos restos de la primitiva catedral del sieglu IV.

Nel añu 256, demientres l'asediu a la ciudá de Dura-Europos, una ilesia cristiana (domus ecclesiae) foi enterrada dientro d'una estructura defensiva, lo que permitió recuperar intacta la so estructura al ser escavada pelos arqueólogos. Al facelo alcontraron que la ilesia yera'l resultáu de la conversión de la contorna del patiu d'una casa urbana en templu. Dos habitaciones, a un estremu d'elli, foron axuntaes pa facer un llugar d'asamblea con capacidá pa 60-75 persones, y se colocó un duernu nuna habitación del llau contrariu del patiu, coles paredes enllenes de pintures murales, que facía les veces de bautisteriu. La sala grande, pela so banda, tenía un púlpitu eleváu nun estremu, grande abondo pa qu'una persona pudiera lleer, predicar y presidir la celebración dende elli, pero non lo suficiente pa que pudiera colocáse-y enriba un tronu o un altar. La sala, amás, nun tenía decoración denguna nes paredes.

Nel añu 269, dempués que Dura fora conquistada pol exércitu persa, un garapiellu de clérigos ficieron una fueya de quexes, en forma de carta abierta, sobre'l obispu d'Antioquía, Pablu de Samosata. Ente les acusaciones dicíen que Pablu, que fora nombráu ducenarius (un cargu militar que-y daba'l mandu sobre una unidá de 200 soldaos) polos contactos que tenía na corte imperial, tenía fecho, ensin tener derechu a ello, un recintu (secretum) pa so na ilesia d'Antioquía; que dientro d'elli llevantara un tronu dende'l que presidía les celebraciones; y qu'entrenara un coru de muyeres pa que cantaren canciones qu'elli mesmu componiera. Los clérigos opónense a estes práutiques novedoses denunciando que Pablu introduciera símbolos y práutiques de la so maxistratura secular romana dientro del ritual de la Ilesia, presuponiendo amás que l'obispu, demientres la Eucaristía, taba sentáu nel sitiu del mesmu Xesucristu. Pese a la so denuncia, lo cierto ye que cien años dempués tolos obispos de la cuenca mediterránea construyeran catedrales, toos atendíen el cultu sentaos en tronos colocaos nun recintu zarráu y toos teníen coros que cantaben na misa pa dá-y prestancia. Lo qu'había nel fondu d'esta forma de comportarse yera l'aceptación, consciente o non, polos obispos de la invitación imperial a que adoptaran y mantuvieran los deberes, la dignidá y los símbolos propios d'un maxistráu romanu. Estos presidíen les reuniones dende un trono eleváu asitiáu nuna sala allargada, con una nave única rectangular y guapamente decorada nomada basílica, y los obispos pasaron a facer lo mesmo.

Interior de la basílica d'Aquileia, con restos del mosaicu orixinal.

La más vieya d'eses nueves catedrales basilicales de las qu'entá se conserven restos significativos ta embaxu'l suelu de l'actual catedral de la ciudá italiana d'Aquileia, nel estremu septentrional del mar Adriáticu. L'edificiu, datáu por una inscripción nún mosaicu ente 313 y 319, consistía en dos naves paraleles, de tamañu similar, en direición este-oeste, coneutaes por una nave más pequeña en forma de cruz, en direición norte-sur, que se piensa que podía ser la residencia del obispu. Les trés naves creen un patiu abiertu, nel que s'asitiaba orixinalmente un bautisteriu independiente. Sobreviven entá, daquella dómina, suelos de mosaicu de les dos naves paraleles, perdecoraos con escenes bíbliques (la de Xonás y la ballena, por exemplu) y retratos de donantes, mayormente femeninos. Parez que catedrales d'estructura similar, con doble basílica y bautisteriu, llevantáronse naquellos años en Milán, Tréveris y Pavía, pero posteriormente'l modelu de catedral de nave única de planta basilical convirtióse nel más común.

La declaración de Constantinu que convirtió al cristianismu na relixón oficial del imperiu camudó tolos vezos d'estes comunidaes. De ser una relixón minoritaria, mayormente urbana, restrinxida a dellos grupos sociales concretos y sometida a la hostilidá oficial y dacuando a la persecución el cristianismu pasó a ser una relixón mayoritaria, a la qu'aportó xente de toles clases sociales de la ciudá y tamién del campu. De resultes d'ello demientres el sieglu IV aumentó enforma el númberu d'edificios y el de les persones dedicaes a servir el cultu; l'apaición de les primeres catedrales ha enmarcase nesti procesu.

Estructura de les primeres catedrales

La llocalización y disposición de les primeres catedrales variaba muncho d'una ciudá a otra, magar que la mayoría, como la d'Aquileia, allugábense dientro del recintu amuralláu de la ciudá pero apartaes del centru urbanu. Hai, por embargu, una serie d'edificios qu'apaecen en cuasi toes elles.

La basílica

La planta basilical yera la carauterística de la mayoría de los principales edificios civiles y militares romanos, y convirtióse tamién na estructura arquitectónica más usual pa facer llugares de reunión pa les celebraciones relixoses de los cristianos. De magar, el términu basílica fai referencia a cualesquier edificiu relixosu de ciertu tamañu. Estes nueves basíliques yeren completamente diferentes en tamañu de los primitivos llugares de reunión de los cristianos, y tamién perestremaes de cualquier templu romanu non cristianu. Les naves yeren rectangulares, con pasillos llaterales separtaos de la nave central, más ancha, por columnes, y recibíen la lluz de grandes ventanes nomaes claristorios. Los suelos y les paredes taben perdecoraos con mosaicos y taracea, xeneralmente con motivos abstractos o florales. La doble basílica d'Aquileia tenía n'orixe dos naves de 37 m de llargor y 17 m d'anchor, pero trenta años dempués una d'elles foi ampliada hasta algamar los 73 m de llargor y los 31 m d'anchor. Esta basílica ampliada incluyó yá trés elementos adicionales que se convirtieron en carauterísticos de les primeres catedrales:

Planta de la basílica de San Pedru Extramuros (Roma), exemplu d'edificiu de planta basilical.

• Un recintu al estremu más oriental de la ilesia, arrodiando l'altar.
• Un synthronos, tres del altar y mirando pal oeste, que consistía nuna tarima elevada na qu'había, nel centru, la siella del obispu, y a los llaos d'ella bancos pa los clérigos de la so familia (comunidá).
• Un nártex o atriu, al estremu occidental de la ilesia, al que se retiraben los catecúmenos (cristianos en fase de preparación pa recibir el bautismu) demientres l'actu central de la lliturxa eucarística.

El bautisteriu

El bautisteriu de la ilesia de Dura-Europos yera un cuadráu d'un metru de llau con una fondura d'un metru; los bautizandos podíen ponese de pie dientro d'elli, pero nun podíen ser bautizaos por inmersión. Nes nueves catedrales namái los obispos bautizaben, y eses ceremonies celebrábense dos veces al añu pa dexar tiempu ente medies pa la instrucción de los catecúmenos. Poro, los baptisterios teníen que ser muncho más grandes, y incluyir tamién llugares pa vistise y desvistise con cierta privacidá. El tanque bautismal, xeneralmente octogonal, yera suficientemente profundu pa permitir la inmersión total del bautizando, y d'anchor bastante pa qu'entraran nelli el bautizando y un diáconu que lu asistía y guiaba nel ritu. Los baptisterios avezaron a ser estructures de planta centralizada, derivada de la de les capilles funeraries, y siempres yeren un edificiu independiente separtáu de la basílica.

El palaciu episcopal (episcopium)

Na casa convertida n'ilesia en Dura nun vivía naide; dafechu, estructures propies d'una vivienda, como la cocina y la lletrina, foran eliminaes nes obres d'adautación de la casa a la so nueva función. Sicasí, los conxuntos catedralicios posteriores siempres incluyíen una vivienda pal obispu. Ente les quexes de los clérigos escontra Pablu de Samosata nun yera la menor el fechu del so tratu, percercanu, coles cristianes devotes. Como yera vezu, Pablu taba casáu cuando lu elixeran obispu; y, como s'esperaba de los qu'accedíen a la dignidá obispal, dexó de tener contautu sexual cola muyer después del nomamientu. Pero los sos acusadores dicíen que, al vivir arrodiáu d'otres muyeres, daba abondo qué falar, y qu'esi escándalu, magar que nun amoreciera con elles, yera inaceptable. Pa evitar eses situaciones fízose necesario que nes nueves catedrales hubiera una vivienda específica pa que vivieren nella namái l'obispu y los clérigos. De magar, en toles ilesies d'Europa occidental, los presbíteros y diáconos tamién pasaben a vivir separtaos de les sos muyeres al ser ordenaos, y fízose obligáu qu'hubiera, en toles catedrales, un episcopium. Nelli vivíen, comíen y dormíen los homes y neños consagraos a la Ilesia, y nelli había tamién sales pa que l'obispu recibiera a les sos visites y un comedor pa convidalos, una capiella privada pal obispu y, xeneralmente, una casa de baños.

