![]() | |
Tipos | alfabetu, sistema d'escritura natural y alfabetu de caxa única |
---|---|
Llingües | inglés antiguu y Frisón antiguu |
Dates | sieglu V |
Basáu en | Futhark antiguu |
Direición del testu | d'izquierda a derecha |
![]() |
El futhorc ye l'alfabetu rúnicu usáu polos anglosaxones y los frisones dende'l sieglu V hasta mediaos del sieglu XI. Deriva del futhark antiguu, que tenía 24 runes, y llegó a tener según les versiones ente 26 y 33 calteres. Foi la forma d'escritura del inglés antiguu y el frisón antiguu.
El términu futhorc, a semeyanza de la pallabra «alfabetu», procede del soníu de los sos seis primeres lletres (
que se transliteran como F, O, Þ, O, R y C).
Hai dos teoríes sobre l'orixe del alfabetu anglosaxón. Una teoría propón que se desenvolvió en Frisia dende onde s'estendió a Inglaterra. Otra caltién que les runes fueron introducíes primero n'Inglaterra dende Escandinavia y foi ellí onde evolucionaron hasta convertise nel futhorc y darréu esportaríase a Frisia. Looijenga (1997) numberó 23 inscripciones ingleses (incluyendo 2 inscripciones cristianes del sieglu VII) y 21 frisones anteriores al sieglu IX. Esta cuasi equivalencia d'afayos nun estena les duldes sobre l'orixe real, polo que dambes teoríes atópense a la espera de futuros descubrimientos que sofiten dalguna d'elles.
El futhorc inicial ye idénticu al futhark antiguu sacante pola división de la runa ansuz, () a en trés variantes (āc
, æsc
y ōs
), resultando un total de 26 runes. Esto foi necesariu pa poder representar los nuevos fonemes producíos na variante Ingvaeonica de les llingües xermániques al dixebrase la pronunciación de los alófonos de aes llargues y curties. La runa ōs atopar nel bracteato de Undley del sieglu V. La runa āc introducióse dempués nel sieglu VI.
La runa hægl con doble barra , , carauterística de les inscripciones continentales, apaez rexistrada per primer vegada escontra 698, en arca de san Cuthbert; enantes usábase la variante escandinava d'una sola barra.
N'Inglaterra'l númberu de runes del futhorc aumentó dempués a 28 y finalmente a 33, quedando la escritura rúnico inglesa acomuñada estrechamente colos scriptoria llatinos del periodu de cristianización anglosaxona del sieglu VII. El futhorc empezó a ser reemplazáu pol alfabetu llatín alredor del sieglu IX. En dellos casos los testos escribir en lletres llatines usándose delles runes pa representar soníos que nun cubrir estes. Este ye'l casu de como þorn (þ) y wynn (ƿ) pasaron a emplegase como una estensión del alfabetu llatín.
Cuando se produció la invasión normanda de 1066 el futhorc yá yera bien pocu usáu y sumió totalmente pocu dempués. Caltiénense unos 200 oxetos con inscripciones en futhorc de tol periodu de cinco siglos nos que foi utilizáu.
El poema rúnicu anglosaxón, rexistráu nel manuscritu Cotton Otho B.x.165, amuesa les siguientes 29 runes:
Runa | Nome
\!valign="middle" bgcolor="#FF7F50" | Treslliteración |
AFI | CCS | Significáu | |
---|---|---|---|---|---|
![]() |
Feoh | f | [f], [v] | ᚠ | Riqueza |
![]() |
Ur | o | [o(ː)] | ᚢ | Uro |
![]() |
Thorn | þ, ð | [θ], [ð] | ᚦ | Escayu |
![]() |
Ós | ó | [o(ː)] | ᚩ | Æsir (dios) |
![]() |
Rad | r | [r] | ᚱ | Acaballar |
![]() |
Cen | c | [k] | ᚳ | Antorcha |
![]() |
Gyfu | ȝ | [g], [j] | ᚷ | Regalu |
![]() |
Wynn | w, ƿ | [w] | ᚹ | Allegría |
![]() |
Hægl | h | [h] | ᚻ | Xarazo |
![]() |
Nyd | n | [n] | ᚾ | Necesidá/congoxa |
![]() |
Is | i | [i(ː)] | ᛁ | Xelu |
![]() |
Ger | j | [j] | ᛄ | Añu/collecha |
![]() |
Eoh | eo | [yːo] | ᛇ | Texu |
![]() |
Peorð | p | [p] | ᛈ | Peral |
![]() |
Eolh | x | [ks] | ᛉ | Alce |
![]() |
