La gramática de la llingua llatina (en llatín: Grammatica linguae latinae), al igual que la d'otres llingües indoeuropees antigües, ye bien flexiva nel sentíu estructural y orgánico, lo que significa que dexa una gran flexibilidá pa la eleición del orde de pallabres. Por casu, femina togam texuit, "la muyer texó una toga," que ye l'orde preferíu de pallabres, podría espresase igualmente como texuit togam femina o togam texuit femina. En cada pallabra, les terminaciones -a, -a-m y -o-it —y non la posición qu'ocupen na frase, como asocede sicasí na mayoría de les llingües modernes, romances o nun espresen la función gramatical. Sicasí, xeneralmente l'orde de les pallabres atener al paradigma Suxetu Oxeto Verbu, anque les variaciones d'esti modelu son bien frecuentes, especialmente na poesía, según na prosa pa espresar matices sintácticos y estilísticos sutiles.[1]
L'alfabetu llatín clásicu ta compuestu por ventitrés lletres. Primitivamente solo había ventiún, pero nos sieglos I-II e.C. introduciéronse dos nueves lletres: la Y (y) y la Z (z), pa la trescripción de les pallabres griegues que conteníen la vocal ípsilon y la consonante dseta, respeutivamente. Otros intentos d'introducir nueves lletres, como el del emperador Claudio na primer metá del sieglu I d. C., nun espolletaron por cuenta de la so naturaleza puramente erudita. A partir del Renacimientu, los editores de los testos llatinos empezaron a emplegar les grafíes J (j) y la V (v) como signos convencionales pa poder estremar los alófonos consonánticos [j, w] de I y V de los correspondientes alófonos vocálicos [i, o].
A B C D Y F G H I/(J) K L M N O P Q R S T (O)/V X Y Z
a b c d y f g h i/(j) k l m n o p q r s t o/(v) x y z
Nel llatín clásicu hai diez fonemes vocálicos, que estremábense pola cantidá vocálica: cinco d'ellos son vocales curtios /a, e, i, o, u/, y los otros cinco, vocales llargues /ā, ē, ī, ō, ū/, magar la escritura llatino casi nunca estremaba gráficamente les vocales curties de les vocales llargues. Asina toles vocales representábense namái por aciu los cinco signos que pa esti fin tenía l'alfabetu de les colonies griegues d'Italia: A (a), Y (y), I (i), O (o), O (o) (los signos del griegu pa les vocales llargues η y ω cenciellamente nun fueron usaos pa representar vocales). Dacuando, mientres l'Imperiu, dellos testos marcaron dalgunes de les vocales llargues con á, é, í, ó, ú.
La evidencia de la cantidá de les vocales ye por tanto indireuta, y procede en gran midida de dos fuentes:
La cantidá ye una traza fonolóxica qu'estrema les vocales, diptongos y sílabes en munches llingües indoeuropees. La cantidá de les vocales ye una traza suprasegmental qu'inflúi na duración de la pronunciación de les mesmes. El llatín namái estremaba dos tipos de cantidá o duración: les vocales de mayor duración denominar llargues, y les de menor duración denominar curties. Modernamente la cantidá d'una vocal márcase explícitamente por aciu los siguientes signos:
Nesti artículu, de normal, namái s'indiquen les vocales llargues, depués les vocales sobre les que nun s'indica'l signu gráficu usualmente son curtios. La cantidá ye un fenómenu importante na llingua llatina, yá que estrema pallabres de significaos distintos y tamién distintes formes flexivas d'una mesma pallabra. Por casu:
(1) Distinción léxica: mālum, 'mazana' / malum, '(daqué) malu'
(2) Distinción gramatical: cum reginā, 'cola reina' / cum regina..., 'cuando la reina...'
El fenómenu de la cantidá silábica ta automáticamente rellacionáu cola presencia de vocales llargues y la presencia de coda na sílaba. La posición onde recái l'acentu prosódicu ta determinada pola cantidá vocálica de la penúltima sílaba. La doctrina tradicional establez los cuatro siguientes regles pa decidir si una sílaba ye llarga o curtia y, poro, pescudar la posición del acentu:
Amás, tien de tenese en cuenta que les combinaciones vocáliques "ae" (æ) y "oe" (œ), que son diptongos, siempres son llargues (y, dacuando, ser tamién la combinación vocálica "au", que puede tratase como diptongu o como hiatu).
Modernamente realízase un analís fonolóxicu que resulta más simple en términos de mora. Acordies con esti analís, les sílabes curties consten d'una sola mora, y les sílabes llargues, de dos mores, y l'acentu prosódicu recái siempres axacente na penúltima mora antes de la postrera vocal. El fechu de que l'acentu pueda ser analizáu en términos de mores y el fechu de que la poesía llatina basárase más que na rima na cantidá vocálica, suxeren que la cantidá silábica tenía un reflexu fonéticu na fala: presumiblemente, el llatín falar con un ritmu moraico (como asocede en xaponés modernu) más que con un ritmu silábicu (como asocede n'italianu o español) o con un ritmu acentual (como asocede n'inglés).
En llatín nun esiste acentu gráficu, pero sí acentu fonolóxicu d'intensidá, siendo les pallabres llanes o esdrúxules. Les regles pa l'acentuación prosódica son les siguientes:
Más cenciellamente, si clasificamos les sílabes llatines en pesaes (les acabaes en vocal llarga o consonante) y llixeres (toles demás) y consideramos que les sílabes pesaes tienen dos mores y les llixeres una sola mora, puede comprobase que l'acentu recái sobre la penúltima mora antes de la postrera vocal.
El llatín ye una llingua flexiva, lo que significa qu'una pallabra (los sustantivos, los axetivos y los pronomes) adopta diverses formes acordies cola so función sintáctica y la so casu gramatical. Esisten en llatín clásicu seis casos:
Esisten restos fosilizaos d'un casu adicional indoeuropéu: el Llocativu, namái nel númberu singular, pa indicar llocalización, bien nel espaciu, bien nel tiempu: ruri, 'nel campu', humi, 'na tierra', Romae, 'en Roma', vesperi, 'al atapecer'. Estes formes con sentíu llocativu coinciden morfolóxicamente coles de xenitivu singular (nes declinaciones primer y segundo) y cola del dativu singular (na tercer declinación): nes declinaciones cuarto y quinto, nun tenemos documentáu nengún exemplu d'esti casu[ensin referencies].
La rellación de los distintos casos col verbu ye de gran relevancia. El nominativu, l'acusativu, el dativu y l'ablativu recayen na órbita del verbu y podemos dicir que son determinantes d'ésti. Sicasí, el xenitivu ye determinante d'otru nome; y el casu vocativu quedaría fora de la influencia del verbu tamién.
Los sustantivos pártense, según temes, en cinco declinaciones identificables pol so xenitivu singular.
Tarrezas en -a y xenitivu singular en -ae. La mayoría de los nomes son de xéneru femenín, anque esisten cuatro grupos d'esceiciones con sustantivos masculinos: 1) los nomes comunes que se refieren a un trabayu qu'en Roma yera exercíu puramente polos homes (poeta, nauta, agricŏla, pīrāta, scurra 'poeta, navegante, llabrador, pirata, camanduleru', etc.); 2) los nomes propios de los ríos (Sequana, Garunna 'Sena, Garona', etc.); 3) los nomes propios d'home (Caligŭla, Senĕca, Catilīna, etc.); y 4) los xentilicios (belga, persa, etc.).
Singular | Plural | |
---|---|---|
Nominativu | ros -a | ros -æ |
Vocativu | ros -a | ros -æ |
Acusativu | ros -am | ros -ās |
Xenitivu | ros -æ | ros -ārum |
Dativu | ros -æ | ros -īs |
Ablativu | ros -ā | ros -īs |
Particularidaes:
1ª: Los nomes femeninos de la primer declinación (exemplos: dĕa 'diosa', fīlĭa 'fía', lliberta 'lliberta', magĭstra 'maestra', amīca 'amiga', sĕrva 'esclava', etc.) que'l so correspondiente masculín pertenez a la segunda declinación, siempres y cuando compartan idénticu raigañu (exemplos dĕus 'dios', fīlĭus 'fíu', libertus 'llibertu', magĭster 'maestru', amīcus 'amigu', servus 'esclavu', etc.) presenten nos casos dativu y ablativu del plural una desinencia en -ābus (y non la esperable -īs) col fin de poder estremase d'aquellos: 'vg.' fīlĭīs: 'pa los fíos' / fīlĭābus: 'pa les fíes'.
2ª: El sustantivu familia, -æ, cuando depende d'un nome de parentescu, emplega nel xenitivu singular la terminación (arcaica) -as (y non la terminación regular -æ): pater families: 'el padre de (la) familia'.
