Güelga

Banzaos de Centla, en Tabasco, Méxicu: la güelga más estensa d'América del Norte y unu de los 15 más importantes del mundu.

Recintu d'aves acuátiques na güelga de Tuchlovice, en República Checa.

Un güelga ye una zona de tierres, xeneralmente planes, que la so superficie anubrir de manera permanente o intermitentemente.^[1] Al cubrir regularmente d'agua, el suelu encher, quedando desprovistu d'osíxenu y dando llugar a un ecosistema híbridu ente los puramente acuáticos y los terrestres.

Considerando que'l conceutu fundamental d'un güelga o zona húmeda nun ye l'agua como tal sinón la "mugor", puede falase de "ecosistemes húmedos" interdependientes de les agües, yá sían superficiales o soterrañes.

La categoría biolóxica de güelga entiende zones de propiedaes xeolóxiques diverses: barraqueres, esteros, marismes, banzaos, turberes, según les zones de mariña marítima que presenten anegación periódica pol réxime de marees (manglares).^[2]

Definición de “güelga” según el Conveniu de Ramsar:

"Una güelga ye una zona de la superficie terrestre que ta temporal o permanentemente anubierta, regulada por factores climáticos y en constante interrellación colos seres vivos que lu habiten".

Según l'artículu 1 del párrafu 1, considérense güelgues, :“Les estensiones de marismas, banzaos y turberas, o superficies cubiertes d'agües, sían éstes de réxime natural o artificial, permanentes o temporales, enllancaes o corrientes, dulces, salobres o salaes, incluyíes les estensiones d'agua marino que la so fondura en marea baxa nun entepase de seis metros”.^[3]

Coles mesmes, conteníu nel artículu 2 del párrafu 1, axústase que, :“Van Poder entender les sos zones riberanes o costeres axacentes, según les islles o estensiones d'agua marino d'una fondura cimera a los seis metros en marea baxa, cuando s'atopen dientro de la güelga”. Y El Día Mundial de les Güelgues celébrase cada 2 de febreru, desque en 1971 llevar a cabu la Convención de Ramsar.

Dende l'añu 1700, la humanidá destruyó'l 87% de les güelgues del planeta.^[4] Dende l'añu 1900, la humanidá destruyó'l 64% de les güelgues.^[4]

Bioloxía

El calter distintivu de les güelgues ta na escasa fondura del nivel freáticu, cola consecuente alteración del réxime del suelu. La vexetación específicamente afecha a estes condiciones denominar hidrófita, cuando s'alluga sobre zones anubiertes d'agua; y freatofita cuando estes zones allúguense sobre zones d'agua oculto (criptohumedales); nestos casos reemplazar a les especies terrestres normales. Les peculiaridaes de la redolada faen que la fauna presente seya polo xeneral reinal y netamente estremada de les zones axacentes; grandes families d'aves y reptiles tán namái afeches a redolaes d'esti tipu.

La función principal de la güelga, amás de ser un gran ecosistema y un importante hábitat pa munchos seres vivos, ye qu'actúen como filtradores naturales d'agua, esto debe a que les sos plantes hidrófitas, gracies a los sos texíos, almacenen y lliberen agua, y de esta forma empiecen col procesu de filtración. D'antiguo les güelgues yeren drenados por ser consideraos un simple hinchente de los terrenes, pero anguaño sábese que les güelgues representen un gran ecosistema y valorar más.

Nótese que ciertos roles de les tierres húmedes tienen importancia institucional. Por casu, los pexes son capaces de migrar llargues distancies, trespasando fronteres nacionales. Consecuentemente, la destrucción o degradación de les tierres húmedes nun país puede tener impautos direutos sobre los recursos biolóxicos d'otros.

A pesar de la so importancia, les tierres húmedes en tol mundu atópense amenaciaes. Estos peligros provienen de la conversión intensiva a l'agricultura o acuicultura, desenvolvimientu industrial, cambeos hidrolóxicos artificiales o degradación per mediu de la esplotación escesiva. Siendo esti una de les temes más importantes de cara al so futuru caltenimientu.^[5]

Clasificación

Güelgues del río Santa Lucía, en Montevidéu, Uruguái.

Pueden establecese dellos criterios pa clasificar les güelgues, en función de los oxetivos que s'escuerren o de los estudios nos que se basen: criteriu morfolóxicu (xeneral, principalmente pa divulgación), hidrogenético (según l'orixe y usos de l'agua, pa demandes d'agua), funcional (ecolóxicu, según los sos hábitats, pa caltenimientu medioambiental); o los criterios estructurales (dende'l puntu de vista de xestión), etc.

Tipos morfolóxicos

Desaguada del ríu Massa, nel centru del Parque nacional de Souss-Massa, en Marruecos.

En 1989 fueron clasificaos más de trenta humedal naturales y nueve artificiales. A pesar d'ello ye posible identificar cinco grandes tipos morfolóxicos de sistemes de güelgues:^[6]

• Marinos, son aquellos que nun son afeutaos por caudales fluviales. Exemplu d'ellos son los petones de coral y mariniegos.
• Riberanos, son aquelles tierres inundables frecuentemente pola llena de los ríos. Exemplu d'ellos son los montes anubiertos, llagos de meandro y llanures.
• Estuarios, son aquellos onde los ríos desagüen nel mar y l'agua d'estos algama un salín mediu ente l'agua duce y salao. Exemplu d'estos son los deltes, marismas y bancos enfollagaos.
• Llacustres, son aquelles zones cubiertes d'agua permanentemente con baxa circulación. Exemplu d'ellos son los llagos glaciales de volcanes y llagunes polo xeneral.
• Palustres, son aquellos ecosistemes que contienen casi permanentemente agua como los Marismas, Banzaos de papiru y barraqueres.

Tipos estructurales

Dende'l puntu de vista estructural, puede estremase los tipos de güelgues basaes, per una parte, nel criteriu hidrolóxicu de la estructura esterna o de superficie; y per otra parte, nel criteriu hidrogeológico qu'entiende la estructura interna o de conexón soterraña. Al conxuntu d'estos 2 aspeutos, tamién puede entendese como criteriu "hidrolóxicu-estructural".^[7] Son:

• Criteriu estructural hidrolóxicu (Aspeutos esternos):
  • Hidrohumedal: presenten casi siempres llámina d'agua aflorante (práuticamente mientres tol añu)
  • Higrohumedal: presenten casi siempres llámina d'agua oculto (práuticamente tol añu)

• Criteriu estructural hidrogeológico (Aspeutos internos):
  • Epigénicos: desvenceyada la so estructura de fluxos soterraños alcontraos próximos.
  • Freatogénicos: venceyada la so estructura a fluxos soterraños alcontraos próximos.

Y dientro de los güelgues freatogénicos, pueden subdividise n'otros 3 grupos, según los sos ámbitos hidrogeológicos de fluxu, que ye polo que se consideren "ecosistemes húmedos" interdependientes de les agües soterrañes (ye dicir pueden ser xeneraos por éstes y de la mesma aquellos pueden tamién xenerales, en función del gradiente hidrogeológico, nel espaciu y tiempu). O lo que ye lo mesmo:

• Güelgues de recarga (nos estragales piezométricos alcontraos de recarga): Navas, llamargues d'infiltración, tramos de recarga fluviales, etc..
• Güelgues de tránsitu (nes zones de circulación de fluxu subpaparelo al terrén o enclín planu): Criptohumedales continentales, criptohumedales mariniegos, llagunes de llámina aflorante, etc..
• Güelgues de descarga (nes zones de converxencia de fluxu hidrogeológico): Encharcados manantiales, descargues de fondu, árees de rezuma, etc..

Polo que, combinando ente sí dambos conxuntos de nomenclatures, pa dos talos criterios esternos ya internos, resultaríen 7 tipos hidrolóxicu-estructurales:

1. Epigénico esclusivu: salines costeres, albuferas, banzaos, balses, etc..
2. Hidrohumedal de recarga: llagunes d'infiltración, arrozales, ríos filtrantes, etc..
3. Hidrohumedal de tránsitu: llagunes esteparias, llamargues freátiques, tables d'agua, etc..
4. Hidrohumedal de descarga: surgencias manantiales, llagunes fluviales, charca manantiales, salines d'interior, rezumas, etc..
5. Higrohumedal de recarga: navas de monte, llamargues en ramblas permeables, etc..
6. Higrohumedal de tránsitu: criptohumedales continentales, criptohumedales mariñes, etc..
7. Higrohumedal de descarga: surgencias cárstiques estacionales (trop plein), extrusiones cárstiques, etc..

Caltenimientu

Magar el caltenimientu de les güelgues tuvo favorecida hasta dómines recién pola dificultá p'habitalos, los proyeutos de terraformación recién constitúin un grave riesgu pa les especies reinales; la biodiversidá de les güelgues convertir nun recursu ecolóxicu crucial. Nel añu 1971 la Xunión Internacional pal Caltenimientu de la Natura (IUCN poles sos sigles n'inglés) formuló un llistáu de güelgues.

La tasa de perda de güelgues de siquier un 70% de les güelgues del mundu por cada 100 años menguó n'Europa y caltúvose baxa en Norteamérica. Sicasí, n'Asia caltúvose la tasa, onde'l cambéu d'usu de suelu a gran escala siguió destruyendo les güelgues. Nun hai evidencia concluyente sobre si la inversión pública de distintes Estaos partes de la convención de Ramsar pudo desaniciar les tases de cambéu d'usu del suelu qu'amenacien a les güelgues del mundu. Esiste una necesidá d'ameyorar la conocencia del cambéu d'usu de suelos a nivel mundial, particularmente n'África, Oceanía y les zones tropicales d'América.^[4]

La metá de los ríos, güelgues y acuíferos españoles tán en mala traza.^[8]

Proyeutos de caltenimientu en güelgues

N'América Llatina

• Proyeutos de caltenimientu nel Pantanal de Brasil, el banzáu d'agua duce más grande del mundu, por entemediu del Programa de Desenvolvimientu del Noroeste y el Proyeutu Nacional del Mediu Ambiente d'esi país.
• Proyeutos de Prevención, Caltenimientu y Caltenimientu de les güelgues a nivel nacional, Colombia.

En Chile

• Na ciudá de Llanquihue, tán llevándose a cabo proyeuto de caltenimientu y restauración de güelgues urbanes per parte de la Fundación Mandáu Chile^[9], financiáu en parte pola plataforma de caltenimientu Pic Parks.^[10]

Polítiques, procedimientos y lineamientos pal manexu de les güelgues

Del Bancu Mundial

• El documentu de política más importante ye la Direutiva Operacional 4.00, Anexu D: "Wildlands: Their Protection and Management", que considera a les güelgues como tierres monteses de particular importancia.
• Los procedimientos del Bancu Mundial, son sofitaos por tales polítiques internacionales como la Convención RAMSAR, qu'afala a los sos países miembros a señalar importantes güelgues dientro de les sos fronteres pa una llista d'árees apreciaes poles sos carauterístiques biolóxiques y otres d'interés científica. (Anguaño (añu 2006) esisten más de 395 sitios pa tierres húmedes, señalaos en 46 países). Sicasí, ye d'importancia crítica recordar que casi toles güelgues desempeñen funciones importantes. Los sitios grandes o “en llistaos” nun son los únicos a ser consideraos na preparación de los proyeutos.

Güelgues destacaes

Una garza mora, nos Esteros del Iberá, Arxentina.

Güelga Santa María del Llagu, parte del circuitu de Güelgues de Bogotá.

• Esteros del Iberá, n'Arxentina.
• Bañáu La Estrella, n'Arxentina.
• Güelgues Chaco, sitiu Ramsar nᵘ 1366 n'Arxentina.
• Parque nacional Los Haitises, República Dominicana
• Sitiu Ramsar Jaaukanigás, n'Arxentina.^[11]
• Llaguna de Rocha,^[12] en Monte Grande, Buenos Aires, Arxentina.
• Abellugu de Vida Montesa Boques del Polochic,^[13] en Guatemala.
• Pantanal brasilanu-paraguayu-bolivianu.
• Bañaos de Otuquis, en Bolivia.
• Bañaos de Izozog, en Bolivia.
• Bañaos de Tichela, en Bolivia.
• Llagu Titicaca, tantu del llau peruanu como del bolivianu.
• Delta del Okavango, en Botsuana.
• Golfu de la Reina Maud, en Canadá.
• Güelga Moncul, en Chile.
• Güelga El Yali, en Chile.
• Río Cruces, en Chile.
• Barraquera Grande de Santa Marta, albufera na mariña Caribe, al oriente de la boca del ríu Magdalena, en Colombia.
• Güelgues de Bogotá, en Colombia.
• Palu Verde, en Costa Rica.
• Llagu Enriquillo, na República Dominicana.
• Barraquera de Zapata, en Cuba.
• Doñana, Tables de Daimiel, Albufera de Valencia, Delta del Ebro, Mar Menor y Llagunes de Ruidera, n'España.^[14]
• El galacho de La Alfranca y el galacho de Juslibol, na provincia de Zaragoza, España.
• Llamarga de Suárez,^[15] en Motril, Andalucía, España.
• Parque Natural Everglades, n'Estaos Xuníos.
• Golfu de Fonseca, n'Hondures.
• Llagu Chilka, na India.
• Delta del Níxer, en Malí.
• Banzaos de Centla, en Tabasco, Méxicu.
• Güelgues de Rir Llagartos, na península de Yucatán, Méxicu.
• Golfu de Darién, na frontera Colombia-.
• Llaguna Los Milagros, en Perú.
• Pantano de Villa, en Perú.
• Güelgues de Ventanu, en Perú.^[16]
• Güelgues de Villa María, en Chimbote^[17] Perú.
• Parque de la Güelga de Santa Lucía, en Sudáfrica.
• Güelgues de la Santa Lucía, n'Uruguái.
• Phú Quốc, en Vietnam.
• Tables de Daimiel, n'España.
• Llagunes de Ruidera (La Mancha), n'España
• Parque nacional Manglares del baxu Yuna, República Dominicana

Ver tamién

• Llaguna
• Llanquihue, ciudá de Chile onde se ta desenvolviendo un Plan d'Infraestructura Verde pa poner en valor les güelgues de la ciudá.

Notes y referencies

1. Altschul, Monique (2010-08-01). zona+de+tierres,+xeneralmente+planes,+que la so superficie anubrir&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwj7wMnggLfZAhWHERQKHZtABYUQ6AEIJzAA#v=onepage&q=güelga%20ye%20una%20zona%20de%20tierres,%20xeneralmente%20planes,%20que la so%20superficie%20se%20anubri&f=false Xéneru y corrupción / Gender and Corruption: Les muyeres na democracia participativa (en castellanu). Llibros del Malvís. ISBN 9789875991705. Consultáu'l 2018-02-21.
2. Vela, Norma Angélica Chávez (2006). Glosariu de Bioteunoloxía (en castellanu). UAA. ISBN 9789707280496. Consultáu'l 2018-02-21.
3. http://www.mapama.gob.es/es/biodiversidad/temas/ecosistemes-y-conectividad/leg_testu_conveniu_ramsar_tcm7-215107.pdf
4. Davidson, Nick C. (16 d'ochobre de 2014). «How much wetland has the world lost? Long-term and recent trends in global wetland area» (n'inglés). Marine and Freshwater Research 65 (10):  páxs. 934–941. doi:10.1071/MF14173. ISSN 1448-6059. http://www.publish.csiro.au/MF/MF14173. Consultáu'l 28 de setiembre de 2017. 
5. El proyeutu internacional Ecolagunes remata tres dos años de trabayu centráu nel caltenimientu de güelgues.
6. Descripción xeneral de les güelgues. Consultáu'l 28 d'avientu.
7. Reconocencia de Güelgues hidrolóxicu-estructurales
8. (en castellanu) metá-de-los-rios-güelgues-y-acuiferos-espanoles-estan-en-mal-estáu La metá de los ríos, güelgues y acuíferos españoles tán en mala traza. ECOticias.com. http://www.ecoticias.com/mediu-ambiente/177086/La metá-de-los-rios-güelgues-y-acuiferos-espanoles-estan-en-mal-estáu. Consultáu'l 16 de payares de 2017. 
9. Podcast 11 07 17, 12 de xunetu de 2017, https://www.youtube.com/watch?v=2EZnBmWDq4I&index=19&t=25s&list=PLs4MBaLa3FBIehH89hBqveV-3q5VH9zCl, consultáu'l 28 de setiembre de 2017 
10. «PIC». Consultáu'l 16 de payares de 2017.
11. The Ramsar Convention (actualizáu: 4 de xunetu de 2011). «The Annotated Ramsar List: Arxentina». Archiváu dende l'orixinal, el 23 de payares de 2015. Consultáu'l 2 de payares de 2011.
12. Llaguna de Rocha.
13. Abellugu de Vida Montesa Boques del Polochic.
14. La crisis de les güelgues n'España.
15. Llamarga de Suárez.
16. muniventanilla.gob
17. Güelgues de Villa María en Chimbote.

Bibliografía

• Banco Mundial. 1986. "Wildlands: Their Protection and Management in Economic Development". Nota Política Operacional, 11.02. Bancu Mundial, Washington, D. C.
• Crisp, P. 1986. Coastal Wetlands. Wellington, Nueva Zelanda: Nature Conservation.
• Dugan, P.J., ed. 1990. Wetland Conservation, A Review of Current Issues and Required Action. Gland, Suiza: IUCN.
• Drijver, C.A., y M. Marchand. 1985. Taming the Floods: Environmental Asoects of Floodplain Development in Africa, Leiden, Países Baxos: Centru d'Estudios ambientales.
• Ledec, G., y R. Goodland. 1988. Wildlands: Their Protection and Management in Economic Development. Washington, D.C.: Bancu Mundial.
• Llugo, A.Y., y otros. 1989. Forested Wetlands Nueva York: Elsevier Scientific Publications.
• Scodari, P.F. 1990. Wetlands Protection: The Role of Economics.Washington, D.C.: Environmental Law Institute.
• Xunión Internacional pal Caltenimientu de la Natura. Wetland Conservation and Sustainable Development Gland, Suiza.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Güelga.
• güelgues-calteniendo-manglar Prefeutura del Guayas Ecuador, celebra Día Mundial de les Güelgues calteniendo manglar.
• Reserva Natural Integral y Mista Llaguna de Rocha.
• Rede de Güelgues del Altiplanu Central Mexicanu.
• Esteros del Iberá. Arxentina.
• Wetlands. Departamentu d'Agricultura de los Estaos Xuníos. Archiváu 2016-03-20 en Wayback Machine
• Fundación Ambientis Natura. Día Internacional de les Güelgues.
• Asociación Humedal Vivos. Archiváu 2016-11-01 en Wayback Machine
• humedal Tierra Blanca, Soacha, Cundinamarca. Archiváu 2016-11-01 en Wayback Machine
• Criterios de Definición y Clasificación de Güelgues.F.J.GARCÍA MARIANA(CHS). Abril, 2004 (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
• Ecosistemes Húmedos Interdependientes de les Agües Soterrañes.F.J.GARCÍA MARIANA. Ed Diego Marín (Murcia). Sept, 2017