Cichorium intybus

Pa ver otros usos de chicoria, chicoria (dixebra).

Cichorium intybus achicoria
Clasificación científica
Reinu:	Plantae
División:	Magnoliophyta
Clas:	Magnoliopsida
Subclas:	Asteridae
Orde:	Asterales
Familia:	Asteraceae
Subfamilia:	Cichorioideae
Tribu:	Cichorieae
Subtribu:	Cichoriinae[1]
Xéneru:	Cichorium L.
Especie:	Cichorium intybus L. Sp.Pl.2: 813, 1, 1753[3]
Distribución
Centros de producción
Consultes
Royal Botanic Gardens, Kew	Royal Botanic Gardens, Kew
World Flora Online	World Flora online
[editar datos en Wikidata]

Achicoria
Tamañu de porción
Enerxía 4 kcal 15 kJ
Carbohidratos	2.4 g
Grases	0.1
Proteínes	1
Agua	94 g
Retinol (vit. A)	1200 μg (133%)
Tiamina (vit. B1)	0.06 mg (5%)
Riboflavina (vit. B2)	0.12 mg (8%)
Niacina (vit. B3)	0.41 mg (3%)
Calciu	44 mg (4%)
Fierro	1.4 mg (11%)
Magnesiu	10 mg (3%)
Fósforu	71 mg (10%)
Potasiu	380 mg (8%)
Sodiu	2 mg (0%)
% de la cantidá diaria encamentada p'adultos.
[editar datos en Wikidata]

Aspeutu xeneral.

Flor cola so llongura, ríxidu y estriáu pedúnculu.

Aquenios

L'achicoria^[2] o chicoria^[3] (Cichorium intybus) ye una planta yerbácea perenne de la familia de les asterácees; procede orixinariamente del Vieyu Mundu, onde se reproduz de manera montesa nos praos y campos en barbechu, según a la vera de los caminos (Linneo, na so descripción orixinal de 1753, señala testualmente: Habitat n'Europa ad marxines agrorum viarumque ("Habita n'Europa nos cantos de los cultivos y de los caminos")). Naturalizóse en delles rexones d'América, África, Asia y Oceanía. N'Europa cultívase especialmente nel norte de Francia, Bélxica, Alemaña y España. Plantes cosmopolites, d'escelente dispersión, prefier suelos bien drenaos, non necesariamente fértiles y ambientes soleyeros.

Descripción

Ye una yerba robusta perenne, más o menos pubescente, que puede algamar 1 metru d'altor. De fondu raigañu únicu, cónica, gruesa y pivotante. Amuesa numberoses ramificaciones; les fueyes basales son espatulaes, semicarnosas, selemente dentaes, y les allugaes na parte cimera del tarmu atópense amenorgaes a bráctees. La floración, ente xunetu y setiembre, da llugar a inflorescencies liguladas de color azul-lila más o menos intensu ya inclusive rosa o blancu, sosteníes por un pedúnculu llargu, ríxidu y estriáu llonxitudinalmente; la flor tien la particularidá de nun abrir más qu'a plenu sol, y siguir la trayeutoria d'ésti al igual que los xirasoles. Son hermafrodites, de reproducción autógama la mayoría de les vegaes. El frutu ye un aqueniu poligonal, con una corona (miriguanu) bien corta de diminutes escames.

Historia

L'usu melecinal de l'achicoria ye vieyu, como lo demuestra la so presencia na Capitulare de villis vel curtis imperii, una orde emitida por Carlomagno que reclama a los sos campos por que cultiven una serie de yerbes y condimentos incluyendo "intubas" identificada anguaño como Cichorium intybus. Dada la carauterística que tien la so flor de siguir al sol, tamién recibía'l nome de "solsequium".^[4]

Usos

Gastronomía

Dende'l sieglu XVII el fervinchu del so raigañu turráu utilízase como sucedaneu del café o como adulterante d'ésti últimu, un usu particularmente frecuente nes ocasiones en que les restricciones al tresporte torgaron la importación de productos tropicales y que llevó a la espansión del so cultivu mientres les Guerres Napoleóniques.