Tarrezas en -o y xenitivu singular en -ī. La mayoría de los nomes pertenecientes a esta declinación son de xéneru masculín (aquellos que'l so nominativu singular termina en -ŭs/-ĕr/-ĭr) o neutru (aquellos que'l so nominativu singular presenta la terminación -ŭm). Sicasí, esisten nesta declinación (pero namái ente los acabaos en -ŭs) unos pocos sustantivos de xéneru femenín, que pueden arrexuntase en tres grupos, magar el terceru d'ellos ye artificial: 1) sustantivos comunes qu'indiquen árboles, una y bones el nome xenéricu pa "árbol", arbŏs arbŏris, ye femenín en llatín (pīnŭs -ī, corylŭs -ī, ulmŭs -ī, fraxĭnŭs -ī, etc.); 2) los nomes propios xeográficos (topónimos) de ciudaes, islles y países transcritos de la llingua griega, yá que nesti idioma yeren de xéneru femenín (Corinthŭs -ī, Cyprŭs -ī, Ægyptŭs -ī, etc.); y 3) una serie heteroxénea de nomes comunes d'usu bien frecuente ('humŭs -ī, domŭs -ī, etc.) o infrecuente (alvŭs -ī, etc.). Pa los sustantivos masculinos (o femeninos en -ŭs) esisten tres paradigmes de declinación dependiendo de la terminación del nominativu singular:
Singular | Plural | |
---|---|---|
Nominativu | domin -us | domin -ī |
Vocativu | domin -y | domin -ī |
Acusativu | domin -um | domin -ōs |
Xenitivu | domin -ī | domin -ōrum |
Dativu | domin -ō | domin -īs |
Ablativu | domin -ō | domin -īs |
Singular | Plural | |
---|---|---|
Nominativu | puer | puer-ī |
Vocativu | puer | puer-ī |
Acusativu | puer-um | puer-ōs |
Xenitivu | puer-ī | puer-ōrum |
Dativu | puer-ō | puer-īs |
Ablativu | puer-ō | puer-īs |
Singular | Plural | |
---|---|---|
Nominativu | vir | vir-ī |
Vocativu | vir | vir-ī |
Acusativu | vir-um | vir-ōs |
Xenitivu | vir-ī | vir-ōrum |
Dativu | vir-ō | vir-īs |
Ablativu | vir-ō | vir-īs |
Sicasí, pa los nomes neutros tien d'aplicase'l siguiente paradigma de declinación:
Singular | Plural | |
---|---|---|
Nominativu | templ-um | templ-a |
Vocativu | templ-um | templ-a |
Acusativu | templ-um | templ-a |
Xenitivu | templ-ī | templ-ōrum |
Dativu | templ-ō | templ-īs |
Ablativu | templ-ō | templ-īs |
Tarrezas en -i y en consonante, y xenitivu singular en -is. Entiende sustantivos masculinos, femeninos y neutros. Los paradigmes de declinación son los siguientes:
Temes en -i masc. y fem. | Temes en -i neutros | Temes en consonante masc. y fem. | Temes en consonante neutros | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Nominativu | cīv-is | cīv-ēs | Nominativu | mar-y | maria | Nominativu | consul | consules | Nominativu | flūmen | flūmĭn-a |
Vocativu | cīv-is | cīv-ēs | Vocativu | ma-re | maria | Vocativu | consul | consules | Vocativu | flūmen | flūmĭn-a |
Acusativu | cīv-em | cīv-ēs | Acusativu | mar-y | maria | Acusativu | consul-em | consules | Acusativu | flūmen | flūmĭn-a |
Xenitivu | cīv-is | cīv-ium | Xenitivu | mar-is | marium | Xenitivu | consul-is | consulum | Xenitivu | flūmĭn-is | flūmĭn-um |
Dativu | cīv-ī | cīv-ibus | Dativu | mar-ī | maribus | Dativu | consul-i | consulibus | Dativu | flūmĭn-i | flūmĭn-ibus |
Ablativu | cīv-y | cīv-ibus | Ablativu | mar-i | maribus | Ablativu | consul-y | consulibus | Ablativu | flūmĭn-y | flūmĭn-ibus |
Tarrezas en -ū, y xenitivu singular en -ūs. Entiende nomes femeninos(masculinos) y neutros. Domus tien casos de la segunda y de la cuarta. Esto ye, xenitivu singular -i -us dat ensin -ui -o abl ensin -o -o xen pl -uum -orum ac pl -us -vos
Singular | Plural | |
---|---|---|
Nominativu | man-us | man-ūs |
Vocativu | man-us | man-ūs |
Acusativu | man-um | man-ūs |
Xenitivu | man-ūs | man-uum |
Dativu | man-oī | man-ibus |
Ablativu | man-ū | man-ibus |
Singular | Plural | |
---|---|---|
Nominativu | corn-ū | corn-ua |
Vocativu | corn-ū | corn-ua |
Acusativu | corn-ū | corn-ua |
Xenitivu | corn-ū/-ūs | corn-uum |
Dativu | corn-ū/-oī | corn-ibus |
Ablativu | corn-ū | corn-ibus |
Tarrezas en -y y xenitivu singular -ei. Los nomes d'esta declinación son femeninos. Dies en singular puede ser masculín o femenín y en plural ye masculín.
Singular | Plural | |
---|---|---|
Nominativu | di-ye | di-ēs |
Vocativu | di-ēs | di-ēs |
Acusativu | di-em | di-ēs |
Xenitivu | di-ēi | di-ērum |
Dativu | di-ēi | di-ēbus |
Ablativu | di-ē | di-ēbus |
=== L'axetivu denominar concordanza a la igualdá en casu, númberu y xéneru de dos palabas. L'axetivu tien de concordar col nome al qu'acompaña. Qu'axetivu y nome tengan de concordar nun significa que coincidan les sos terminaciones, pos esisten nomes de la primer declinación ( temáticos en -a ) que son de xéneru masculín, y tamién esisten nomes de la segunda declinación ( temáticos en -o ) que son de xéneru femenín.
La primer clase entiende los axetivos de tres terminaciones que se tornen como los nomes de la primera y segunda declinaciones. Enunciar en nominativu nes sos formes masculina, femenina y neutra. Esisten dos tipos:
Los axetivos de la segunda clase se flexionan pola tercer declinación. Podemos clasificar en dos grupos:
El llatín cunta con cinco formes de pronomes personales independientes: cuatro personales y unu más de calter personal-reflexivu. Esti postreru va ser analizáu na siguiente seición. La flexón de los cuatro pronomes personales ye la siguiente:
Casos | 1ª persona Singular |
1ª persona Plural |
2ª persona Singular |
2ª persona Plural |
---|---|---|---|---|
egō || nōs || tū || vōs | ||||
__ || __ || tū || vōs | ||||
mē || nōs || tē || vōs | ||||
meī || nostrum, nostrī || el toī ||vestrum, vestrī | ||||
mihi || nōbis || tibi ||vōbis | ||||
mē || nōbis ||tē ||vōbis |
De lo espuesto na seición anterior, deduzse qu'en Llatín nun esiste un pronome personal de tercer persona; ésti suplir col anafóricu is, hala, id o col denomináu deícticu ille, illa, illud. Sicasí, esiste un pronome personal reflexivu de tercer persona que la so flexón ye la siguiente:
Casos | Reflexivu, tercer persona |
---|---|
Nom. | ___ |
Voc. | ___ |
Ac. | sē, sese |
Xen. | el soī |
Dat. | sibi |
Ab. | sē, sese |
Los pronomes posesivos se flexionan como los axetivos de la primer clase, y asina vamos tener:
Tamién son llamaos pronominales demostrativos, yá que pueden usase como pronomes o como axetivos. Son los siguientes:
La declinación ye como sigue:
hic, hæc, hoc (este, esta, esto)
Singular | Plural | |
---|---|---|
Nominativu | hic, hæc, hoc | hi, hæ, haec |
Acusativu | hunc, hanc, hoc | hōs, hās, hæc |
Xenitivu | huius | hōrum, hārum, hōrum |
Dativu |huīc | hīs | |
Ablativu | hōc, hāc, hōc | hīs |
iste, ista, istud ('esi, esa eso')
Singular | Plural | |
---|---|---|
Nominativu | iste, ista, istud | istī, istæ, ista |
Acusativu | istum, istam, istud | istōs, istās, ista |
Xenitivu |istīus | istōrum, istārum, istōrum | |
Dativu |istī | istīs | |
Ablativu |istō,
istā, istō |
istīs |
ille, illa, illud (aquel, aquella, aquello)
Singular | Plural | |
---|---|---|
Nominativu |ille,
illa, illud |
illī, illæ, illa | |
Acusativu |illum,
illam, illud |
illōs, illās, illa | |
Xenitivu |illīus | illōrum, illārum, illōrum | |
Dativu |illī | illīs | |
Ablativu |illō,
illā, illō |
illīs |
Son los siguientes:
Llámense relativos porque <o>rellaciónense</o> con un antecedente. Dan pasu a una nueva oración (subordinada de relativu) y concuerden col so antecedente en xéneru y númberu, non asina en casu, yá que pueden desempeñar un oficiu distintu na so propia oración.Exemplu:
La declinación del pronome relativu ye la siguiente:
quī, quae, quod 'quien, que, el que' | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
Masculín | Femenín | Neutru | ||||
Singular | Plural | Singular | Plural | Singular | Plural | |
quī || quī || quæ || quæ || quod || quæ | ||||||
quem || quōs || quam || quās || quod || quæ | ||||||
cuius || quōrum || cuius || quārum || cuius || quōrum | ||||||
cuī || quibus || cuī || quibus || cuī || quibus | ||||||
quō || quibus || quā || quibus || quō || quibus |
Les formes masculín y femenín del pronome interrogativu son idéntiques. Les formes de neutru son distintos. El xenitivu, dativu y ablativu plural son la unión ente les flexones de quis y les respeutives formes de res 'cosa'.
Otros pronomes interrogativos:
Los verbos llatinos espresen los accidentes gramaticales de persona, númberu, voz, tiempu, aspeutu y manera pol procedimientu básicu d'añader a la tema verbal sufixos y desinencies. Llamamos desinencia al sufixu terminal qu'espresa les categoríes o accidentes gramaticales citaos:
El verbu llatín enunciar cola primer persona del singular del presente y del pretéritu perfectu d'indicativu, col supino, y col infinitivu presente:
gramátiques y diccionarios inclúin tamién la segunda persona del singular del presente indicativu.
Tema en -a amō, amās, amāvī, amātum, amāre
act indicativu | pas indicativu | act suxuntivu | pas suxuntivu | |
---|---|---|---|---|
egō | amu | -or | amem | -er |
tū | amās | -aris/-are | amēs | -eris |
ille | amat | -atur | amet | -etur |
nōs | amāmus | -amur | amēmus | -emur |
vōs | amātis | -amini | ametis | -emini |
illī | amant | -antur | ament | -entur |
act indicativu | pas indicativu | act suxuntivu | pas suxuntivu | |
---|---|---|---|---|
egō | amabam | -abar | amarem | -arer |
tū | amabās | -abaris | amares | -areris |
ille | amabat | -abatur | amaret | -aretur |
nōs | amābāmus | -ābamur | amaremus | -aremur |
vōs | amābātis | -ābamini | amaretis | -aremini |
illī | amabant | -abantur | amarent | -arentur |
act indicativu | pas indicativu | |
---|---|---|
egō | amābō | -ābor |
tū | amābis | -aberis |
(ille) | amābit | -abitur |
nōs | amābimus | -ābimur |
vōs | amābitis | -ābimini |
illī | amābunt | -ābuntur |
act indicativu | pas indicativu | act suxuntivu | pas suxuntivu | |
---|---|---|---|---|
egō | -avi | -atus sum | -averim | -atus sim |
tū | -avisti | -atus ye | -averis | -atus sis |
ille | -avit | -atus est | -averit | -atus sit |
nōs | -avimus | -ati sumus | -averimus | -ati simus |
vōs | -avistis | -ati estis | -averitis | -ati sitis |
illī | -averunt | -ati sunt | -averint | -ati sint |
act indicativu | pas indicativu | act suxuntivu | pas suxuntivu | |
---|---|---|---|---|
egō | -averam | -atus eram | -avissem | -atus essem |
tū | -averas | -atus yeres | -avisses | -atus esses |
ille | -averat | -atus erat | -avisset | -atus esset |
nōs | -averamus | -ati eramus | -avissemus | -ati essemus |
vōs | -averatis | -ati eratis | -avissetis | -ati essetis |
illī | -averant | -ati erant | -avissent | -ati essent |
act indicativu | pas indicativu | |
---|---|---|
ego | amavero | amatus ero |
el to | amaveris | amatus eris |
ille | amaverit | amatus erit |
nos | amaverimus | amati erimus |
vos | amaveritis | amati eritis |
illi | amaverint | amati erunt |
Tema en -y Moneō, -ēs, monēre, monuī, monitum
act indicativu | pas indicativu | act suxuntivu | pas suxuntivu | |
---|---|---|---|---|
ego | moneo | -eor | moneam | -ear |
el to | mones | -eris/-ere | moneas | -earis |
ille | monet | -etur | moneat | -eatur |
nos | monemus | -emur | moneamus | -eamur |
vos | monetis | -emini | moneatis | -eamini |
illi | monent | -entur | moneant | -eantur |
act indicativu | pas indicativu | act suxuntivu | pas suxuntivu | |
---|---|---|---|---|
ego | monebam | -ebar | monerem | -erer |
el to | monebas | -ebaris | moneres | -ereris |
ille | monebat | -ebatur | moneret | -eretur |
nos | monebamus | -ebamur | moneremus | -eremur |
vos | monebatis | -ebamini | moneretis | -eremini |
illi | monebant | -ebantur | monerent | -erentur |
act indicativu | pas indicativu | |
---|---|---|
ego | monebo | -ebor |
el to | monebis | -eberis |
ille | monebit | -ebitur |
nos | monebimus | -ebimur |
vos | monebitis | -ebimini |
illi | monebunt | -ebuntur |
act indicativu | pas indicativu | act suxuntivu | pas suxuntivu | |
---|---|---|---|---|
ego | monui | monitus sum | monuerim | monitus sim |
el to | monuisti | monitus ye | monueris | monitus sis |
ille | monuit | monitus est | monuerit | monitus sit |
nos | monuimus | moniti sumus | monuerimus | moniti simus |
vos | monuistis | moniti estis | monueritis | moniti sitis |
illi | monuerunt | moniti sunt | monuerint | moniti sint |
act indicativu | pas indicativu | act suxuntivu | pas suxuntivu | |
---|---|---|---|---|
ego | monueram | monitus eram | monuissem | monitus essem |
el to | monueras | monitus yeres | monuisses | monitus esses |
ille | monuerat | monitus erat | monuisset | monitus esset |
nos | monueramus | moniti eramus | monuissemus | moniti essemus |
vos | monueratis | moniti eratis | monuissetis | moniti essetis |
illi | monuerant | moniti erant | monuissent | moniti essent |
act indicativu | pas indicativu | |
---|---|---|
ego | monuero | monitus ero |
el to | monueris | monitus eris |
ille | monuerit | monitus erit |
nos | monuerimus | moniti erimus |
vos | monueritis | moniti eritis |
illi | monuerint | moniti erunt |
Tema en -y petō, petis, petere, petīvī, petītum
act indicativu | pas indicativu | act suxuntivu | pas suxuntivu | |
---|---|---|---|---|
ego | petu | -or | petam | -ar |
el to | petis | -eris | petas | -aris |
ille | petit | -itur | petat | -atur |
nos | petimus | -imur | petamus | -amur |
vos | petitis | -imini | petatis | -amini |
illi | petunt | -untur | petant | -antur |
act indicativu | pas indicativu | act suxuntivu | pas suxuntivu | |
---|---|---|---|---|
ego | petebam | -ebar | peterem | -erer |
el to | petebas | -ebaris | peteres | -ereris |
ille | petebat | -ebatur | peteret | -eretur |
nos | petebamus | -ebamur | peteremus | -eremur |
vos | petebatis | -ebamini | peteretis | -eremini |
illi | petebant | -ebantur | peterent | -erentur |
act indicativu | pas indicativu | |
---|---|---|
ego | petam | -ar |
el to | petes | -eris |
ille | petet | -etur |
nos | petemus | -emur |
vos | petetis | -emini |
illi | petent | -entur |
act indicativu | pas indicativu | act suxuntivu | pas suxuntivu | |
---|---|---|---|---|
ego | petivi | petitus sum | petiverim | petitus sim |
el to | petivisti | petitus ye | petiveris | petitus sis |
ille | petivit | petitus est | petiverit | petitus sit |
nos | petivimus | petiti sumus | petiverimus | petiti simus |
vos | petivistis | petiti estis | petiveritis | petiti sitis |
illi | petiverunt | petiti sunt | petiverint | petiti sint |
act indicativu | pas indicativu | act suxuntivu | pas suxuntivu | |
---|---|---|---|---|
ego | petiveram | petitus eram | petivissem | petitus essem |
el to | petiveras | petitus yeres | petivisses | petitus esses |
ille | petiverat | petitus erat | petivisset | petitus esset |
nos | petiveramus | petiti eramus | petivissemus | petiti essemus |
vos | petiveratis | petiti eratis | petivissetis | petiti essetis |
illi | petiverant | petiti erant | petivissent | petiti essent |
act indicativu | pas indicativu | |
---|---|---|
ego | petivero | petitus ero |
el to | petiveris | petitus eris |
ille | petiverit | petitus erit |
nos | petiverimus | petiti erimus |
vos | petiveritis | petiti eritis |
illi | petiverint | petiti erint |
Tema en -i audiō, audīs, audīre, audīvī, audīlos tos
act indicativu | pas indicativu | act suxuntivu | pas suxuntivu | |
---|---|---|---|---|
ego | audiu | -or | audiam | -ar |
el to | audis | -eris/-ere | audias | -aris |
ille | audit | -itur | audiat | -atur |
nos | audimus | -imur | audiamus | -amur |
vos | auditis | -imini | audiatis | -amini |
illi | audiunt | -untur | audiant | -antur |
act indicativu | pas indicativu | act suxuntivu | pas suxuntivu | |
---|---|---|---|---|
ego | audiebam | -iebar | audirem | -irer |
el to | audiebas | -iebaris | audires | -ireris |
ille | audiebat | -iebatur | audiret | -iretur |
nos | audiebamus | -iebamur | audiremus | -iremur |
vos | audiebatis | -iebamini | audiretis | -iremini |
illi | audiebant | -iebantur | audirent | -irentur |
act indicativu | pas indicativu | |
---|---|---|
ego | audiam | -ar |
el to | audies | -eris |
ille | audiet | -etur |
nos | audiemus | -emur |
vos | audietis | -emini |
illi | audient | -entur |
act indicativu | pas indicativu | act suxuntivu | pas suxuntivu | |
---|---|---|---|---|
ego | audivi | auditus sum | audiverim | auditus sim |
el to | audivisti | auditus ye | audiveris | auditus sis |
ille | audivit | auditus est | audiverit | auditus sit |
nos | audivimus | auditi sumus | audiverimus | auditi simus |
vos | audivistis | auditi estis | audiveritis | auditi sitis |
illi | audiverunt | auditi sunt | audiverint | auditi sint |
act indicativu | pas indicativu | act suxuntivu | pas suxuntivu | |
---|---|---|---|---|
ego | audiveram | auditus eram | audivissem | auditus essem |
el to | audiveras | auditus yeres | audivisses | auditus esses |
ille | audiverat | auditus erat | audivisset | auditus esset |
nos | audiveramus | auditi eramus | audivissemus | auditi essemus |
vos | audiveratis | auditi eratis | audivissetis | auditi essetis |
illi | audiverant | auditi erant | audivissent | auditi essent |
act indicativu | pas indicativu | |
---|---|---|
ego | audivero | auditus ero |
el to | audiveris | auditus eris |
ille | audiverit | auditus erit |
nos | audiverimus | auditi erimus |
vos | audiveritis | auditi eritis |
illi | audiverint | auditi erunt |
Presente | suxuntivu | Imperfectu | suxuntivu | Futuru | suxuntivu | |
---|---|---|---|---|---|---|
ego | sum | sim | eram | essem | ero | fueru |
el to | ye | sis | yeres | esses | eris | fueris |
ille | est | sit | erat | esset | erit | fuerit |
nos | sumus | simus | eramus | essemus | erimus | fuerimus |
vos | estis | sitis | eratis | essetis | eritis | fueritis |
illi | sunt | sint | erant | essent | erunt | fuerint |
Perfectu | suxuntivu | Plusperfecto | suxuntivu | |
---|---|---|---|---|
ego | fui | fuerim | fueram | fuissem |
el to | fuisti | fueris | fueres | fuisses |
ille | fuit | fuerit | fuerat | fuisset |
nos | fuimus | fuerimus | fueramus | fuissemus |
vos | fuistis | fueritis | fueratis | fuissetis |
illi | fuerunt | fuerint | fuerant | fuissent |
Tema en -i capiō, capis, capere, cēpī, captus
act indicativu | pas indicativu | act suxuntivu | pas suxuntivu | |
---|---|---|---|---|
ego | capio | -or | capiam | -ar |
el to | capis | -eris/-ere | capias | -aris |
ille | capit | -itur | capiat | -atur |
nos | capimus | -imur | capiamus | -amur |
vos | capitis | -imini | capiatis | -amini |
illi | capiunt | -iuntur | capiant | -antur |
act indicativu | pas indicativu | act suxuntivu | pas suxuntivu | |
---|---|---|---|---|
ego | capiebam | -ebar | caperem | -erer |
el to | capiebas | -ebaris | caperes | -ereris |
ille | capiebat | -ebatur | caperet | -eretur |
nos | capiebamus | -ebamur | caperemus | -eremur |
vos | capiebatis | -ebamini | caperetis | -eremini |
illi | capiebant | -ebantur | caperent | -erentur |
act indicativu | pas indicativu | |
---|---|---|
ego | capiam | -ar |
el to | capies | -eris |
ille | capiet | -etur |
nos | capiemus | -emur |
vos | capietis | -emini |
illi | capient | -entur |
act indicativu | pas indicativu | act suxuntivu | pas suxuntivu | |
---|---|---|---|---|
ego | cepi | captus sum | ceperim | captus sim |
el to | cepisti | captus ye | ceperis | captus sis |
ille | cepit | captus est | ceperit | captus sit |
nos | cepimus | capti sumus | ceperimus | capti simus |
vos | cepistis | capti estis | ceperitis | capti sitis |
illi | ceperunt | capti sunt | ceperint | capti sint |
act indicativu | pas indicativu | act suxuntivu | pas suxuntivu | |
---|---|---|---|---|
ego | ceperam | captus eram | cepissem | captus essem |
el to | ceperas | captus yeres | cepisses | captus esses |
ille | ceperat | captus erat | cepisset | captus esset |
nos | ceperamus | capti eramus | cepissemus | capti essemus |
vos | ceperatis | capti eratis | cepissetis | capti essetis |
illi | ceperant | capti erant | cepissent | capti essent |
act indicativu | pas indicativu | |
---|---|---|
ego | cepero | captus ero |
el to | ceperis | captus eris |
ille | ceperit | captus erit |
nos | ceperimus | capti erimus |
vos | ceperitis | capti eritis |
illi | ceperint | capti erunt |
act indicativu | act suxuntivu | |
---|---|---|
ego | fio | fiam |
el to | fis | fias |
ille | fit | fiat |
nos | fimus | fiamus |
vos | fitis | fiatis |
illi | fiunt | fiant |
act indicativu | act suxuntivu | |
---|---|---|
ego | fiebam | fierem |
el to | fiebas | fieres |
ille | fiebat | fieret |
nos | fiebamus | fieremus |
vos | fiebatis | fieretis |
illi | fiebant | fierent |
act indicativu | |
---|---|
ego | fiam |
el to | fies |
ille | fiet |
nos | fiemus |
vos | fietis |
illi | fient |
act indicativu | act suxuntivu | |
---|---|---|
ego | factus sum | factus sim |
el to | factus ye | factus sis |
ille | factus est | factus sit |
nos | facti sumus | facti simus |
vos | facti estis | facti sitis |
illi | facti sunt | facti sint |
act indicativu | act suxuntivu | |
---|---|---|
ego | factus eram | factus essem |
el to | factus yeres | factus esses |
ille | factus erat | factus esset |
nos | facti eramus | facti essemus |
vos | facti eratis | facti essetis |
illi | facti erant | facti essent |
act indicativu | |
---|---|
ego | factus ero |
el to | factus eris |
ille | factus erit |
nos | facti erimus |
vos | facti eritis |
illi | facti erunt |
Los verbos deponentes son aquellos verbos con morfoloxía de pasiva, pero que se traducen n'activa. Más concretamente'l suxetu d'un verbu deponente nun ye un paciente, sinón un suxetu esperimentador o psicolóxicu. L'escurrimientu de los verbos deponentes ye unu de los restos d'Ergatividad biforcada en llatín.
En llatín los verbos meteorolóxicos (pluit 'llueve', tonat 'truena', fulgurat 'rellampia', ninguit 'nieva', son defeutivos; anque tamién lo son verbos qu'espresen deber o necesidá (libet 'presta', licet 'ye lícitu', decet 'ye fayadizu', dedecet 'nun ye fayadizu', oportet 'ye necesariu', refert 'importa', ...) y otros qu'espresen sentimientu (piget 'tener pena', paenitet 'penar', miseret 'tener compasión', etc).
Les preposiciones del llatín actúen de nucleu del sintagma preposicional y como tales nucleos rixen a un sintagma nominal que'l so casu gramatical ta rexíu pola preposición.
El Nominativu corresponder n'Español al suxetu, al atributu y tamién al complementu predicativu.
Correspuende al complementu del nome (adnominal) que n'español va introducíu pola preposición "de". Puede ser:
Xeneralmente correspuende a un complementu indireutu o a un complementu de réxime.
Correspuende fundamentalmente al complementu direutu y tamién al complementu predicativu:
En casu de "dobles acusativos" unu d'ellos n'español equival a un complementu indireutu:
N'oraciones esclamatives úsase l'acusativu: Magnum virum Senecam! - '¡Qué gran home (foi) Séneca!'
A, escontra, en, cerca de (C.C.Llugar), alredor de (con numberales).
Contra, escontra, al respeutive de.
Llugar onde -ensin preposición con nomes propios de ciudaes ya islles pequeñes y colos apellativos domus y rus; los demás nomes de llugar van coles preposiciones ab, ex o de = Romā proficistur, rure rediit.
De mediu espresar por ablativu ensin preposición cuando'l mediu ye una cosa y por acusativu con per cuando ye de persona = cornibus tauri se tutantur; adeunt Caesarem per Haeduos -munches vegaes la rellación de mediu llatina nun correspuende a la castellana; equo, curru vehi; pedibus ire; ludere pila; terra Macedoniam petit: se dirge a Macedonia per tierra.
Colos verbos que signifiquen vistir, afatar, allegrar, intruir, acostumar: erudire exercitum omni disciplina militari. -col verbu acostumar úsase más el dativu.
Colos verbos vivir, alimentar: lacte vivere
Colos verbos deponentes utor, fruor, vescor, fungor y potior:oculis utor; vescimur bestiis
En llatín l'orde de los constituyentes xeneralmente nun ta rigidamente determináu por restricciones gramaticales y depende de cuestiones de tópicu y focu. El tópicu tiende a apaecer lo más a la izquierda posible de la oración y el focu, escontra'l final. Compárense'l dos frases:
En cuanto al orde de los constituyentes dientro de los sintagmes tampoco paecen esistir restricciones fuertes anque'l nucleu sintácticu tiende a apaecer detrás del complementu o modificador. Ente axetivos y nomes l'orde de los axetivos puede influyir en que l'axetivu acute'l posible referente o a cencielles califique:
Hai que recordar qu'en llatín s'usa enforma'l hipérbaton, sobremanera en poesía, polo cual l'orde de los constituyentes nun ye de vital importancia.
Sicasí, esisten numberosos casos de pallabres que'l so orde relativu nun ye dafechu llibre, sinón que l'orde importa respectu al significáu de la espresión, eso asocede por casu cuando interactúan dellos elementos de polaridá negativa:[2]
Afirmación llindada | Afirmación xeneral |
---|---|
Non nemo 'daquién' |
Nemo non 'toos' |
Non nullus 'dalgún' |
Nullus non 'toos' |
Non nihil 'daqué' |
Nihil non 'tou' |
Non numquam 'dacuando' |
Numquam non 'siempres' |