La economía de les primeres catedrales

Como la residencia episcopal yera un edificiu más del complexu constructivu catedraliciu nun había distinción ente les propiedaes y donaciones episcopales, diocesanes y catedralicies. En principiu, tolos ingresos de la diócesis acababen nún fondu común, que se repartía dempués en cuatro partes nún porcentaxe establecíu p'atender los gastos del obispu, de los clérigos de la catedral, del mantenimientu ya illuminación de la catedral y les ilesies de la ciudá, y pa obres de caridá. Munches diócesis recibíen, yá dende anantes de la proclamación de Constantinu, munches donaciones, magar que la so cantidá ya importancia medró enforma dempués d'esi momentu. Entamaron a recibise donaciones imperiales, pero foron más y más importantes les herencies y donaciones recibíes de persones privaes. Arriendes d'eso, munchos terratenientes sosteníen los sos oratorios y capiellas privaes, amás de patrocinar instituciones de caridá o inclusive monasterios de monxos o monxes.

• La parte del obispu. Agustín d'Hipona estimó que los sos ingresos personales yeren venti veces mayores que los de so pa, que yera un funcionariu civil de rangu menor, y nun yera nin con muncho l'obispu más ricu del norte d'África. Pero l'aceptación del so estatus de maxistraos civiles obligolos a aumentar muncho los sos gastos pa caltener un nivel de vida acordies con esi estatus, y tamién a correr col coste de les obligaciones que contrayíen con esa nueva situación, como yera'l de pagar asesores llegales cualificaos que los axudaran cuando actuaban como xueces civiles.

• La parte de los clérigos. Tolos clérigos adscritos a la catedral, homes y muyeres, recibíen un sueldu del fondu xeneral. Esto incluyía tanto a los que trabayaben na catedral mesma como a los que taben destinaos n'ilesies fundaes pol obispu dientro la ciudá (nomaos canonici). Pa finales del sieglu IV, cola espansión de la Ilesia haza les árees rurales, foron fundándose ilesies en llugares alloñaos de les ciudaes. Nesos templos, atendíos tamién por canonici que recibíen el so salariu del fondu diocesanu común, recibíen les poblaciones de la zona'l bautismu.

• La parte del templu. Munches inscripciones de donantes amuesen que la mayoría de los ameyoramientos constructivos (mosaicos, techos, muebles...) de les catedrales yeren pagaos al traviés de donaciones privaes. Por embargu, el mantenimientu ordinariu de la catedral y la so illuminación pagábense col fondu común. Y tamién los de les ilesies (nomaes tituli) atendíes direutamente polos clérigos de la familia del obispu, un grupu qu'incluyía les ilesies anteriores a la proclamación de Constantinu y a les nueves ilesies rurales. Sicasí, nun incluyía les capielles (nomaes parochiae) llevantaes polos grandes propietarios de tierres nes sos propiedaes pa usu propiu. Esperábase tamién que l'obispu, pol so calter de maxistráu civil, contribuyera col so patrimoniu a la edificación d'obres públiques d'interés xeneral: acueductos, pontes...

• Les obres benéfiques. En toles ciudaes los obispos gastaben cantidaes importantes de dineru p'axudar a les vilbes, los güérfanos y los probes. Nos primeros sieglos del cristianismu esto yá yera avezao, pero daquella les perres gastábense namái n'axudar a los cristianos n'estáu de necesidá; dende esti momentu la caridá exércese con tolos que la necesiten. Los obispos teníen un papel perimportante na recoyida de fondos pa rescatar a persones que foran feches prisioneres, y esperábase tamién que cada diócesis sostuviera económicamente un albergue pa xente ensin casa y pa foriatos o peregrinos, el xenodochium.

Personal al serviciu de la catedral

Clérigos cola tonsura romana.

La publicación en 313 por Constantinu del edictu de Milán, qu'inauguró'l periodu conocíu como la paz de la Ilesia, camudó como viemos l'estatus del obispu, pero tamién el de los otros clérigos. Los que vivíen nel episcopium col obispu formaben la so comunidá (familia), y recibíen como marca de la so condición la tonsura romana. Afaitábase-yos la cabeza n'alcordanza de San Pedru, que la so cabeza fora afaitada por aquéllos que nun creyíen na so enseñanza como forma d'humildalu. Na Ilesia primitiva reconocíense les dignidaes d'obispu, presbíteru y diáconu, pero nos primeros sieglos foron surdiendo delles otres órdenes menores; toos taben tonsuraos. Empezaron a entendese eses dignidaes distintes como rangos asemeyaos a los del exércitu, espardiendose tamién la idea, tomada del serviciu civil o militar romanu, de dir ascendiendo por ellos siguiendo'l principiu del cursus honorum, pasando d'un rangu a otru superior tres de pasar un tiempu mínimu de serviciu en caún d'ellos. Les ordenes femenines de vírxenes, vilbes y diaconises nun formaben parte de la familia l'obispu, nun recibíen la tonsura y nun progresaben al traviés del cursus honorum. No que cinca al númberu de persones qu'había al serviciu d'una catedral, el so númberu medró enforma dempués del edictu de Constantinu. Asina, Xustinianu ordenó en 540 que'l personal al serviciu de la catedral de Santa Sofía, en Constantinopla, nun incluyera más de 60 presbíteros, 100 diáconos, 90 sodiáconos, 110 llectores, 25 cantantes, 100 porteros y 40 diaconises, lo que fai un total de 525 persones.

L'obispu

L'obispu yera'l cabezaleru de la diócesis. El so cargu nun taba incluyíu espresamente dientro del cursus honorum, una y bones yera elixíu polos clérigos y los llaicos. Yera vezu que los clérigos ficieran lo posible pa que s'escoyeran los obispos d'ente los presbíteros de la catedral, mentantu que los llaicos avezaben a preferir a dalguién que nun perteneciera a elli: un home con fama de santu, ermitañu o asceta, o un funcionariu civil sobro'l que pudieran influyir dempués si teníen qu'acudir a pleitear al so tribunal. La mayoría los obispos, nostante, procedíen de la clase de los curiales, formada por aquellos que teníen el rangu hereditariu de decuriones y la obligación de servir na alministración de la ciudá. Y eso porque namái la xente d'esa clase y de clases superiores teníen posibilidá de consiguir una educación completa en griegu y llatín, imprescindible pa espresase coles formes llingüístiques clásiques obligaes nún obispu.

La mitra ye ún de los elementos distintivos del obispu nes Ilesies católica y ortodoxa.

Los presbíteros y l'arcipreste

Esperábase que la presidencia de los oficios bautismales y eucarísticos fora exercida pol obispu, que había celebrar estos ritos na catedral y nes otres ilesies titulares de la ciudá por turnu. Na práutica, nostante, l'obispu necesitaba sustitutos p'atender los oficios eucarísticos y el rezu diariu, y esa función desarrollábenla los presbíteros. L'obispu escoyía ún d'ente ellos pal cargu d'arcipreste, que yera'l so sustitutu oficial nos ritos y el cabezaleru de la comunidá. L'arcipreste yera tamién responsable de la escuela de gramática de la catedral. Dempués del sieglu V nun hubo más profesores seculares de retórica y gramática pagaos pol estáu na Europa occidental, y la Ilesia tuvo que crear les sos propies escueles.

Los diáconos y sodiáconos; l'archidiáconu

Igual que los obispos sustituyeron al obispu nes cuestiones rituales, los diáconos sustituyéronlu nos asuntos alministrativos y financieros, y especialmente na recoyida de fondos y l'alministración de les obres benéfiques. El cabezaleru d'esti grupu yera l'archidiáconu, sustitutu oficial del obispu pa cuestiones alministratives. Inferior en rangu al arcipreste nún primer momentu, pal sieglu VI tenía, en xeneral, clara preeminencia sobro esti. Los sodiáconos asistíen a los diáconos, y como podíen casase dempués de ser ordenaos esti yera pa munchos clérigos el puntu final del so cursus honorum. A nun ser que fora escoyíu obispu, o inclusive papa, daqué que sucedió en delles ocasiones.

Los porteros, exorcistes, llectores y acólitos. El primicerius

Los trés primeros d'estos órdenes dábense a la vez, y yeren concedíos a los neños a la edá de siete años. Estos llectores yeren mui nuevos p'acudir a la escuela de gramática, pero les carauterístiques de la so voz facíelos perútiles pa la escuela de coru (Schola Cantorum). La organización de los coros encargábase-yos a los diáconos hasta que Gregoriu I creó la figura del primicerius, o mayestru cantor, pa dirixir el coru. Esto foi un cambiu fundamental, porque nún momentu nel que nun había denguna forma estandarizada d'escritura musical la única forma na que la música relixosa podía caltenese y tresmitise yera profesionalizando la enseñanza musical nos coros catedralicios.

