Gracia divina

En teoloxía cristiana entender por gracia divina o gracia santificante un favor o don gratuitu concedíu por Dios p'ayudar al home a cumplir los mandamientos, salvase o ser santu, como tamién s'entiende l'actu d'amor unillateral ya inmerecíu pol que Dios llama de cutio les almes escontra sigo.^[1]

Mientres la historia de la teoloxía cristiana foise perfilando la so definición a partir de les nociones que na Biblia dar de la espresión χάρις y los discutinios sobre l'estáu inicial del home antes del pecáu orixinal.

La gracia na Biblia

La espresión hebrea que ye traducida comúnmente por gracia ye hen o hesed.

Nel Antiguu Testamentu implica en primer llugar una actitú magnánima de benevolencia gratuita per parte de Dios que se concreta depués nos bienes materiales que'l receptor de tal gracia llogra. Esto ye, sorraya per un sitiu la humildá del receptor y la gratuidá del don. D'ende espresiones del tipu: “si topé gracia ante los tos güeyos” (cf. Gn 34, 11; Ex 3, 21, 11, 3; 12, 36; Nm 32, 5, etc). N'otres ocasiones inclúi'l pagu (cf. Dt 28, 50) anque'l favor de Dios sigue considerándose non obligáu y gratuitu. Tamién puede referise a la cualidá d'una persona que fai que Yahveh ténga-y benevolencia (cf. Gn 39, 5; 1Sm 16, 22). Haber de dicir qu'en tol Antiguu Testamentu nun adquier el sentíu d'un don sobrenatural o virtú propia del Nuevu Testamentu o de la reflexón cristiana.

Nel Nuevu Testamentu atópase la espresión nel episodiu conocíu como la Anunciación. Según el rellatu del evanxelista Lucas, l'ánxel Gabriel al saludar a María usaría la espresión κεχαριτωμένη (enllena de gracia) qu'implicaría los tercer sentíu de los emplegaos nel Antiguu Testamentu. Nel restu del evanxeliu de Lucas úsase seya pa referise a la cualidá de la persona seya tamién pa la manifestación de benevolencia activa per parte de Dios. Nel epistolariu paulino y nos Fechos de los Apóstoles dase'l sentíu de:

• un don que santifica l'alma, que s'opón al pecáu y que Cristu mereció pa los cristianos (cf. Rm 4, 4-5; 11, 6; 2Co 12, 9, etc.)
• l'evanxeliu (en contraposición a la llei (cf. Rm 6, 14)
• del poder de predicar y espulsar demonios o faer milagros (cf. Rm 12, 6)
• l'apostoláu como misión (cf. 1Co 15, 10)
• les virtúes propies del cristianu (cf. 2Co 8, 7)
• la benevolencia gratuita per parte de Dios (cf. Hch 14, 26)
• actos d'amor a los demás (como participar de la coleuta pa Xerusalén) (cf. 1Co 16, 3)
• el plan de salvación anováu tres la Resurrección (cf. Gá 5, 4).

Les cartes de Pedro usen la espresión “gracia” pa referise a la salvación mesma (cf. 1Pe 10, 15) o al evanxeliu (cf. 1Pe 5, 12). Tamién significa'l don sobrenatural o les virtúes propies del cristianu (cf. 2Pe 3, 18; 1Pe 5, 10).

La gracia na teoloxía cristiana

El pelagianismo y san Agustín

Unu de los factores que más favoreció la reflexón teolóxica sobre la tema de la gracia divina foi'l pelagianismo. Pelagio sostenía que tou mal solo podía imputase a la llibertá humana. La gracia ye l'aición esterna na historia que lleva al home a responder a Dios teniendo por modelu a Xesucristu. Sicasí, nun habría gracia “interna” o non podría sostenese una llibertá humana si Dios actúa tamién nel interior del home pa movelo a faer el bien.^[2]

A esta interpretación opúnxose fuertemente san Agustín quien sorrayó'l dañu del pecáu orixinal y l'absoluta necesidá de la gracia divina pa poder faer el bien y vivir acordies colos mandamientos. Esta gracia divina ye concedida al home ensin nengún méritu de lo so parte, gratuitamente (d'ende, precisamente'l so nome: gratia).^[3] Amás ye consecuencia de la presencia del Espíritu Santu.^[4] Sicasí, l'aición de la gracia nun suprime la llibertá del home porque actúa por atraición, por amor.

