Cupressus sempervirens

Pa ver el xéneru d'árboles denomaos cipreses, Cupressus.
Cupressus sempervirens
ciprés
Estáu de caltenimientu
Cuasi amenazáu (NT)
Cuasi amenazáu (IUCN)
Clasificación científica
Reinu: Plantae
División: Pinophyta
Clas: Pinopsida
Orde: Pinales
Familia: Cupressaceae
Xéneru: Cupressus
Especie: C. sempervirens
L.
Distribución
Variedaes
Ver testu
Consultes
Royal Botanic Gardens, Kew Royal Botanic Gardens, Kew
World Flora Online World Flora online
[editar datos en Wikidata]

El ciprés[1] (Cupressus sempervirens) ye una especie arbórea de fueya perenne de la familia de les Cupresacees. Tien gran llonxevidá, esistiendo exemplares con más de 1.000 años. En delles árees, particularmente de los Estaos Xuníos, conocer col nome de "ciprés italianu"; una y bones la especie ye bien común n'Italia, anque nun ye orixinariu d'ellí.

Vista de la planta

Morfoloxía

[editar | editar la fonte]
  • Altor: ente 25 y 30 metros. Escepcionalmente pueden algamar hasta los 35 metros.
  • Fueyes: Presentar en ramillos con forma d'escama ente 2 y 5 milímetros de llargor. Formen una xamasca trupa de color verde escuru.
  • Cañes: fines, más o menos cilíndriques o tetragonales de color verde escuru mate.
  • Flores: les masculines son cilíndriques de tonu amarellentáu ente 3 y 5 milímetros de llargu y llancen el polen ente febreru y marzu. Les femenines formen conxuntos de pequeñes piñes o conos de color gris verdosu de 2 a 3 cm de diámetru, con 8 a 14 escames, que al maurecer adquieren un aspeutu maderizu. El floriamientu produzse en primavera y la maduración producir na seronda del añu siguiente de la polinización, cerca de 20 meses dempués.
  • Granes: la grana atopar nos conos y tienen una propiedá germinativa bien duradera.
  • Tueru: rectu, pudiendo algamar hasta 1 metru de diámetru, anque escepcionalmente atopáronse exemplares d'hasta 3 metros na so base. Corteza delgada, más o menos llisa, de color abuxáu n'árboles nuevos que cola edá va camudar a un pardu escuru y resquiebros llonxitudinales.
  • Raigaños: bien desenvueltes. Les secundaries son horizontales, superficiales y allargaes, lo que-y dexen fondiar se firmemente al suelu.
  • Madera: de color pardu claro, nudosa, resistente y abondo llixera. Nun ye resinosa, pero exhala un arume que recuerda a la madera del cedru. Ye de bien llarga duración, considérase imputrescible y que nun esiste nengún inseutu que lu ataque.
Detalle de fueyes y conos.
Tueru.
Variedá 'stricta'.
Variedá 'horizontal'.

Alcuéntrase baxu dos formes naturales:

  • Horizontal (Cupressus sempervirens f. sempervirens; sinónimu C. sempervirens f. horizontalis): con ramificación estendida y aspeutu de cedru o de pinu.
  • Piramidal (Cupressus sempervirens f. pyramidalis; sinónimu C. sempervirens f. stricta): con porte columnar; ye la forma más estendida en cultivu.

Hábitat y cultivu

[editar | editar la fonte]

Ye orixinal de rexones del este del Mediterraneu, esistiendo zones importantes nel norte de Libia, sur de Grecia (Creta y Rodes), sur de Turquía, Xipre, oeste de Siria, El Líbanu, oeste de Xordania y ciertes zones d'Irán. Créese que hai unos dos o trés mil años formaba grandes mases forestales nel norte d'África, quedando anguaño pocos exemplares.

Cultivóse estensamente como árbol ornamental mientres milenios lloñe del so llugar d'orixe, principalmente na rexón mediterránea central y occidental y n'otres árees similares con branos calientes y secos, ya iviernos nidios y lluviosos, tales como California, el suroeste de Sudáfrica y la zona meridional d'Australia). Puede tamién espolletar con ésitu n'árees más fríes, con branos más húmedos, como nes Islles Britániques, Nueva Zelanda y l'oeste d'Oregón.

Dada la so simboloxía funeraria, los campusantos suelen tener los meyores exemplares, anque pola estética del so porte, ye tamién emplegáu en decoración de parques y xardinos.

La so crecedera ye rápido mientres los sesenta o ochenta primeros años, nos que llega a algamar de 20 a 30 metros d'altor. Soporta tantu los suelos ácidos como los básicos. Aguanta terrenes grebos o compautos y refuga los suelos bien húmedos o arenosos. Ye un árbol que precisa sol, soportando perbién el calor y la seca, non asina los grandes fríos (temperatures inferiores a -10 °C)

La mayor parte del so cultivu realizar por aciu el métodu cultivar a partir de la seleición d'una copa fastigiata, de cañes argutes que de cutiu nun ye más que la décima parte del altor total del árbol. Tamién se reproduz fácilmente por grana ensin requerimientos especiales, anque d'una forma más lenta. El so tresplante ye por demás delicáu a partir de los cuatro o cinco años d'edá.