Sigel | s | [s], [z] | ᛋ | Sol |
![]() |
Tir | t | [t] | ᛏ | Dios Tir |
![]() |
Beorc | b | [b] | ᛒ | Abeduriu |
![]() |
Eh | y | [yːo] | ᛖ | Caballu |
![]() |
Mann | m | [m] | ᛗ | Home |
![]() |
Lagu | l | [l] | ᛚ | Llagu |
![]() |
Ing | ŋ | [ŋ] | ᛝ | Yngvi (un héroe) |
![]() |
Éðel | œ | [yː], [ø(ː)] | ᛟ | Facienda/propiedá |
![]() |
Dæg | d | [d] | ᛞ | Día |
![]() |
Ac | a | [ɑ(ː)] | ᚪ | Carbayu |
![]() |
Æsc | æ | [æ] | ᚫ | Fresnu |
![]() |
yr | y | y(ː)] | ᚣ | Arcu |
![]() |
Ior | ia, io | [jo] | ᛡ | Anguila |
![]() |
Ear | ea | [ea] | ᛠ | Tumba |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
coles 28 runes del cuchiellu del Támesis hai unes pequeñes diferencies nel orde y falta la runa edhel:
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
El Códigu anglosaxón de Viena tien tamién 28 runes y l'inscripción de la Cruz de Ruthwell tien 31 runes. El manuscritu Cotton Domitian A.ix (sieglu XI) contién les 4 runes adicionales que completen el conxuntu de 33:
Runa | Nome
\!valign="middle" bgcolor="#FF7F50" | Treslliteración |
AFI | CCS | Significáu |----- | ![]() |
Cweorth | kw | /kw/ | /ᛢ/ | Fueu |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
![]() ![]() |
Calc y Calc doble |
k / kk | /k/, /kk/ | /ᛣ/ | Mota | |||||
![]() |
Gar | g | /g/, /ɣ/ | /ᛤ/ | Llanza | |||||
![]() |
Stan | st | /st/ | /ᛥ/ | Piedra |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Nesti manuscritu les runes tán distribuyíes en tres files con gloses en llatín coles lletres llatines equivalentes y los sos nomes. El Llibru tien rastros de ser correxíu por alguién mientres el sieglu XVI, qu'invirtió la posición de les runes m y d. Amás eolh taba equivocadamente como si fuera sigel, y en llugar de sigel había una kaun, que darréu foi correxida superponiendo una lletra sigel correutamente. Eoh tamién taba equivocadamente suplantando a yþel. Sacante ing y ear tolos nomes de les runes fueron añadíos pol postreru escribanu, que foi identificáu como Robert Talbot (fináu en 1558).
Tamién s'atopó un alfabetu de runes futhorc nel manuscritu Cotton Galba A.ii.
Walahfrid Strabo rexistró una llista de 42 runes futhorc distintes.
La Universidá Católica de Eichstaett-Ingolstadt n'Alemaña creó una base de datos con toles inscripciones n'inglés y frisón antiguos. Na so edición en papel apaecen toles inscripciones ingleses verificaes que contengan dos o más runes, y na edición electrónica amás apaecen les inscripciones dudoses y les que contengan namái una runa. Les inscripciones de la edición en papel apaecen nun centenar d'oxetos, ente los que s'atopen lloses y cruces de piedra, güesos, aros, broches, armes, urnes funeraries, tablillas d'escritura, pinces, un reló solar, un peñe, bracteatos, arques, una fonte, platos y grafitis. La base de datos inclúi 16 inscripciones d'una sola runa, delles monedes rúniques y ocho casos de calteres rúnicos dudosos (signos que paecen runes y pueden ser lletres llatines o calteres deterioraos pola aición de los elementos de mala identificación). En total el cuerpu de les inscripciones toma menos de 200 inscripciones, colo que ye un pocu mayor que'l de les inscripciones continentales de futhark antiguu (unes 80 inscripciones, d'ente 400–700), pero llixeramente menor que'l númberu de les inscripciones escandinaves de futhark antiguu (unes 260 inscripciones, d'ente 200–800).
Los afayos d'inscripciones rúniques n'Inglaterra concentrar a lo llargo de la mariña este con unes poques tremaes hasta la mariña sur. La mayoría de los descubrimientos frisonos concentrar en Frisia occidental.
Ente les inscripciones rúniques en futhorc conocíes destaquen les siguientes: