Idioma brahui

Brahui براہوئي
Faláu en	Paquistán  Afganistán
Falantes	4,22 millones
Familia	llingües drávides  Septentrionales
Alfabetu	Alfabetu árabe
Estatus oficial
Oficial en	Nengún país
Reguláu por	Nun ta reguláu
Códigos
ISO 639-1	nengún
ISO 639-2	{{{iso2}}}
ISO 639-3	brh
Llingües drávides: el brahui ye l'idioma del área aisllada al estremu noroeste.

El brahui (en brahui, براہوئی) ye una llingua drávida que se fala principalmente en Beluchistán (Paquistán) y en zones estremeres d'Afganistán ya Irán. Ye la llingua del pueblu brahui, pero tamién ye falada por munchos miembros del pueblu baluchi. Ye la quinta llingua dravídica por númberu de falantes, y ye la única que nun se fala na India; envalórase un total de daqué más de cuatro millones de falantes.

Ye una llingua escrita qu'utiliza l'alfabetu árabe por cuenta de que los sos falantes son musulmanes.

Distribución

El brahui ye l'idioma dominante na parte central de la provincia de Baluchistán, en Paquistán, y ye mayoría nos distritos de Kalat, Mastung y Khuzdar, anque tamién se fala nos distritos vecinos, ya inclusive na capital provincial, Quetta. N'Afganistán fálase brahui nel estremu sur del país en comunidaes aisllaes, sacante una zona concentrada nel sur de la provincia de Kandahar. Según hai munchos falantes de brahui d'orixe beluchi —y na so mayoría son billingües— tamién hai comunidaes étnicamente brahui que camudaron la so llingua pol idioma baluchi o'l pashtún.^[1]

Acordies con Ethnologue, la gran mayoría de los falantes de brahui vive en Paquistán, con minoríes n'Afganistán y una muncho menos significativa —alredor de 22 000 persones— n'Irán. Tamién menta la esistencia de minoríes en Turkmenistán y nos estaos del Golfu Pérsicu.^[2]

Clasificación y dialeutos

L'idioma brahui pertenez, xunto al idioma kurukh (oraon) y al malto, al grupu de les llingües dravídiques septentrionales. Viose fuertemente influyida poles llingües iranies que se falen na zona, especialmente'l balochi, el sindhi y, en menor midida, el pashtún.^[3]

Tien tres dialeuto: el sarawani nel norte, el jhalawani nel sureste y el chaghi o brahui de Kalat nel oeste.^[2] Nun hai diferencies importantes ente estos dialeutos, que son mutuamente intelixibles.^[4]

Fonoloxía

Les vocales son los mesmos qu'en baluchi: llarga a e i o u llargues, a i o curties, diptongos aj y aw. Les consonantes son tamién bien similares a les del baluchi, pero'l brahui tien más fricatives y nasales.^[4]

	Llabial		Dental		Alveolar		Retroflexa		Palatal		Velar		Glotal
Nasal		m		n				ɳ
Oclusiva	p	b	t	d			ʈ	ɖ	t͡ʃ	d͡ʒ	k	ɡ	ʔ
Fricativa	f				s	z			ʃ	ʒ	x	ɣ	h
Llateral					ɬ	l
Rótica				ɾ				ɽ
Semiconsonante										j		w

Ortografía

El brahui ye l'únicu idioma dravidiano que nun se sabe que s'escribiera con un llinguaxe basáu en alfabetos bráhmicos; sicasí, dende la segunda metá del sieglu XX escribir col alfabetu árabe.

Más apocayá, una ortografía basada nel alfabetu llatín llamada Brolikva (una abreviatura de Brahui Likvar) foi desenvueltu pol Conseyu de la Llingua Brahui de la Universidá de Baluchistán en Quetta, y adoptada pol periódicu llocal Talár. Les lletres d'esti alfabetu son:^[5]

b

á

p

í

s

y

ş

v

x

e

z

ź

ģ

f

ú

m

n

l

g

c

t

ŧ

r

ŕ

d

o

đ

h

j

k

a

i

u

ń

ļ

Les lletres con diacríticos son les vocales llargues, consonantes post-alveolares y retroflexes, la fricativa velar y la fricativa sorda llateral.