El Conceyu de Cartago del añu 418 fixo ecu a estes afirmaciones de san Agustín:

Quienquiera que dixera que la gracia de Dios, pola que l'home ye xustificáu per mediu de Xesucristu'l nuesu Señor, vale solu pa la remisión de los pecaos que yá fueron cometíos, pero non como auxiliu, por que nun se cometan, sía anatema

Canon 3

Alrodiu de los frutos de los mandamientos falaba'l Señor pos nun dixo: “Ensin mi vais obrar con dificultá” sinón “Ensin mi nun podéis faer nada” (Jn 15, 5)

Canon 5

El semipelagianismo

Les doctrines semipelagianas oponer a la teoloxía d'Agustín d'Hipona y sosteníen una especie de predestinación según la teoría del initium fidei (l'empiezu de la conversión deber al esfuerciu humanu)^[5]

Entá cuando les tesis del semipelagianismo son inda ocasión de discutiniu ente los teólogos (pos nun se conoz con certidume'l verdaderu algame de les sos afirmaciones), San Agustín enfrentóse tamién a ellos como contra los pelagianos sosteniendo la primacía total de la gracia en cualquier movimientu que lleve a la salvación o xustificación.^[6] Inclusive'l primerísimo actu de fe rique una gracia especial de Dios según fueron esclariando los discípulos d'Agustín (cf. Prósperu d'Aquitania, Epistola ad Rufinum (PL 51, 77-90) o Fulgencio de Ruspe, Epistolae 17.19.20). Asina'l Maxisteriu de la Ilesia dedicar a afondar na distinción ente gracia sanante y gracia elevante.

El maxisteriu católicu anti semipelagiano

Dalgunos conceyos africanos y los mesmos Papes ocupáronse especialmente de la tema del semipelagianismo sorrayando de nuevu la necesidá de la intervención de Dios y la so completa y gratuita iniciativa pa la salvación del home. Bonifacio II aprobó l'oficiu de fe y les conclusiones del Sínodu d'Orange (529) nuna carta que dirixó al obispu Cesareu d'Arles en 531.^[7] Ellí retoma la enseñanza de san Agustín: cualquier actu de fe rique una gracia a manera d'aición del Espíritu Santu.

Estos documentos fueron nuevamente asumíos y aprofiaos mientres el Conceyu de Trento arriendes de los discutinios sobre la xustificación.

La gracia na teoloxía escolástica

Tomás d'Aquino afirmaba que nin siquier el primer movimientu de cualquier persona escontra la conversión ye obra d'ella mesma pos l'home na vía de la xustificación (esto ye, del perdón de los pecaos) nun puede nada solo. Y tal xustificación ye obra del amor de Dios que nun espera a que l'home seya inocente p'amar sinón que lo llimpia, ufiérta-y de nuevu una vida de fíu (cf. Summa Theologiae I-II 110, 1; I-II 113, 2) qu'implica un tresformamientu y qu'empieza cola gracia del bautismu y les virtúes infusas y que non solo alza sinón que tamién mueve al home a buscar a Dios y a amar (cf. Summa Theologiae III 86, 2 ad 3; De Veritate 27, 3).

Juan Duns Scoto sorraya que la xustificación ye un querer de Dios independiente amestáu solo a cuanto estableciera con anterioridá pos la llibertá divina ye absoluta.^[8] Una vegada fecha esta distinción, introduz otra pola que se dixebra la receición de la gracia y de les virtúes infusas de lo que llama acceptatio divina que ye, nun momentu posterior, la llamada de Dios pola que l'home queda xustificáu antes los sos güeyos.^[9]

Nel nominalismu acentúase inda más la posición de Scoto sobre la independencia y llibertá divina de manera que ye Dios quien escueye a delles persones y espera d'ellos los actos conformes que-yos dexen salvar se. Por tanto, nun son necesarios los dones nin la gracia sinón l'aición correuta, l'obrar según Dios quier.^[10]

Lutero y el Conceyu de Trento

Entá cuando Lutero asumió la tesis de l'absoluta llibertá de Dios y la non necesidá d'obres p'algamar la xustificación o salvación, usa la teoría de la imputación xurídica de los méritos de Cristu onde'l pecáu nun ye absolutamente esaniciáu o borráu, sinón que ye a cencielles cubiertu o non imputáu contra'l pecador polos méritos de Cristu; Dios yá nun lo imputa, ente que'l pecador en realidá sigue so la cubierta de la so esistencia miserable hasta la hora de la muerte. Pos, Dios, pola so absolución puramente xudicial del pecáu nun quitar el pecáu en sí, sinón qu'estiende sobre él como un mantu la so propia xusticia:

La persona a ser xustificada apoderar por mediu de la fe fiduciaria de la xusticia esterior de Cristu, y con ella cubre los sos pecaos; esta xusticia esterior impútase-y como si fuera propia, y preséntase ante Dios como teniendo una xustificación esterna, pero nel so interior sigue siendo'l mesmu pecador d'antes.

Acordies coles enseñances de la Ilesia católica, sicasí, na xustificación sí se lleva a cabu un perdón de los pecaos de manera que'l pecáu ye realmente esaniciáu de l'alma, non solo'l pecáu orixinal pol bautismu, sinón tamién los pecaos personales pol Sacramentu de la Penitencia (Trento, Ss. V, Can. V; Ses. VI, Cap. XIV; Ses. XIV, Cap. II).^[11][12]

Na teoloxía luterana, la gracia ocupa un llugar privilexáu: l'home foi de tal manera estropiáu pol pecáu orixinal que nun-y ye posible realizar el bien nin cuenta cola llibertá necesaria pa faelo. La xustificación asocede solamente pola gracia (sola gratia) ensin nengún méritu de parte del home al que solo se -y pide la fe.^[13]

Los católicos creen que l'home ye xustificáu pola sola gracia de Dios

- al traviés del bautismu primeramente :-

al traviés de la fe qu'obra por caridá na vida continua del cristianu (procesu)

- al traviés del sacramentu de la reconciliación (en casu de que se perdiera la gracia de la xustificación por causa del pecáu mortal)

El Conceyu de Trento declaró que'l llibre albedríu del home, movíu y animáu por Dios, puede pol so consentimientu cooperar con Dios, quien anima y convida a l'aición; y que por ello puede disponese y preparar pa llograr la gracia de xustificación. La voluntá del home puede aguantase a la gracia si asina escueye. Nun ye como una cosa inanimada que permanez puramente pasiva. Entá debilitáu y menguáu pola cayida d'Adán, el llibre albedríu nun ye destruyíu na carrera (Ses. VI, cap. I y V).

La declaración conxunta ente católicos y luteranos de 1999 sobre la doctrina de la xustificación afirma:

Xuntos confesamos que no qu'atañe a la so salvación, el ser humanu depende dafechu de la gracia redentora de Dios. La xustificación ye obra de la sola gracia de Dios. Cuando los católicos afirmen que'l ser humanu «coopera", aceptando l'aición justificadora de Dios, consideren qu'esa aceptación personal ye en sí un frutu de la gracia y non una aición que dimana de la innata capacidá humana.^[14]

El conceyu de Trento céntrase támbién nel tresformamientu qu'obra la gracia nel home y afirma que queda realmente llibre del pecáu (cf. D 1560) y de cualquier marca que pudiera causar la reprobación de Dios entá cuando l'home tenga de lluchar, cola ayuda de la gracia, inda contra la concupiscencia (cf. D 1515). La xustificación ver como una tema cristolóxicu: ye l'insertamientu en Cristu, l'entrar a ser parte del so cuerpu místicu. L'aición de Dios non solo llimpia sinón que tamién alza al home: por tanto, sigue siendo Él la causa eficiente de la xustificación. Per parte del home ríquese, según el conceyu, non solo la fe sinón tamién les otres virtúes teologales (cf. D 1531-1534).