Les órdenes femenines: vírxenes, vilbes y diaconises

Les órdenes femenines tuvieron una importancia considerable nos primeros sieglos de la Ilesia, pero foron arrequexaes dende'l sieglu IV. Les diaconises participaben nel ritu del bautismu, y siguieron siendo necesaries demientres siguieron bautizándose persones adultes. El caltenimientu de les otres dos órdenes foi una consecuencia del celibatu impuestu a obispos, presbíteros y diáconos. Cuando un home ordenábase y entraba nel episcopium solía solicitar axuda pa sostener a les femes de la so familia (ma, muyer, fíes...), qu'ingresaben nes órdenes de les vírxenes o les vilbes.

Los clérigos de la catedral: el capítulu catedraliciu

Sala capitular de la catedral de Toledo. Nel centru, la cathedra del obispu.

Nómase capítulu a una asociación de clérigos d'una ilesia determinada, que formen una persona moral, reciben el nome de callóndrigos y tienen la misión d'atender, promocionar y dar solemnidá al cultu divinu nella. La formación d'un capítulu catedraliciu correspuénde-y, pol so calter de corporación eclesiástica, al papa. El capítulu forma una unidá col obispu, una y bones ye un conseyu consultivu que lu axuda al gobiernu de la diócesis; sicasí, tien una entidá propia, ríxese por unes normes específiques y inclúi una serie de cargos^[4].

El preboste

Na mayor parte d'Europa, nos primeros sieglos d'esistencia de les catedrales, el cabezaleru de los clérigos que taben al servicio d'ella yera'l preboste (del llatín praepositus, encargáu). Esti encargábase tanto del control de los clérigos y de la supervisión del desarrollo de les sos funciones como tamién del curiáu de les tierres y posesiones de la Ilesia. Esta última misión ocupaba, bien de veces, la mayor parte del so tiempu, y ello facíalo abandonar los sos deberes eclesiásticos. Dende bien ceo hebo quexes de los clérigos denunciando que los sos prebostes taben perenfotaos nos asuntos materiales y abandonaben dafechu los espirituales. Esto fizo que, en munchos sitios, creárase una nueva figura, la del deán, que pasó a encargase de les funciones del preboste rellacionaes col caltenimientu de la disciplina dientro'l capítulu catedraliciu y el curiáu de los servicios relixosos del templu.

En dellos casos la figura del preboste desapaeció. Cuando non el preboste, que podía tener tamién el cargu d'archidiáconu, siguió siendo'l xefe del capítulu; esto yera habitual n'Alemaña. N'Inglaterra, por embargu, la figura del preboste foi cuasi inesistente. L'obispu Gisa punxo un preboste de cabezaleru del capítulu de la catedral de Wells, pero dempués esi cargu quedó subordináu a otros dientro del capítulu y quedó al cargu namái del control de les tierres de la Ilesia. Tamién hubo preboste na ilesia colexata de Beverley Minster, pero yera un oficial esternu que, pese a tener cierta autoridá, nun formaba parte del coru y nun tenía votu nos conceyos del capítulu. Nos países escandinavos tamién yera avezao que la figura del preboste fora la principal del capítulu, y en Francia había cargos con esi nome, pero'l so poder nun yera'l mesmu en tolos llugares. Asina, de les 136 catedrales qu'había nel país na dómina de la Revolución francesa (finales del sieglu XVIII) namái 38, asitiaes principalmente na llende con Alemaña o nel sur del país, teníen un preboste como xefe del capítulu catedraliciu. Había tamién notros llugares, como Autun, Lyon o Chartres, prebostes, en númberu de dos y con funciones subordinaes a les d'otres persones del capítulu.

Dignidaes del capítulu catedraliciu

La composición normal d'un capítulu catedraliciu incluyía, polo menos, cuatro dignidaes amás d'un númberu variable de callóndrigos. El deán, el precentor, el maxistral y el tesoreru ocupaben los cuatro asientos de les esquines nel coru y recibíen la consideración, en munchos de los estatutos de los capítulos, de quatuor majores personae (les cuatro persones principales) de la ilesia.