Anguaño hai cipreses con cancrosis, una enfermedá causada pol fungu Seridium cardinale que puede llegar a matar l'árbol.

Historia

[editar | editar la fonte]

El ciprés común foi bien cultiváu nel mundu grecorromanu, convirtiéndose nun elementu común del xardín mediterraneu. Los griegos considerar como símbolu de la guapura femenina amás de como funerariu.

Nun ta clara la procedencia de la so simboloxía funeraria. Piénsase, yá que ye un árbol que siempres ta verde y majestuosamente apuntando al cielu, qu'ayudaba a les almes de los muertos a alzase nesa direición. Acordies con Teofrasto el ciprés común taba consagráu a Haes, el dios de la muerte, yá que los sos raigaños nunca daben nuevos biltos una vegada baltáu l'árbol. Horacio indica que los antiguos soterraben a los muertos con una caña de ciprés y envolubraben el cuerpu coles sos fueyes. Pela so parte Pliniu'l Vieyu comenta qu'una caña de ciprés colgada na puerta d'una casa yera un signu aciagu.

N'otres zones el ciprés foi consideráu como un símbolu d'hospitalidá. Na antigüedá llantar a la puerta d'una vivienda dos cipreses pa indicar a los viaxeros que la hospitalidá de la casa ufiertába-yos comida y cama mientres unos díes.

Na Biblia apaez delles vegaes el ciprés. Nel Templu de Salomón utilizóse la so madera xunto cola del cedru. Inclusive se comentó que l'arca de Noé foi construyida con esta madera.

El monesteriu de Santu Toribio de Llébana ye principalmente conocíu por allugar el Lignum Crucis, un fragmentu que se diz perteneció a la Cruz de Cristu. La Ilesia almitir como auténticu y ciertos estudios científicos dieron como resultáu que la madera ye de ciprés y que la so antigüedá podría ser d'unos 2.000 años

A lo llargo de la historia apaez la madera de ciprés na construcción naval. Alexandru Magnu emplegó ciprés de Xipre y Fenicia pa construyir la flota de Éufrates. Mientres l'Imperiu otomanu destruyéronse gran parte de los montes de cipreses d'Anatolia y el norte d'África pol usu masivu de la so madera na construcción y renovación de les flotes.

Al respective de la carauterística de la durabilidá de la madera de ciprés, suelse citar qu'una de les puertes de Constantinopla, que foi asitiada nel reináu de Constantino'l Grande, topar en perfectes condiciones mil años dempués. Per otru llau, les puertes de la Basílica de San Pedro nel Vaticanu son d'esti árbol y trescurríos mil doscientos años, siguen ensin amosar signos visibles de deterioru.

Dizse que dalgunos de los cipreses que pueden atopase nos xardinos de los baños termales del emperador Diocleciano en Roma, fueron llantaos por el mesmu Michelangelo.

Anguaño, el porte d'estos árboles ye una firma carauterística de los paisaxes mediterráneos de pueblos y ciudaes.

Usos

[editar | editar la fonte]

La madera del ciprés común utilizar en ebanistería fina, carpintería, construcción y escultura. Dada la so resistencia al mugor, dende antiguu utilizóse na industria naval, como yá se comentó, según naquellos trabayos espuestos al mugor o a l'agua. Tamién s'utiliza pa la construcción de guitarres. Ye la madera tradicional na ellaboración de guitarres flamenques, con un timbre bien carácterístico.

En zones de fuertes vientos suélense llantar, na so variedá piramidal, pa protexer los cultivos. Sicasí, la trupa solombra qu'ufierten y el emprobecimientu del terrén que causen, perxudiquen los mentaos cultivos que se traten de protexer.

En medicina tradicional les sos fueyes y conos utilizar pal tratamientu de les varices, úlceras varicoses, hemorroides y problemes de próstata. Ye astrinxente, expectorante, diuréticu, vasoconstrictor, sudoríparu y febrífugo.[2]

Simboloxía

[editar | editar la fonte]
El ciprés, símbolu místicu en Vincent van Gogh
Nueche estrellada, Vincent van Gogh

La estraordinaria llonxevidá que tienen los cipreses, la so apariencia estilizada y espiritual, la so xamasca siempres verde, xunto cola incorruptibilidad de la so madera favorecieron que, en numberosos pueblos, esti árbol seya un símbolu d'inmortalidá. Coles mesmes el ciprés representa la imaxe de duelu, por acomuñar esta idea d'inmortalidá cola de la resurreición de los muertos[3]

Cada árbol caltién el so espíritu que lu tresmite a los espacios creaos pol home. La llimonal ye'l corazón del patiu andaluz. Los almendrales dan la nota d'allegría a los sobrios cigarrales toledanos austeros. La figal da vida al güertu, al igual que los granaos apurren el so coloríu a los cármenes granadinos. Asina, el ciprés, cola so solitaria figura que busca'l cielu, apurre la idea de recogimiento, d'un pensamientu que se dirixe, más qu'a la vida terrenal, escontra la inmortalidá.
Miguel Herrero Uceda, L'alma de los árboles

Ye por esto que son munchos los claustros de los monesterios nos que se llantaron cipreses. Nel nuesu país, el más conocíu d'estos árboles monásticos ye'l que mora nel Monesteriu de Santu Domingu de Silos, y qu'inspiró a Gerardo Diego el so más conocíu poema.[3]

Cuando te vi, señero, dulce, firme :qué ansiedaes

sentí d'esleime :y xubir como tu, vueltu en cristales, :como tu, negra torre de trabayosos filos, :exemplu de delirios verticales, :mudu ciprés nel fervor de Silos.