Peligru d'estinción

Ver tamién: Atles interactivo Unesco de les llingües en peligru nel mundu

Acordies con informe de la Unesco del añu 2009, el brahui ye unu de los ventisiete idiomes de Paquistán que s'enfrenten al peligru d'estinción, anque ta clasificáu como "non seguro", el mínimu nivel mínimu d'esmolición de los cinco esistentes (vulnerables, en peligru, seriamente en peligru, en peligru críticu, y estinguida).^[6]

Publicaciones

El primer diariu n'idioma brahui ye Talár, qu'utiliza la nueva ortografía llatina, y preséntase como "un intentu de estandarizar y desenvolver la llingua Brahui pa cumplir los requisitos del discursu políticu, social y científicu modernu."

Historia

Nun hai consensu tocantes a si'l brahui ye un llinguaxe relativamente recién introducíu en Beluchistán o un remanente d'una familia de llingües drávides anterior a la llegada de les invasiones indoeuropees a partir de la metá del segundu mileniu A.C. que permaneció más de tres milenio ensin ser reemplazada poles llingües vecines; esta teoría supón que la gran mayoría de los pueblos de la península india y del actual Paquistán tienen de ser necesariamente drávides, o bien que los drávides emigraron escontra'l sur en respuesta a la llegada de los indoeuropeos.^[4]

Otres teoríes ven al brahui como un idioma llegáu a la rexón en tiempos muncho más recién, mientres la primer metá del segundu mileniu de la nuesa era. Esta teoría ta sofitada na ausencia de préstamos llingüísticos más antiguos qu'esa fecha, como los del idioma avéstico. El principal contribuyente indoeuropéu al vocabulariu brahui ye'l beluchi, un grupu étnicu que s'instaló na rexón alredor del añu 1000.^[4]

Una tercer teoría postula tamién una emigración dende'l subcontinente indiu, pero más tardida, nos sieglos XIII o XIV.^[7]

Referencies

1. Parkin, Robert (1989). «Some comments on Brahui kinship terminology» (n'inglés). Indo-Iranian Journal (Númberu 32 (1)):  páxs. 37–43. 
2. «Ethnologue».
3. Emeneau, Murray B. (1962). «Bilingualism and structural borrowing» (n'inglés). Actes de la Sociedá Americana de Filosofía (Númberu 106 (5)):  páxs. 430-442. 
4. Elfenbein, J. H. (1987). «A periplous of the ‘Brahui problem'» (n'inglés). Studia Iranica Vol. 16. 
5. «Bráhuí Báşágal». Brahui Language Board, Universidá de Baluchistán (abril de 2009). Archiváu dende l'orixinal, el 2012-06-07.
6. Moseley, Christopher. «Atles interactivo de les llingües del mundu en peligru». UNESCO.
7. Sergent, Bernard (1997). Génése de l'Inde (en francés). Payot & Rivages.

Bibliografía

• Bashir, Elena (December 2003). «South Asian Language Resource Center Workshop on Languages of Afghanistan and neighboring areas» (inglés).
• Bray, Denys (1986). The Brahui Language, an Old Dravidian Language Spoken in Parts of Baluchistan and Sind: Grammar (n'inglés). Gian Publishing House.
• Emeneau, Murray B. (1962). «Bilingualism and structural borrowing» (n'inglés). Proceedings of the American Philosophical Society 106:  páxs. 430–442. 
• Robert, Parkin. páxs. 37–43. Indo-Iranian Journal.
• Sergent,Bernard. . Bibliothèque scientifique Payot.
• Witzel, Michael (febreru de 1998) (n'inglés). Proceedings of the Conference on the Indus Civilisation. http://www.people.fas.harvard.edu/~witzel/IndusLang.pdf. 

Enllaces esternos

• Diccionariu Brahui Online Archiváu 2012-01-27 en Wayback Machine
• Allâh Baksh (1877), Handbook of the Birouhi language
• Brahui Language Board Archiváu 2012-06-07 en Wayback Machine
• Bráhuí Báşágal (Brahui Alphabet) Archiváu 2012-11-14 en Wayback Machine
• Profile of the Brahui language Archiváu 2008-01-06 en Wayback Machine
• Bibliografía parcial sobre estudios académicos sobre l'idioma brahui
• Britannica Brahui language
• Léxicu básicu del brahui, nel Global Lexicostatistical Database