• El deán. El papel del dean (del llatín decanus) parez tener derivao de la figura del deán benedictín, que yera un monxu que tenía otros diez al cargu d'elli. La figura del deán apaeció pa sustituyir a la del preboste na direición de los asuntos internos del capítulu. N'Inglaterra cada catedral taba dirixida por un deán, que yerea elixíu pol capítulu y confirmáu nel cargu pol obispu. Preside'l capítulu y dirixe la organización de los oficios relixosos, teniendo un papel específicu reserváu pa elli en delles catedrales. El so sitiu nel coru ye preeminente, una y bones solía ocupar una siella específica y separtada asitiada nel estremu occidental de la bancada meridional del coru.

Vista del coru de la catedral de Kilkenny (Irlanda). Nella vese'l tronu del obispu y, delantre d'elli, l'asientu del precentor.

• El precentor (tamién primicerius, cantor...). Ye l'encargáu de la regulación de la parte musical de los oficios relixosos. Preside'l capítulu cuando nun ta'l deán, y ocupa un asientu específicu nel estremu occidental de la bancada septentrional del coru.
• El canciller o maxistral (tamién scholasticus, écoldtre, capiscol...). El maxistral de la catedral ye l'encargáu de la supervisión de la escuela catedralicia, llee les llectures sagraes y supervisa la correición llingüística de los cantos del coru y de les llectures nos oficios relixosos. Ye tamién, davezu, el secretariu y bibliotecariu del capítulu. Cuando falten el deán y el precentor preside'l capítulu. El so asientu taba habitualmente nel estremu oriental de la bancada meridional del coru.
• El tesoreru (tamién custo, sacrisla, cheficier...). Ye'l encargáu del cuidáu del edificiu y de tolos sos muebles y ornamentos, y de qu'hubiera pan y vinu pa la eucaristía, asina como inciensu y veles. Ocupábase tamién del campanariu y el so funcionamientu, y sentábase enfrente del maxistral, nel estremu oriental de la bancada septentrional del coru.
• Otros cargos. En munches catedrales había otres dignidaes, como les de vicedeán, vicecanciller, praelector (profesor), succentor-canonicorum (sochantre, que yera'l que dirixía'l coru nos oficios relixosos)... Estos cargos caberos apaecieron pa sustituyir a les otres dignidaes cuando faltaben, lo que yera frecuente de magar entamó a espardese'l vezu de que los callóndrigos de más categoría nun vivieran nel episcopium.
• Callóndrigos comunes. Tolos callóndrigos de la catedral recibíen una cantidá económica pola so condición, amás de recibir la parte que-yos correspondía de los fondos comunes de la diócesis.
• Los prebendaos y los vicarios. Dende bien ceo munchos callóndrigos abandonaron la residencia del episcopium, y esto llevó a estremar ente los callóndrigos residentes y non residentes. En munchos llugares afitose un númberu máximu de callóndrigos residentes, y retiróse-yos la participación nos fondos comunes a los non residentes. A estos entamó a llamáse-yos prebendaos, y magar que nun recibíen fondos de la diócesis caltuvieron la so condición de callóndrigos y el derechu al votu nes asamblees del capítulu. L'espardimientu del sistema de non residencia dio llugar a la apaición de los vicarios. Cada callóndrigu tenía'l so vicariu, que lu representaba cuando nun taba y sentábase nel so puestu nel coru. El vicariu nun tenía sitiu nel capítulu nin derechu a votu propiu, y yera namái un representante del callóndrigu ausente, qu'ocupaba la so siella y sustituyíalu nel desempeñu de les sos obligaciones. En dellos llugares llamábase-yos semiprebendaos. Col pasar del tiempu en dellos llugares los vicarios acabaron formando un capítulu menor supervisáu pol deán y el capítulu.

Les rellaciones ente'l capítulu y l'obispu

El capítulu yera'l conseyu consultivu del obispu, al que tenía que consultar pa tomar les decisiones importantes y que podía vetar les sos aiciones. Asina, una decisión xudicial obispal necesitaba'l sofitu del capítulu enantes de que tuviera efeutu llegal. L'obispu tampoco podía camudar los vezos rituales de la diócesis ensin el consentimientu del capítulu, que tenía de ser consultáu tamién pal nomamientu de los cargos principales de la diócesis, como'l de vicariu xeneral. Magar que na teoría esto sigue siendo asina anguaño, lo cierto ye que'l papel del capítulu catedraliciu como conseyeru del obispu ye daqué que cayó na escayencia bien de tiempu atrás. El capítulu, por últimu, tien la capacidá llegal de facese cargo de la diócesis cuando nun hai obispu nella, por exemplu, cuando muerre ún y mentantu nun se produz el nomamientu del siguiente.

Funciones de la catedral

La principal función de la catedral ye la de servir a Dios na comunidá, organizando l'actividá relixosa de la diócesis de la que ye cabeza. L'edificiu, cola so presencia física, simboliza la gloria de Dios y de la so Ilesia. Una catedral, el so obispu y los sos dignatarios tienen funciones en principiu puramente relixoses, pero pueden tamién implicase na vida civil y comunitaria de la rexón.

Función simbólica

Catedral de Pisa (Italia), exemplu de catedral con planta de cruz llatina.

Catedral ortodoxa de Novocherkassk (Rusia), exemplu de catedral con planta centralizada.

La catedral ye, munches veces, l'edificiu que más rescampla nel paisaxe d'una ciudá, y tamién de los más antiguos. El so tamañu y esplendor ye, en cierta manera, una midida de la importancia de la propia ciudá. El dineru emplegáu na so construcción entregábase pa honrar a Dios, pero amosaba tamién, amás de la devoción, l'estatus y riqueza de los sos patrones.

Les catedrales avecen a tar orientaes en direción este-oeste, de forma que'l celebrante de la eucaristía mira hacia'l sol naciente, que simboliza a Xesucristu. No que cinca al planu de la catedral, ye vezu que tenga forma de cruz. Esto tien una utilidá simbólica y funcional. La primera, porque fai alcordanza de la cruz na que Cristu foi crucificáu; y la segunda, porque permite dividir el templu en distintos espacios nos que pueden desarrollase diverses actividaes o nos que pueden acutase espacios pa grupos de xente estremada: clérigos, coro, pueblu... El cuerpu principal del edificiu, la nave central, ocupa'l brazu llargu de la cruz, y ye aú se xunten los fieles pa oyir misa. Ye tamién el sitiu pel que pasen les procesiones, qu'entren nel templu pola puerta más alloñada del altar (la occidental, xeneralmente) y acaben delantre d'elli. Les naves llaterales faciliten el movimientu de persones pol templu, permitiéndo-yos pasar ensin interrumpir los rezos que se tean produciendo na nave central. Los brazos de la cruz formen el cruceru o transeptu, y suelen contener varies capielles. El brazu cortu de la cruz, finalmente, ye au ta l'altar o santuariu, una mesa na que se consagra'l pan primero de repartir la comunión ente los fieles.

Les catedrales de la Europa occidental suelen tener esta estructura, que simboliza'l progresu de l'alma cristiana hacia la Salvación. Na Europa oriental, por embargu, les catedrales suelen tener una planta centralizada (nomada de cruz griega, colos cuatro brazos igualses) y tar cubiertes por una cúpula. El simbolismu ye distinto nelles: la disposición de la catedral representa la xerarquía ente la Tierra y el Cielu, que aveza tamién a venir desplicada na decoración interna del templu, a base de frescos o mosaicos.

Función relixosa

Facistol nel coru de la catedral-mezquita de Córdoba.

Amás de su función organizativa, de sede del obispu y de llugar de reunión del capítulu de la diócesis, la catedral tien una función llitúrxica perimportante. Nella celébrase, en xeneral polo menos trés veces al día, el cultu, con una solemnidá mayor que nel restu les ilesies. Nun ye raro que la misa seya cantada, con participación del coru, dirixíu pol chantre, que tien acutao nes más d'elles un llugar específicu asitiáu ente l'altar y la nave central. Los sos cantos avecen a acompañase con órganos, que son de tubos nos edificios más antiguos.

Na catedral hai siempre una pila bautismal pa que los nuevos cristianos reciban el bautismu. Aveza a tar colocada cerca la puerta, porque'l bautismu simboliza la entrada na comunidá de la Ilesia. Sicasí en dalgunes catedrales, mayormente italianes, el ritu del bautismu celébrase nún edificiu separáu, nomáu bautisteriu. Otra de les funciones de la catedral ye la llectura y esplicación de la Sagrada Escritura. Pa facela xeneralmente úsase un facistol, un reposallibros en forma d'aigla (n'alcordanza de Xuan l'Evanxelista) fechu de metal o madera tallada que recueye la Biblia nes sos ales desplegaes. En delles catedrales hai dos llugares de llectura: ún, a la mandrecha del altar, pa la llectura l'Evanxeliu, y otru a la manzorga pa la llectura de les epístoles. Munches catedrales, finalmente, son tamién llugares de peregrinación, y a elles aporten peregrinos pa venerar dalgún oxetu sagráu o dalguna reliquia d'un santu.

Funciones sociales y cíviques

La catedral, llugar au se celebren los nacimientos, matrimonios y entierros y au se guarda memoria escrita d'ellos, fai les veces d'archivu de datos de la historia de la ciudá. Nella celébrense con servicios relixosos especiales les fiestes nacionales o llocales, y tamién los fechos tristes de la comunidá, y por munchu tiempu foron el llugar nel que se coronaben los reis. Tamién sirvíen, en tiempos pasaos, pa dar cuenta por mediu d'anuncies de les noticies d'interés pa la ciudá. Y nun hai qu'escaecer, tampoco, el sistema de comunicación basáu nel tañíu de les campanes, perutilizaes en tiempos pasaos pa dar cuenta de desastres o invasiones amás de comunicar al pueblu que diba haber una misa, un casoriu, un entierru... Particularmente gayoleru yera'l tañíu qu'indicaba'l final d'una guerra.

L'edificiu de la catedral

Catedral católica de Tokyo (Xapón).

Les catedrales, especialmente les construyíes na Edá Media, avecen a ser les ilesies de mayor tamañu de la diócesis. Les antigües catedrales d'Inglaterra, norte de Francia, Bélxica, España, Portugal, Italia, Alemaña o Sicilia, y les catedrales barroques d'América del Sur, tán ente los edificios relixosos de más valir arquiteutónicu, tanto pola fábrica del edificiu como pol so conteníu (pintures al fresco, vidrieres, escultures, retablos...). Esta carauterística de so, el gran tamañu, nunca foi por embargu un requisitu pa la construcción d'una catedral. Asina, les catedrales de los reinos celtas y saxones solíen ser perpequeñes, como tamién lo ye la catedral bizantina d'Atenas. N'Italia, sacante les catedrales de Florencia y Milán, les numberoses catedrales del país son xeneralmente, en forma y tamañu, mui asemeyaes a les ilesies de los monasterios o a parroquies importantes de les sos ciudaes. Nos tiempos modernos, nos que se busca la funcionalidá perriba de too, les catedrales de nueva construcción avecen a ser pequeñes, magar que con esceiciones destacaes como les catedrales católiques de Los Angeles, Liverpool o Tokiu o la ilesia ortodoxa de San Sava en Belgráu.

Les catedrales de fundación monástica, y delles de les d'orixe secular, tienen claustros, que podíen usase pa celebraciones y conceyos al abellugu del aire y la lluvia. Tamién avecen a tener, integrada nel edificiu principal o como edificiu independiente, una sala o edificiu capitular, nel qu'aconceyaba'l capítulu diocesanu. A la vera la catedral, que podía ocupar la plaza principal de la ciudá, facíense dellos edificios con funciones específiques: conventu, cuando la catedral yera de fundación monástica; palaciu arzobispal, pa vivienda del obispu; una escuela de cantu...

Les catedrales siguen siendo, en munches ciudaes, un elementu fundamental del paisaxe urbanu, una y bones foron promulgándose ordenances que prohibíen construyir edificios más altos qu'elles na so rodiada. Esi calter de símbolu arquiteutónicu de la ciudá fai qu'atraxeran al turismu, relixosu y puramente recreativu, dende cuantayá. Munches tán declaraes Patrimoniu de la Humanidá pola UNESCO pol so valir arquiteutónicu intrínsecu o pol de los oxetos artísticos y relixosos que guarden: escultures, tumbes, retablos, xoyes, reliquies...

Referencies

1. Diccionariu de la llingua asturiana, p. 269. Uviéu, Academia de la Llingua Asturiana, 2000.
2. Diccionariu de la llingua asturiana, p. 269. Uviéu, Academia de la Llingua Asturiana, 2000.
3. Sterk, Andrea. Renouncing the World yet leading the Church, p.8. Harvard Univesity Press, 2004
4. Chapter (capítulu), artículu de la Enciclopedia Católica de 1913. Disponible online (n'inglés) en [1]

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Catedral.
• (castellán) Catedrales de Francia
• (castellán) «Catedrales Católiques». Consultáu'l 05-02-2007.
• (castellán) «Benedictu XVI. La Catedral dende l'arquiteutura románica a la gótica, la fonderada teolóxica». Consultáu'l 19-11-2007.
• (castellán) «Catedrales Católiques del Mundu». Consultáu'l 01-01-2010.