Miguel Bayu

Miguel Bayu afirmaba que l'estáu inicial (colos dones y l'amistá con Dios) del home yera natural. D'ende que'l pecáu orixinal seya lo mesmo, pa él, que la concupiscencia: la naturaleza humana ta tan estropiada qu'ensin la gracia, tolos actos humanos son pecaos. Sicasí, el don de la gracia solo repara esta situación faciendo capaz al home de cumplir los mandamientos pero nun lu devuelve a los so estáu inicial nin lu alza a la filiación divina.^[15] Na so acepción, que sería considerada un precedente direutu del xansenismu como lo esplica Macias Fattoruso “la verdadera observancia de la relixón taba na consagración entera a les premises de la fe, que la vida cotidiana nun podía tar percima de la escepcionalidá de la salvación, que Dios ye absolutamente llibre pa escoyer a los que salva, que'l llibre albedríu tien como llende la decisión divina y que retacearle a Dios poder sobre la salvación o la condena ye decididamente una herexía”.^[16]

De auxiliis

Artículu principal: Polémica de auxiliis

Tres el conceyu de Trento y metanes los discutinios colos luteranos, los teólogos católicos dedicar a afondar na noción de gracia y na manera en que se conxuga l'aición de Dios cola llibertá humana na salvación del home. Nesi ambiente desenvolvióse una discutiniu ente escueles a partir de los escritos del dominicu Domingo Báñez sobre la predeterminación. Dellos miembros de la Compañía de Xesús como Luis de Molina opunxéronse frontalmente a les sos teoríes y xeneraron la disputa. Pa la tema de la gracia'l puntu en discutiniu dientro del discutiniu yera la eficacia de la gracia divina y la so rellación cola predestinación.

Xansenismu

Anque se desenvolvió coles mesmes que'l discutiniu de auxiliis el xansenismu dexó un nuevu discutiniu sobre temes rellacionaes cola gracia. Jansenio nel Augustinus (1640) asumi parte de les tesis de Bayu sobre la naturaleza humana: la situación orixinal ye la mesma del home, y, poro, la gracia ye-y debida. Depués opón de tal manera la naturaleza del home cayíu cola anterior que nun sería posible a tal home realizar nenguna obra bona. Abonda en detalles esplicativos de cómo les llamaes “gracies actuales” (esto ye, les necesaries pa obrar hic et nunc una obra bona) dar nel home.

Les disputes teolóxiques sobre'l xansenismu enllargar con diverses condenes per parte de los Papes hasta 1794. La condenación de les proposiciones de Pascasio Quesnel na constitución Unigenitus Dei Filius dexa a la doctrina católica esclariar que la condición d'Adán y Eva colos sos dones yera sobrenatural.^[17]

Nel catecismu de la Ilesia católica (1992)

El catecismu de 1992 dedica un apartáu de la tercer parte a tratar la tema de la gracia: los númberos 1996 a 2005. Ufierta una definición:

La gracia ye'l favor, l'auxiliu gratuitu que Dios danos pa responder a la so llamada: aportar a fíos de Dios, fíos adoptivos, partes de la naturaleza divina, de la vida eterna

CIC 1996

Sorraya amás que tal participación ye sobrenatural nel sentíu de que devasa les posibilidaes de la naturaleza humana. A la espresión yá conocida n'ámbitu teolóxicu de gracia santificante añader la de gracia divinizadora pos se trata del don de la vida divina a l'alma del cristianu.

Fálase tamién (cf. n. 2000) de la distinción ente gracia habitual (el don permanente d'esa vida divina que dexa la rellación con Dios) y gracies actuales como intervenciones de Dios nel camín de santificación de cada cristianu, inclusive la preparación a recibir esti don ye tamién gracia. Otra distinción (cf. n. 2003) dar ente gracies sacramentales –les que vienen con cada unu de los sacramentos y gracies especiales o carismes que l'Espíritu Santu concede pa dalguna situación particular o pa la vivencia d'un determináu tipu de vida (l'asina llamada gracia d'estáu).

Finalmente'l catecismu recuerda que la gracia divina ye sobrenatural y nun ye “experimentable” por tanto, como afirmó yá'l Conceyu de Trento,^[18] solo conozse pola fe, nun puede deducise una xustificación o salvación como si fuera un datu empíricu.

Visión de la teoloxía pentecostal

Según el doctor Lewis Sperry Chafer^{[ensin referencies]}:

La gracia nun equival a tratar a una persona d'alcuerdu a los sos méritos, o meyor de lo que merez», «equival al tratu misericordiosu ensin la más mínima referencia a los sos merecimientos. La gracia ye amor infinitu que s'espresa per mediu de bondá infinita».