Como vexetal d'ensalada'l so usu remóntase namái al sieglu XIX, pos el marcáu sabor amargoso de la intibina que contién fai que les fueyes madures nun seyan polo xeneral aptes pal consumu. Créese que les observaciones realizaes nel xardín botánicu de Bruxeles a mediaos d'esi sieglu llevaron a los xardineros a notar que los biltos tienros d'iviernu, sobremanera si protexer del sol fuerte, resulten más nidios de sabor. Les variedaes modernes fueron en gran midida escoyíes pa prevenir concentraciones bien altes de intibina, seya comoquier, polo que se consume hasta más entráu l'añu.

Una variedá nativa del norte d'Italia, conocida como radicchio amuesa fueyes bien distintes, formando un cogollu trupu de color violáceo, provocáu pola antocianina, el mesmu compuestu que da'l so color a les flores, que se peracaben tamién como vexetal d'ensalada o cocíes a planchar.^[5][6]

Les fueyes d'esta planta son unu de los ingredientes del preboggion, amiestu de yerbes típica de la cocina de Liguria.

Medicina

Dende la Edá Media C. intybus emplegar con propósitos medicina-yos; col nome de solsequim apaez yá nes lleis agraries dictaes por Carlomagno. Paracelso encamentar n'emplastos pa les irritaciones de la piel, y en fervinchu pa tratar enfermedaes del sistema dixestivu y del fégadu, y como estimulante de la fiel. Esta planta tamién puede utilizase para llaváu d'eczemes, anque en persones gustantes puede provocar reaiciones alérxiques.

Propiedaes

• aguiya'l funcionamientu fayadizu del fégadu;^{[7][8][9][10]}
• aguiya la secreción de fiel,
• desintoxicante y depurativa (colagogos y coleréticos);
• repulguante;
• sedante;
• diurética.
• espulsión de viérbenes intestinales.

Manera d'empléu

• En zusmios de la planta completa pa la so aición depurativa, desintoxicante y diurética.
• En cocimientu pa los problemes dixestivos, de 5 a 10 g (2 cuyaraes) nun llitru d'agua ferviendo; dexar ferver por 5 a 8 minutos. Reposar 5 a 10 min, colar y tomar como "agua de tiempu". Pa problemes dixestivos y nerviosos.
• En forma de cataplasma: sola o combinada con otres plantes, pa firíes, verrugues o tumores esternes.
• N'ensalaes: consumila constantemente ensin parar, al natural; ye ideal pa caltener sanu'l fégadu y el sistema nerviosu equilibráu, anque tamién produz flatulencies y espulsión de gases.

Otros usos melecinales, ver: Plantes melecinales.

Fueyes d'achicoria

Variedá montesa

Les fueyes de l'achicoria montés son amargoses. El so amargor, por raru que paeza, ye apreciáu culinariamente en delles rexones italianes como Liguria y Puglia y tamién en Cataluña, Grecia y Turquía. Les escarolas puramente felicidaes son un cultivu de temporada fría, son muncho más resistentes al fríu que la llechuga. Precisen una bona fertilidá nel terrenal pero nun son esixentes tocantes a les condiciones del suelu y van bien en terrén magrizu. La llantadera facer en pebidal, pel branu, y la collecha llevar a cabu mientres l'iviernu y la primavera. Arreyar mientres unos díes enantes de collechales por que les fueyes interiores seyan blanques ^[11] Asina na cocina de Liguria l'achicoria montés ye ingrediente del 'pregobion', un amiestu de yerbes, a manera d'ensalada, típica d'esta rexón. Tambiés usar na cocina hortolana griega y na de Puglia (Italia) combinar con un puré de fabones tradicional conocíu como "Fave y Cicorie Selvatiche". ^[12] N'Albania estes fueyes sustitúin a les espinaques. Prepárense escaldiándoles llixeramente y aliñaes con aceite d'oliva. Amás úsense como rellenu del bureca ("Börek").Amenórgase'l sabor amargoso en cociéndoles y esmucir l'agua. Darréu puédense saltear acompañaos d'ayu, anchoes y otros ingredientes. L'amiestu resultante ye bien apreciada como guarnición pa los platos de pasta y de carne. ^{[13] [14]}

Variedá cultivada

L'achicoria cultivada consúmese utilizando les sos fueyes como ensalada. El cultivu estremar en tres tipos de los cualos hai munches variedaes: ^[15]

• El llamáu Radicchio o 'achicoria italiano' tien les fueyes variegaes de colloráu o de colloráu y verde. Munchos se circunscriben, con namái esti nome, namái a la variedá que tien nerviaciones blanques y fueyes coloraes. Tamién se conoz col nome de 'endibia colorada' o 'achicoria colorao'. Tien un sabor amargoso y picante al empar que se modera cuando se garre o turra a la parrilla. El so usu ta xeneralizáu en toa Italia, preparáu con llixeres variantes según les rexones y los gustos. El más famosu de toos ye'l de "Treviso" (conocíu como "Radichio Rosso di Treviso"), de Verona. Otru famosu ye'l de [[ |Chioggia]] ("Radichio Rosso de Chioggia"). Dambos tán clasificaos como productos tradicionales con denominación d'orixe xeográfica protexida (IGP), de la Xunión Europea.

^{[16] [17] [18]} Con pequeñes variantes, tamién son comunes en Grecia. ^{[ensin referencies] [19]}

• El llamáu El pan d'azucre tien l'aspeutu d'una llechuga romana, tamién llamada 'cos' o 'escarola' coles fueyes bien apertaes.

Witloof, endibia belga

• La endibia Belga que n'alemán se denomina, "witlof", (fueya blanca) llevó este mesmu nome a los Estaos Xuníos y a Australia, onde ráramente úsase'l de 'endibies'. N'España reciben esti últimu nome, al igual que n'Italia ('indivia'), ente que nel Reinu Xuníu llámense 'achicoria' y en Francia usen el de 'chicoria endibia' salvu na Rexón valona qu'usa'l de "chicon".

^[20] Les endibies tienen un pequeñu bultu o 'cabeza' de color crema y fueyes amargoses. Cultivar d'una manera bien distinta de l'achicoria 'escarola'. En primer llugar faise'l plantel y caltiénense en tou momentu so tierra o n'interior, lloñe del contautu llumínicu solar. Ésto evita que les fueyes tórnense blanques y que s'abrir, procesu llamáu téunicamente 'etiolación'. Salen al mercáu envolubraes en papel azul pa protexeles de la lluz y caltener el so delicáu sabor. Cuanto más blanques son, menos amargoses resulten al cielu la boca. Darréu llévense al campu onde se dexa crecer. Namái tien de sobresalir del suelu un pequeñu biltu de fueyes. Ye importante, enantes de cocinalo, cortar la parte radicular de la base pa evitar un escesivu amargor. Les nidies y cremoses fueyes blanques pueden sirvise de munches maneres: pochaes, fervíes, salteaes, n'ensalada... como platu propiu o bien pueden añader a otros mueyos como cremes de lleche o bien comer cruda talo como. Bélxica esporta la so endibia ('chicon/witloof') a cerca de 40 países. La téunica de cultivu de la endibia llamada 'blanquiáu' que consiste n'evitar que la fotosíntesis y en consecuencia la producción de clorofila, foi afayada por casualidá en 1.850 na llocalidá belga de Schaerbeek. ^[21] Na actualidá'l mayor productor d'endibies ye Francia. ^[22]

fueyes non lobulaes

Inflorescencies de la variedá de fueyes azules. Nótense los dos fileres de bráctees.

L'Achicoria Catalano (conocida tamién, n'Italia, como 'puntarella') forma una subfamilia completa ( inclúi delles variedaes de la endibia belga y dalgunes del 'Radicchio') usáu por toa Italia. ^[23] Anque l'achicoria de fueya llámese "Endibia", la verdadera 'endibia' ye una especie distinta del mesmu xéneru. Nun tien de confundir se cola "Endibia belga".