Gerardo Diego, El ciprés de Silos

Ecoloxía

[editar | editar la fonte]
Cipreses vivos tres una quema.

En xunetu de 2012 una quema forestal empecipiáu na llocalidá española d'Andilla (Valencia) afaró mientres cinco díes más de 30.000 hectárees. Sicasí al pasar la quema a Jérica, yá na provincia de Castellón, en mediu del paisaxe xamuscáu un grupu de 946 cipreses d'unos 22 años quedó práuticamente ilesu, namái amburaron 12 cipreses. Estos cipreses de Jérica (conocíos yá como de la quema d'Andilla) fueron llantaos pol proyeutu européu CypFire, qu'estudia dellos aspeutos de los cipreses, ente ellos la resistencia al fueu.[4]

Taxonomía

[editar | editar la fonte]
Conos masculinos
Conos

Cupressus sempervirens describióse por Carlos Linneo y espublizóse en Species Plantarum 2: 1002–1003. 1753.[5]

Etimoloxía

Cupressus ye'l nome llatín del ciprés qu'acordies con dellos autores provién de "Cyprus" (Xipre), d'onde ye nativu y crez montés.

sempervirens: epítetu llatín que significa "siempres verde".[6]

Sinonimia
  • Cupressus conoidea Spadoni
  • Cupressus elongata Salisb.
  • Cupressus expansa Targ.Tozz. ex Steud.
  • Cupressus fastigiata DC.
  • Cupressus foemina Garsault
  • Cupressus globulifera Parl.
  • Cupressus horizontalis Mill.
  • Cupressus horizontalis (Mill.) Voss
  • Cupressus horizontalis var. pendula Endl.
  • Cupressus lugubris Salisb.
  • Cupressus mas Garsault
  • Cupressus orientalis Beissn.
  • Cupressus patula Pers.
  • Cupressus pyramidalis O.Targ.Tozz.
  • Cupressus roylei Carrière
  • Cupressus sphaerocarpa Parl.
  • Cupressus stricta Mill. ex Gordon
  • Cupressus thujifolia Knight ex Gordon
  • Cupressus thujiformis Parker ex Gordon
  • Cupressus thujioides H.Low ex Gordon
  • Cupressus tournefortii Audib. ex Carrière
  • Cupressus umbilicata Parl.
  • Juniperus whitleyana Miq.[7][8]

Ver tamién

[editar | editar la fonte]

Referencies

[editar | editar la fonte]
  1. ↑ URL de la referencia: http://www.sabencia.net/nomenclator.php.
  2. ↑ Propiedaes del ciprés
  3. ↑ 3,0 3,1 Herrero Uceda, Miguel: "L'alma de los árboles". 2008. Elam Editores. ISBN 9788493658502
  4. ↑ «l'enigma de los cipreses ignífugos».
  5. ↑ «Cupressus sempervirens». Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. Consultáu'l 31 de xineru de 2013.
  6. ↑ N'Epítetos Botánicos
  7. ↑ Cupressus sempervirens en PlantList/
  8. ↑ «Cupressus sempervirens». World Checklist of Selected Plant Families. Archiváu dende l'orixinal, el 2019-09-25. Consultáu'l 31 de xineru de 2013.

Bibliografía

[editar | editar la fonte]
  1. Breedlove, D. E. 1986. Flora de Chiapas. Llistaos Floríst. Méxicu 4: i–v, 1–246.
  2. CONABIO. 2009. Catálogo taxonómico de especies de México. 1. In Capital Nat. Méxicu. CONABIO, Mexico City.
  3. Hokche, O., P. E. Berry & O. Huber. 2008. 1–860. In O. Hokche, P. E. Berry & O. Huber Nuevu Cat. Fl. Vasc. Venezuela. Fundación Instituto Botánicu de Venezuela, Caracas.
  4. Idárraga-Piedrahita, A., R. D. C. Ortiz, R. Callejas Posada & M. Merello. (eds.) 2011. Fl. Antioquia: Cat. 2: 9–939. Universidá d'Antioquia, Medellín.
  5. Linares, J. L. 2003 [2005]. Listado comentado de los arboles nativos y cultivados en la Republica de El Salvador. Ceiba 44(2): 105–268.
  6. Nasir, E. & S. I. Ali (eds). 1980-2005. Fl. Pakistan Univ. of Karachi, Karachi.

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]