La gracia de Dios escontra los pecáures ver nel fechu de qu'Él mesmu, per mediu de la expiación de Cristu pagó tola pena pol pecáu, polo cual puede perdonar con xusticia el pecáu ensin tener en considerancia'l méritu o deméritu del pecador. El pecador nun ye perdonáu porque Dios seya misericordiosu pa escusar los sos pecaos, sinón porque hai redención por aciu el sangre de Cristu (Rm 3, 24; Ef 1, 7). La gracia de Dios revelar al apurrir una expiación pola cual puede coles mesmes xustificar a los impíos (Jn 3, 16) y reivindicar la so llei santa ya inmutable.

Referencies

1. Esta definición sigue a la qu'ufierta'l diccionario de la Real Academia, anque ampliada acordies con cuanto se explicita nesti mesmu artículu sobre la definición.
2. Cf. R.F. EVANS, Pelagius, Inquiries et reappraisals, Nueva York, 1968.
3. Cf. por casu: De natura et gratia 53, 62.
4. Cf. De spiritu et littera 29, 51.
5. Ye interesante faer nota qu'esta espresión tomar d'una traducción del mesmu Agustín al Cantar de los Cantares 4, 8: veniens et pertransiens ab initio fidei.
6. Cf. De praedestinatione sanctorum cap. 3-4 (PL 964-966) y Retractationes 2, 1 (PL 32, 629-630).
7. Pa los documentos del conceyu de Arles puede consultase el DH 370-397, qu'inclúi la conclusión redactada por Cesareu d'Arles. Pa la carta del Papa Bonifacio II, DH 398-400.
8. Refierse equí a les categoríes de potencia absoluta (Dios puede faer tou lo non contradictorio) y de potencia ordenada (Dios fai lo que ta en conformidá coles sos decisiones anteriores).
9. Vease para tou esta tema: W. DEETLOFF, Die Lehre von der acceptatio divina bei Johannes Duns Scotus, Werle 1954.
10. Cf. Y. BORCHERT, Der Einfluss des Nominalismus auf die Christologie der Spätscholastik, Münster 1940, páx. 46-49.
11. http://ec.aciprensa.com/wiki/Justificaci%C3%B3n
12. http://ec.aciprensa.com/wiki/Gracia_Santificante#Teor.C3.ADa_protestante_de_la_non-imputaci.C3.B3n
13. M. LUTERO, De llibero arbitrio 787.
14. http://www.vatican.va/roman_curia/pontifical_councils/chrstuni/documents/rc_pc_chrstuni_doc_31101999_cath-luth-joint-declaration_sp.html
15. Delles tesis de les doctrines de Bayu fueron condergaes pol maxisteriu de la Ilesia católica nel añu 1567 al traviés de la bulda Ex omnibus afflictionibus de Pío V (cf. DS 1901-1980).
16. Macias Fattoruso, Rodolfo (2016). «Primer Parte, capitulo I», MAESTROS DE LA GRACIA. L'ABADÍA DE PORT-ROYAL NEL SIEGLU XVII. OmniScriptum AraPers GmbH Bahnhofstraßy 28, D-66111 Saarbrücken, Germany: Editorial Académica Española, páx. 42-43. ISBN 978-3-8417-5647-3.
17. Cf. DS 2434-2435.
18. Cf. DS 1533-1534.

Bibliografía

• FLICK M. - ALSZEGHY Z., Antropoloxía teolóxica, Ediciones Síguime, Salamanca 1971.
• Enciclopedia de la Biblia, Ediciones Garriga S.A., Barcelona 1964.
• LUIS F. LADARIA, Introducción a l'antropoloxía teolóxica, Ediciones Verbo Divín, Pamplona 1998, ISBN 84-7151-930-5.
• La gracia, nel Catecismu de la Ilesia católica.
• Journet, Charles (1979). Charles alrodiu de la gracia editorial= Ediciones Rialp. ISBN 9788432119958.
• Macias Fattoruso, Rodolfo MAESTROS DE LA GRACIA. L'Abadía de Port Royal nel sieglu XVII Editorial Académica Española (2016)