L'achicoria llamada de raigañu

La 'achicoria de raigañu' (Cichorium intybus var. sativum) foi cultivada n'Europa como sucedaneu del café. Recuéyese'l raigañu y tres la so llimpieza turrar, pica y muel. Tamién puede usase añadida al café. El productu rinde más y gana en suavidá. Esti usu ye típicu de tola área Mediterránea, onde'l raigañu ye nativa. Tamién s'añader al café peneráu que se consume na India y en munchos países del sureste asiáticu, Sudáfrica, el sur de los Estaos Xuníos (Nueva Orleans, Lousiana). Mientres les dómines de crisis económiques el mercáu d'esti amiestu faise más intensivu. Asina asocedió mientres la 'Gran depresión' de 1.930 y mientres la los conflictos bélicos d'ámbitu mundial en toa Europa. L'achicoria xunto al azucre de remolacha y el centenu usar con mapa n'Alemaña pa ellaborar la bébora llamada Mischkaffee o café d'amiestu. Foi una salida que favoreció'l gobiernu alemán a lo que se llamó 'Crisis del café na Alemanis Oriental' que s'estendió ente los años 1976-79. Dellos destiladores de cerveza 'fuerte' usen achicoria turrada pa dotala d'un sabor propio. Y esti sabor, al que los consumidores tán avezaos, recuerda vagamente al café. Otros industriales continentales añaden achicoria a la cerveza fuerte y roxa típica de los Países Baxos. Les llamaes de fermentadura 'alta'. Ye una manera d'amontar el sabor del lúpulu. La resultancia na llamada "witlofbier" que ye'l nome de la planta n'holandés. Hacia l'añu 1.970 afayóse que'l raigañu d'achicoria contenía un 20% d'inulina, un polisacáridu similar al almidón. La inulina alcuéntrase sobremanera nes plantes de la familia de les Asteracees a manera d'almacén de carbohidratos. Esto asocede na 'alcachofa de Xerusalén', na 'dalia', nel 'yacón', etc. Úsase como edulcorante na industria alimentaria. El so potencial como duce ye 1⁄10 de la sacarosa. ^[24] Dacuando añader inulina a los yogures como mediu prebiótico, y ta amontando la so popularidá como fonte de fibra dietética y como alimentu funcional. ^[25] L'estractu de raigañu d'achicoria ye un suplementu dietéticu y aditivu alimenticiu. Ellabórase entemeciendo molienda de raigaños secos con agua. Depués de removíu'l productu estrayi la porción insoluble por aciu filtración y centrifugación. Otros métodos pueden añader pa estrayer los rastros pigmentaos d'azucre. Pueden comercializase darréu como fibra soluble. El raigañu molíu fresca, yá preparada, contién, por pesu en secu un 68% de inulina, 14% de sacarosa, 5% de celulosa, 6% de proteína, 4% de cenices residuales y 3% d'otros componentes. L'estractu secu de raigañu d'achicoria contién, por unidá de pesu, contién el 98% de inulina y el 2% d'otros componentes. ^[26] Ente que el raigañu secu normal contién contién d'un 13 a un 23% de inulina por pesu. ^[27].

Taxones infraespecíficos

Tolos descritos son consideraos meros sinónimos.^[28]

Ilustración

Ilustración en Carl Axel Magnus Lindman, [[Bilder ur Nordens Flora]], Stockholm, 1917-1926

Taxonomía

Cichorium intybus describióse por Linneo y espublizóse en Species Plantarum, vol. 2, p. 813 en 1753.^[29]

Sinonimia:

• Cichorium balearicum Porta
• Cichorium byzantinum Clementi
• Cichorium caeruleum Gilib. nom. invalid.
• Cichorium cosnia C.B.Clarke
• Cichorium cicorea Dumort.
• Cichorium commune Pall.
• Cichorium divaricatum Heldr. ex Nyman non Schousb.
• Cichorium glabratum C.Presl
• Cichorium glaucum Hoffmanns. & Link
• Cichorium hirsutum Gren.
• Cichorium illyricum Borb.
• Cichorium intybus f. alba Farw.
• Cichorium intybus subsp. balearicum (Porta) Gand.
• Cichorium intybus var. callosum (Pomel) Maire
• Cichorium intybus f. crispum Makino
• Cichorium intybus subsp. foliosum (Hegi) Janch.
• Cichorium intybus var. foliosum Hegi
• Cichorium intybus var. glabratum (C.Presl) Batt.
• Cichorium intybus subsp. glabratum (C.Presl) Arcang.
• Cichorium intybus var. glabrum (C.Presl) Gren. & Godr.
• Cichorium intybus subsp. glaucum (Hoffmanns. & Link) Tzvelev
• Cichorium intybus var. longipes Faure & Maire
• Cichorium intybus var. radicosum Alef.
• Cichorium intybus f. rubicunda Farw.
• Cichorium intybus f. sativum (DC.) Bisch.
• Cichorium intybus subsp. sylvestre
• Cichorium intybus var. eglandulosum Freyn & Sint.
• Cichorium intybus var. indivisum Vis.
• Cichorium officinale Gueldenst.
• Cichorium perenne Stokes
• Cichorium rigidum Salisb. nom. illeg.
• Cichorium sylvestre (Tourn.) Lam. nom.illeg.
• Cichorium sylvestre Garsault nom. invalid.
• Endivia hortensis Hill^[30][31]

Nome común

Esta especie ye conocida nel dominiu llingüísticu asturlleonés colos siguientes nomes comunes: achicoria^[2] y chicoria^[3].

Ver tamién

• Terminoloxía descriptiva de les plantes
• Cronoloxía de la botánica
• Historia de la botánica
• Carauterístiques de les asteracees

Referencies

1. Cichoriinae en Cichorieae Portal
2. «Diccionariu de la Llingua Asturiana» (asturianu) (15 avientu 2000). Consultáu'l 28 agostu 2023.
3. URL de la referencia: http://sabencia.net/1esq.php?consulta1=chicoria.
4. [http://www.monsmirabilis.org/jardin.htm Asociación Monsmirabilis. Consultáu 3 ochobre 2014
5. Recepta - Fave y Cicorie Selvatiche
6. Jaume Fàbrega, El gust d'un poble: els plats més famosos de la cuina catalana. Llomillo fregit amb xicoires
7. Tabassum N., Qazi M.A., Shah A., Shah M.Y. "Curative potential of Kashni (Cichorium intybus Linn.) extract against carbon tetrachloride induced hepatocellular damage in rats" Pharmacologyonline 2010 2 (971-978)
8. Hassan HAI. Yousef EL MIO. "Ameliorating effect of chicory (Cichorium intybus L.)-supplemented diet against nitrosamine precursors-induced liver injury and oxidative stress in male rats."Food & Chemical Toxicology. 48(8-9):2163-9, 2010 Aug-Sep.
9. Ahmed B. Khan S. Masood MH. Siddique AH."Anti-hepatotoxic activity of cichotyboside, a sesquiterpene glycoside from the seeds of Cichorium intybus." Journal of Asian Natural Products Research. 10(3-4):223-31, 2008 Mar-Apr.
10. L. Safar R. Mujahid Ali S."Anti-hepatotoxic effects of root and root callus extracts of Cichorium intybus" Journal of Ethnopharmacology. 63(3):227-31, 1998 Dec.
11. Tijen İnaltong. «Wild Herbs of Turkey». Turkish Cultural Foundation. Consultáu'l 16 d'avientu de 2013.
12. Kyle Phillips url=http://italianfood.about.com/od/chickpeaslentils/r/blr1898.htm.+.+ About.com. Consultáu'l 16 d'avientu de 2013.
13. «Wild Chicory Spaghetti». Dolce Vita Diaries. Nuedu Italia (16 de mayu de 2009).
14. Jaume Fàbrega, El gust d'un poble: els plats més famosos de la cuina catalana. Llomillo fregit amb xicoires
15. Leach, Frann, Organic Gardening: How to grow organic Chicory, Gardenzone.info, http://www.gardenzone.info/crops/index.php?crop=chicory 
16. (n'Italian) Radicchio Rosso di Treviso IGP - Tardivo (Rede Radicchio of Treviso - Late harvest), Consorzio Tutela Radicchio Rosso di Treviso y Variegato di Castelfranco IGP, http://www.radicchioditreviso.it/cms/index.php?option=com_content&view=article&id=12&Itemid=22, consultáu'l 25 d'agostu de 2013 
17. Radicchio Rosso: The Marvel from Treviso, About.com, http://italianfood.about.com/library/rec/blr0094.htm, consultáu'l 25 d'agostu de 2013 
18. (n'Italian) Radicchio di Verona IGP (Radicchio of Verona IGP), TreVenezie, 2 de febreru de 2009, http://www.trevenezie.it/it/radicchio-di-verona-igp/, consultáu'l 25 d'agostu de 2013 
19. Sugarloaf Chicory, Wairarapa Ecu Farms, http://wefs.co.nz/crops/sugarloaf-chicory, consultáu'l 25 d'agostu de 2013 
20. witloof, vocabulary.com, https://www.vocabulary.com/dictionary/witloof, consultáu'l 25 d'agostu de 2013 
21. «Belgian endive- Cichorium intybus». The Food Museum. Archiváu dende l'orixinal, el 29 de xunetu de 2005. Usu incorreutu de la plantía enllaz rotu (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
22. «About». Frenchvegetables.com.
23. Cicoria Asparago o Catalogna - Long-stemmed Italian Chicory, PROJECTFOODLAB, 17 de marzu de 2011, http://projectfoodlab.typepad.com/projectfoodlab-italy/2011/03/cicoria-asparago-o-catalogna-long-stemmed-italian-chicory.html, consultáu'l 25 d'agostu de 2013 
24. Joseph O'Neill (1 de xunu de 2008). «Using inulin and oligofructose with high-intensity sweeteners». New Hope 360. Penton. Consultáu'l 16 d'avientu de 2013.
25. Madrigal L. Sangronis Y. "Inulin and derivates as key ingredients in functional foods. [Review]" [Spanish] Archivos Llatinoamericanos de Nutricion. 57(4):387-96, 2007 Dec.
26. Kim, Meehye (1996). «[http://jn.nutrition.org/cgi/reprint/126/9/2236.pdf The Water-Soluble Extract of Chicory Amenorgues Glucose uptake from the Perfused Jejunum in Rats]». J. Nutr. 126 (9):  páxs. 2236–2242. PMID 8814212. http://jn.nutrition.org/cgi/reprint/126/9/2236.pdf. Consultáu'l 20 d'agostu de 2008. 
27. Wilson, Robert; S; Y (2004). «Chicory Root Yield and Carbohydrate Composition is Influenced by Cultivar Selection, Planting, and Harvest Date». Crop Sci. 44 (3):  páxs. 748–752. doi:10.2135/cropsci2004.0748. http://crop.scijournals.org/cgi/content/abstract/44/3/748. Consultáu'l 20 d'agostu de 2008. 
28. The Plant List
29. «Cichorium intybus». Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. Consultáu'l 24 de mayu de 2013.
30. Sinónimos en Cichorieae Portal[1]
31. Sinónimos en The Plant List[2]

Error de cita: La etiqueta <ref> col nome "Marzocca 1997" definida en <references> nun s'utiliza nel testu anterior.
Error de cita: La etiqueta <ref> col nome "Petetín 1984" definida en <references> nun s'utiliza nel testu anterior.
Error de cita: La etiqueta <ref> col nome "Ratera y Ratera 1980" definida en <references> nun s'utiliza nel testu anterior.
Error de cita: La etiqueta <ref> col nome "Marzocca 1957" definida en <references> nun s'utiliza nel testu anterior.

Error de cita: La etiqueta <ref> col nome "Rapoport et al. 2009" definida en <references> nun s'utiliza nel testu anterior.

Bibliografía

• Recetario Patagónico de Flores y Plantes Melecinales Natives y Exótiques, Lic. Biológia Marcelo R. Lauría Sorge.
• Enciclopedia de plantes melecinales, vol II. 9ª ed.
• Barceló MC, Benedí C (coord.), Blanché C, Hernández H, Gómez A, Martín J, Molero J, Ribera MA, Rovira MA, Rull J, Seoane JA, Simon J, Suárez M, Vallès J. Botànica Farmacèutica. Ensenyament de Farmàcia (pràctiques). Text-guia. Col.lecció Testos docents núm. 279. Barcelona: Edicions Universitat de Barcelona; 2008.
• Bolòs O, Vigo J, Masalles RM, Ninot JM. Flora manual dels Països Catalans. 3 ed. Barcelona: Pòrtic; 2005.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Cichorium intybus.

Wikispecies tien un artículu sobre Cichorium intybus.

• [4] Cichorium intybus en Cichorieae Portal.