Chatín 'Chaq-f tnya-j' | |
---|---|
Faláu en | Méxicu |
Rexón | Oaxaca. |
Falantes | 51,612 (INEGI,2015)[1] |
Puestu | Non nos 100 mayores (Ethnologue 1996) |
Familia | Llingües otomangue Otomangueanas orientales |
Estatus oficial | |
Oficial en | En Méxicu tien reconocencia como llingua nacional [1] |
Reguláu por | Secretaría d'Educación Pública |
Códigos | |
ISO 639-1 | nengún |
ISO 639-2 | cta
|
ISO 639-3 | |
Estensión del idioma chatín nel Estáu d'Oaxaca. |
L'idioma chatín ye una familia de llingües indíxenes que se fala nel sur del estáu mexicanu d'Oaxaca. Forma parte del grupu de llingües zapotecanas de la caña oriental de la familia llingüística otomangue. Ye falada por unos cincuenta mil individuos pertenecientes al grupu étnicu chatín, que'l so territoriu étnicu tradicional alcontrar nel sur d'Oaxaca.
Los chatinos son un pueblu bien cercanu en llingua y cultura a los zapotecos, que les sos llingües constitúin la otra parte del grupu de llingües zapotecanas. Los chatinos llamen a la so propia llingua chat'ña, que significa pallabra difícil. La llingua chatina gocia de reconocencia como llingua nacional en Méxicu.
Franz Boes 1913 y Campbell 2013 clasifiquen a la llingua chatina como un grupu de tres llingües, qu'amuesen graos distintos de intelixibilidá mutua.
Campbell (2013), nun estudiu basáu n'innovaciones compartíes primero estrema les llingües chatinas en dos grupos: el de Zenzontepec y el grupu del chatín de la mariña. Depués estrema esti últimu grupu en dos: el chatín de Tataltepec y el chatín oriental. El chatín oriental inclúi toles otres variantes chatinas y Campbell nun atopa innovaciones compartíes pa comprobar la subdivisión del chatín oriental. Esti afayu reflexa la división tripartita de les llingües chatinas, en que'l chatín consta de trés "dialeutos" con poca intelixibilidá mutua, de Boes (1913), basáu nos comentarios d'un falante del chatín.
La cercanía ente les llingües zapoteques y el chatín puede ser esaminada comparando la forma de los numberales:[2][3]
Significáu | unu | dos | trés | cuatro | cinco | seis | siete | ocho | nueve | diez |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Zapoteco septentrional (Xhon) | to | chope | shone | tape |
align=center | gayo' |
xope | gaze | xono' | ga | chi | |
align=center | tobi |
chuppa | chonna | taapa | gaayu' | shoopa' | gadxe | shono | ga' | chii | |
Zapoteco del Valle (Mitla) | tehb | tyo'p | chôn | tahp | gaî | sho'p | gáhdz | shúhn | gâ | cû |
Zapoteco de Ixtlán | ttubi | chuppá | tsunná | tappa | gàyu' | sh:uppá | gatsì | sh:unú' | gà | tsìi |
Zapoteco de Zoogocho | to | chop | shonhe | tap | gayu' | zh:op | galle | zh:ono' | ga | shi |
Chatín | ska23 | tukwa32 | snã32 | hakwa23 | ki'yu32 | skwa32 | kati21 | snũ23 | kaa² | tii² |
L'inventariu consonánticu del chatín de la zona alta vien dau por:[4]
Llabial | Alveolar | Alveo- palatal |
Velar | Llabiu- velar |
Glotal | |
---|---|---|---|---|---|---|
Oclusiva | p | t, d | tʲ, dʲ | k, g | kʷ, gʷ | ʔ |
Africada simple | ʦ, ʣ | ʧ, ʤ | ||||
Fricativa | s | ʃ, hʲ | hʷ | h | ||
Aproximantes | l, r | lʲ, y | w | |||
Nasal | m | n | nʲ |
Tocantes a les vocales esisten cinco timbres, oposción de cantidá y nasalidá, polo que l'inventariu de vocales ye estensu:
L'inventariu consonánticu anterior nun ye'l mesmu pa toles variedaes, una reconstrucción fecha a partir de diverses variedaes reconstrúi pal proto-chatín el siguiente inventariu:[5]
Alveolar | Alveo- palatal |
Velar- palatal |
Velar | Llabiu- velar |
Glotal | |
---|---|---|---|---|---|---|
Oclusiva | *t | *tʲ | *kʲ | *k | *kʷ | *ʔ |
Africada simple | *ʦ | |||||
Fricativa | *s | *h | ||||
Aproximantes | *l | *lʲ, *y | *w | |||
Nasal | *n | *nʲ |
Tocantes a les vocales la reconstrucción inclúi namái vocales curties / *i, *y, *a, *o, *o/ que pueden apaecer nasalizadas /*ĩ, *ẽ, *ã, *õ, *ũ/ y con dos tonos: alto (´) y baxu (`).